|
TR
1.- Tra là cho vào, nhét vào, lấp vào. Như: Tra tay vào mồm, tra chân vào cùm, tra dao vào cán.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Họ đem các lý thuyết tra vào là đả đảo giai cấp đủ thứ hết, tranh nhau đồng sống.
Chừng ấy muốn biết ai khôn dại,
Tra cho chồng cục ngải cứng mồm.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Tra 查 là xét hỏi, khảo, tấn. Như: Tra án, tra xét, tra bắt phải cung khai.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp cũng có câu: Hỏi vậy mấy em có nghĩa hay không? Nếu Qua cho Toà Ðạo minh tra thì không có một người nào có thể đứng trước mặt Qua mà xưng là đại công được, cái đói khó cùng khổ của các em nó tố cáo mấy em không còn chối cải được.
Bàn chông nhọn liền liền đánh khảo,
Tra tội nhơn, gian giảo ngược ngang.
(Kinh Sám Hối).
查 究
Tra: Xét hỏi, tìm biết rõ. Cứu: Nghiên cứu, xét hỏi.
Tra cứu là tra xét, nghiên cứu, tra ở chỗ nầy chỗ khác để tìm hiểu đích xác một điều nào đó.
Như: Tập trung các tài liệu để tra cứu hầu xác minh sự việc, đem hồ sơ ra tra cứu.
Chơn linh có một quyền năng vô đoán, chưa có khoa học nào tra cứu rõ thấu được.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
查 訊
Tra: Xét hỏi, khảo, tấn. Tấn: Hỏi, tra khảo.
Tra tấn là bắt chịu cực hình nhằm buộc phải cung khai những tội lỗi.
Như: Nó bị tra tấn dã man chết đi sống lại.
Vô khám cậu bị đánh khảo tra tấn chịu không thấu, thông tin về nhà cho Thừa Tướng hay.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
查 問
Tra: Xét hỏi, khảo, tấn. Vấn: Hỏi.
Tra vấn, như chữ “Tra hỏi”, là xét hỏi để tìm biết cho cặn kẽ, hoặc truy hỏi gắt gao nhằm buộc nói ra sự thật.
Trong Đạo Sử, Bà Nữ Đầu Sư Hương Hiếu có viết về Đức Thượng Phẩm như sau: Còn Ðức Thượng Phẩm, lớp thì hoà tâm với Chức Sắc lo tạo tác Toà Thánh, lớp thì bị nhà cầm quyền Pháp để ý nghi ngờ, vì nhơn sanh càng ngày càng tựu hội về tấp nập (đông đảo quá), nên ông Chánh Tham Biện (người Pháp) nay đòi Ðức Cao Thượng Phẩm ra hỏi, mai đòi tra vấn điều nầy lẽ nọ đủ điều, nhưng Ðức Cao Thượng Phẩm trả lời xuôi hết, thành thử họ phải để êm.
Hiến pháp khi tiếp đặng luật lệ, đơn trạng thì phải mở đường tra vấn cho minh lẽ nên hư, phải trái...
(Pháp Chánh Truyền CG).
Tra 查: Truy hỏi gắt gạo hoặc doạ dẫm, đánh đập nhằm buộc phải khai sự thật. Xét: Tìm xem kỹ để hiểu rõ.
Tra xét là kiểm tra, xét hỏi.
Tra xét, như chữ “Khám xét”, là kiểm tra để tìm tang chứng của hành động phạm pháp.
Trong Thánh Ngôn Sưu Tập, Thánh giáo Đức Chí Tôn có đoạn dạy: Tắc! Con cứ dùng quyền Hộ Pháp truyền lịnh định ngày tra xét. Trong sự tra xét ấy, Thầy có phương giải cứu nhiều đứa anh con, phải gắng làm cho gắp, nghe con.
Hiến Thế khi tiếp đặng nội vụ của Khai Thế dâng qua thì tức cấp phải đi tra xét cho đủ chứng cớ rõ ràng rồi dâng lên cho Bảo Thế.
(Pháp Chánh Truyền CG).
詐 言
Trá: Giả, giả dối, lừa dối. Ngôn: Lời nói.
Trá ngôn là lời giả dối, lời xảo trá, tức những lời lừa đảo, lường gạt kẻ khác.
Như: Người đạo đức không dụng trá ngôn.
Sự đời thấu rõ dạng hình,
Trá ngôn lánh chước gia đình pháp nghiêm.
(Nữ Trung Tùng Phận).
茶
Trà là lá cây chè đã sao, đã chế biến, dùng để pha nước sôi uống giải khát.
Như: Ấm trà ngon, hết tuần trà, pha trà, trà tàu.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển dạy về cúng lễ, Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Như ngoại xướng: “Ðiện Trà”, “Quỳ”, Chức sắc đồng quỳ dưng Trà lên khỏi đầu.
Mai xuân nguyệt cúc vị trà hương,
Kỉnh lễ thành tâm hiến bửu tương.
(Bài Dâng Trà).
Dạy đừng ham quán rượu tiệm trà,
Đừng hút xách làm ma nha phiến.
(Phương Tu Đại Đạo).
茶 亭
Trà: Lá cây chè đã sao và chế biến, dùng để pha nước uống. Đình: Ngôi nhà.
Trà đình là quán bán nước trà.
Thành ngữ Việt Hán thường có câu “Trà đình tửu điếm 茶 亭 酒 店” là tiệm trà và quán rượu, dùng để chỉ sự ăn chơi.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ðến khi trưởng thành 17, 18 tuổi, ôi thôi thanh lâu, tửu quán, trà đình, cờ bạc, không món nào mà cậu không có, ngoài ra còn du côn, du đảng, ai thấy gia đình ấy mà không nói rằng do căn trước tạo nhiều quả nên nay phải thống khổ tinh thần như vậy.
Trà đình ai để nợ cho con,
Vì nghĩa mà thân phải mỏi mòn.
(Đạo Sử).
茶 蘼
Trà mi là tên một loại hoa leo giàn, cành lá có gai, đầu mùa hè nở hoa, sắc trắng pha vàng nhạt, hoa nở chậm sau các thứ hoa khác.
Trà mi. nguyên trước kia đọc là “Đồ mi”, đến đời nhà Đường, Lục Vũ viết quyển Trà Kinh mới đổi chữ “Đồ” thành chữ “Trà”. Như vậy, đọc “Đồ mi” hay “Trà mi” đều viết như nhau.
Đường Thi có câu: Khai đáo trà mi hoa sự liễu 開 到 茶 蘼 花 事, nghĩa là nở đến hoa trà mi thì sự chơi hoa đã hết rồi.
Trà mi khi đã dựa cung đài,
Căn cứ chi nên phải lạc loài.
(Đạo Sử).
Sợ cơn giông gió tơi bời,
Trà mi sơ sẩy hoa rời rã bông.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trà: Lá cây chè đã sao, đã chế biến, dùng để pha nước uống giải khát. Ngâu: Một loài hoa rất thơm, cũng như hoa lài, người ta thường lấy để ướp trà.
Trà ngâu là loại trà ướp hoa ngâu.
Chừ toan bứt mảnh tơ tình,
Trà ngâu chê nhớ, rượu quỳnh chối thương.
(Nữ Trung Tùng Phận).
1.- Trả là hoàn lại, đền lại, tức đưa lại cho người cái đã vay, mượn của người ấy. Như: Trả nợ, trả sách cho nhà trường, có vay có trả.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Căn xưa quả cũ đã trả vẹn thì con đường đạo đức tất là nấc thang dìu đến phẩm cũ ngôi xưa.
Võ đài chờ trả rồi oan trái,
Xủ áo phồn hoa lại cảnh Thiên.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trái oan chưa dứt thuở nào thôi,
Muốn đặng phi thăng ráng trả rồi.
(Lý Giáo Tông Giáng).
Biển khổ mang bầu chờ tế độ,
Giựt giành chi khỏi trả rồi vay.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
2.- Trả, nói tắt của chữ “trả giá”, có nghĩa là mà cả giá hàng hoá.
Như: Trả đắt, trả rẻ, trả quá thấp cửa hàng không bán.
Trả thấp cao phải chẳng đừng buồn,
Với ai cũng ra tuồng dịu ngọt.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trả nghiệt: Phải đền trả cái mầm ác do mình đã gây ra từ kiếp trước. Đền oan: Đền bồi oan trái.
Oan nghiệt trong kiếp này là do sở hành thiện ác của ta trong kiếp trước.
Vì vậy, ta sống kiếp nầy là phải chấp nhận đền trả nợ vay của kiếp trước, gọi là “Trả nghiệt đền oan”.
Trả nghiệt đền oan ngăn Địa ngục,
Bồi công lập đức mở Thiên môn.
(Thơ Huệ Phong).
Chúng ta biết những oan nghiệt và mầm ác mà con người sống ở thế gian đã gây ra, tạo thành những sợi dây vô hình ràng buộc lẫn nhau, trở thành oan gia trái chủ. Vì thế, người ta thường ví trái oan trong nhiều kiếp như cuộn dây tơ chằn chịt, nên gỡ mối chớ không nên kết, vì càng kết lại càng thêm rối, càng sinh oan trái, càng tạo ra khổ đau, phiền não. Rồi cứ oan oan tương báo, không bao giờ dứt được. Sách có nói “Oan gia nghi giải bất nghi kết 冤 家 宜 解, 不 宜 結”.
Ông Thái Công cũng dạy rằng: Khuyến quân mạc kết oan, oan thâm nan giải kết. Nhứt nhựt kết thành oan, thiên nhựt giải bất triệt 勸 君 莫 結 冤, 冤 深 難 解 結. 一 日 結 成 冤, 千 日 解 不 徹, nghĩa là Khuyên người chớ nên gieo thù kết oán, thù thâm thì khó giải cho ra lắm. Thù kết một ngày mà thành, thì dù ngàn năm mở cũng không dứt.
Lời Lục trong sách Cảnh Hành cũng viết: Ân nghĩa quảng thi, nhân sinh hà xứ bất tương phùng? Thù oan mạc kết, lộ phùng hiểm xứ nan hồi tỵ 恩 義 廣 施, 人 生 何 處 不 相 逢? 讎 冤 莫 結, 路 逢 險 處 難 迴 避, nghĩa là Sống ở nơi thế gian này, nếu mình đem nhơn nghĩa ra mà cư xử rộng khắp với mọi người thì có lúc mình bị cảnh long đong thì còn có chỗ gặp nhau lại, có thể vì ân nghĩa mà người ta đền đáp lại chăng. Còn thù oán thì không nên kết, dọc đường đi có khi gặp lúc nguy hiểm cũng khó có đường tránh khỏi.
Muốn giải oan nghiệt, các tôn giáo đều dạy chúng ta dùng cái nhơn nghĩa ra cư xử với kẻ thù của mình, tức là chúng ta “Lấy ơn báo oán”.
Trong Thuyết Đạo, Đức Hộ Pháp có dạy rằng: “Lấy nhơn nghĩa đối với bạo tàn, lấy tâm ưu ái trả thù hận, ấy là tâm Phật, phải tâm chí Thánh mới làm đặng. Bần Ðạo làm đặng, đặng chi? Ðặng nêu cao tinh thần Ðạo Cao Ðài nầy lên như Chí Tôn muốn.
Lẽ thì đem hung bạo trừ hung bạo, theo thường tình thì mới vui lòng, thoả mãn tâm phàm của Phạm Công Tắc thì ắt vui mầng lắm chớ. Nhưng Hộ Pháp vì biết hại cho tương lai nước nhà, nên cầm cây huệ kiếm đưa ra, lấy tâm lý yêu ái đối lại với oán ghét, cốt yếu làm cho nhơn loại, làm chứng rằng chơn truyền của Ðạo Cao Ðài là huờn thuốc “Phục sinh hoà bình” cho nhơn loại.
Trả oán bằng ân là một câu chuyện trong truyện cổ tích Phật giáo có tựa đề là “Lấy ân báo oán”.
Truyện kể rằng: Hoàng đế nước Cô Sa La là Diệc Cô Ty bị vua nước Ca Si là Ba Ra Ma Đạt Ta chiếm ngôi, vua Diêc Cô Ty phải giả dạng làm thầy tu, trốn tránh ở thành Bê Na Rết. Ít lâu sau hai ông bà mới sanh được một trai là Diệc Ga Du.
Diệc Cô Ty sợ lộ tông tích khiến con bị hại, bèn bảo Diệc Ga Du lẩn tránh đi nước khác. Vợ chồng vua Diệc Cô Ty ở lại ít lâu sau bị vua Ba Ra Ma Đạt Ta phát hiện, bắt về triều. Trong lúc đó Thái Tử Diệc Ga Du ở nước ngoài, lén về thăm cha mẹ, nghe tin chẳng lành, bèn ra cửa ngọ môn thấy cha mẹ bị xiềng chờ xử trảm, vua Diệc Cô Ty cũng nhìn thấy con bèn giả vờ quay hướng khác la lớn: Lấy oán trả oán, oán kia không dứt, lấy ơn trả oán oán nọ mới tiêu. Thái tử Diệc Ga Du biết cha dạy mình, khi vua và hoàng hậu bị hành quyết rồi, chàng mới trốn vào rừng nương náu.
Sau đó, Diệc Ga Du thay hình đổi dạng thời may được làm hầu cận bên vua Ba Ra Ma Đạt Ta. Một hôm vua và Diệc Ga Du đi săn bắn, quá mệt mỏi, nhà vua nằm trên bắp đùi Diệc Ga Du ngủ. Gặp cơ hội tốt, Thái tử Diệc Ga Du định chém đầu vua để báo thù cho cha mẹ. Nhưng vì lời dặn của cha trước khi chết, nên chàng đành thôi, mấy lần như vậy. Đến chừng vua Ba Ra Ma Đạt Ta giựt mình tỉnh dậy, Diệc Ga Du liền đứng phắt dạy rút gươm ra nói rằng: Ta là Thái tử Diệc Ga Du con của vua Diệc Cô Ty nước Cô Sa La nầy. Ngươi chiếm đoạt đất nước của cha ta, lại còn giết cha mẹ ta. Ngày nay ta phải chém đầu ngươi để báo oán.
Vua Ba Ra Ma Đạt Ta van xin: Nhờ lượng Thái tử dung tha mạng vì mọi việc đã lở rồi. Diệc Ga Du nhớ lời cha dạy, từ từ tra kiếm vào vỏ. Vua Ba Ra Ma Đạt Ta hỏi tại sao lúc ta ngủ mê, Thái tử không giết? Diệc Ga Du nói: Lúc thác cha tôi bảo lấy ơn báo oán thì oán mới tiêu, ngày nay tôi không giết bệ hạ, Bệ hạ lại tha chết cho tôi, thế thì oán thù ngày xưa đã chấm dứt.
Vua Ba Ra Ma Đạt Ma ngẫm nghĩ rồi gật đầu. Sau đó truyền đem Thái tử về triều, gả công chúa cho và tuyên bố sẽ truyền ngôi lại cho Phò Mã (Tức là đem nước Cô Sa La trả cho Diệc Ga Du).
Bên ngoài hành lang Báo Ân Từ về phía nữ phái có khuôn hình mang ý nghĩa “Lấy ân báo oán”.
Diệc Cô Ty thần hồn đã phán,
Ga Du con trả oán bằng ân.
Ba Ra cảm xúc bội phần,
Mối thù đổi lại tình thân ngai vàng.
(Báo Ân Từ).
Trả: Đền đáp cái mà mình đã vay mượn trước đây. Quả: Cái kết quả của cái nhân đã gây ra từ lúc trước.
Trả quả là cam nhận chịu cái kết quả đau khổ mất mát để đền trả cái nhân xấu mà mình đã gây ra lúc trước hay trong kiếp trước, tức là nhận chịu cái nợ tiền khiên đã kết nạp từ nhiều kiếp, chí quyết trả cho xong mà không vay thêm nữa.
Đức Lý Giáo Tông giáng cơ dạy về Trả quả như sau:
Trái oan chưa dứt thuở nào thôi,
Muốn đặng phi thăng, ráng trả rồi.
Cượng lý tu hành cho thoát tục,
Tiền vay nợ hỏi, sổ ai bôi?
Đây Lão nhắc về lời của Đức Chí Tôn dạy về cách Trả quả như vầy:
“Các con ôi! Phải ráng vui lòng mà chịu điều cực khổ. Hễ Thầy thương các con chừng nào thì hành hạ các con chừng nấy. Bởi vậy khi các con hiến thân hành đạo với Thầy, đã lịnh cho Thần Thánh bắt các con trả quả cho đủ kiếp đặng trừ cho kịp kỳ nầy. Bởi các con phải chịu luật luân hồi, vì cớ mà phải chịu điều khổ sở như vậy, các con chớ than phiền, chính theo lời thề của các con thì Thầy hành các con cho đúng lẽ, vậy mới xứng đáng là môn đệ của Thầy. Có nhiều đứa vì không rõ luật Thiên điều, cứ than van mãi.”
Vậy, chư hiền hữu hiền muội nghe Ơn Trên dạy đành rành, nợ thì phải trả, chớ không chạy đâu được. Dầu cho một vị Đại La mà phạm luật Thiên điều thì cũng phải tái kiếp mà đền bù cuộc trả vay.
Ta đã biết sự trả quả nầy nằm trong Luật Nhân quả, là Luật Công bình thiêng liêng, gieo nhân nào thì gặt quả nấy.
Theo luật nhân quả, hễ vay (nhân) thì phải trả (Quả). Do vậy, con người đầu kiếp xuống thế gian là đền bù cuộc vay trả.
Có nợ nghiệp đều phải hoàn trả, đây là quy luật bất biến của vũ trụ, ngay cả bậc chơn tu cũng không tránh khỏi.
Người học Phật không ai mà không biết câu chuyện trong Pháp Từ Bi Thủy Sám kể lại hai người là Viên Áng và Triều Thác vì kết mối oan thù để rồi nhiều kiếp sau Viên Áng trở thành Ngộ Đạt Quốc sư phải chịu mụt ghẻ ở đầu gối hành đau đớn, khổ sở. May mà nhờ công đức tu hành, gặp Bồ Tát Nhã Ca cứu giúp, nếu không thì nghiệp kia khó mà tránh. Tuy là tạo nhân đã từ nhiều kiếp trước, nhưng luật nhân quả buộc phải trả dứt.
Câu chuyện được kể như sau: Triều Thác và Viên Áng là hai vị Đại Thần nhà Hán. Triều Thác là người có tài, được vua Hán Cảnh Đế rất sủng ái. Trong hoàng thân quốc thích của vua Cảnh Đế có Ngô Vương Lưu Thất vì thấy vua tin dùng Triều Thác, nên âm mưu định làm phản.
Cảnh Đế hay tin lấy làm lo sợ, bèn triệu tập bá quan hỏi kế. Triều nội ai cũng biết Ngô Vương làm phản là vì bất mãn với Triều Thác, song chẳng ai dám nói cả.
Viên Áng là người có tính thẳng thắng, bèn vào tâu mật với vua Cảnh Đế rằng: Ngô Vương phản chúa công là vì Triều Thác đó. Chuyện nầy trong triều ai cũng biết cả, nhưng vì sợ uy quyền của Triều Thác nên không dám hé miệng. Nếu chúa công giết Triều Thác đi thì mọi sự đều yên.
Vua Cảnh Đế cân phân, suy nghĩ nhiều ngày. Sau cùng vì sợ mất giang sơn của Tiên đế, bèn sai người bắt Triều Thác đem ra chợ Đông xử trảm.
Trong lúc bị hành hình, Triều Thác la lên rằng: Viên Áng hại ta! Viên Áng hại... Chữ “ta” vừa dứt thì đầu đã rơi xuống đất, trúng ngay viên đá, miệng Triều Thác cắn vào cục đá đó. Khi đao phủ đến nhặt đầu của Triều Thác, thấy cục đá bị cắn vỡ ra từng mảnh. Chứng tỏ Triều Thác hận Viên Áng đến dường nào!
Tính từ đời Hán Cảnh Đế là năm 156 trước công nguyên đến đời Đường Ý Tông là năm 860, cả thảy là 1026 năm. Khoảng thời gian nầy, Viên Áng đã đầu thai 10 kiếp và kiếp nào cũng làm Hoà Thượng, đạo hạnh tinh tấn, giới luật nghiêm cẩn, nên oan hồn của Triều Thác không làm gì được. Mãi đến Viên Áng đầu thai làm Thiền Sư Ngộ Đạt và được phong làm Quốc sư, vì chữ “Danh”, trong lòng hơi tự mãn, vì chỗ đó nên mới bị oan hồn của Triều Thác nhập vào gây thành mụt ghẻ ở đầu gối có hình đầu người, mà người xưa gọi là “nhân diện sang 人 面 瘡” làm cho đau đớn trăm bề. Ta thấy sức mạnh của nghiệp lực quả thật là gớm thay!
Sách Phật có câu:
| |
Giả sử thiên bách kiếp |
|
假 使 千 百 刼 |
| |
Sở tạo nhân bất vong |
|
所 造 業 不 亡 |
| |
Nhân duyên hội hợp thời |
|
因 緣 會 合 時 |
| |
Quả báo hoàn tự thọ |
|
果 報 還 自 受 |
Nghĩa là nếu nghiệp đã tạo mà chưa dứt, dù có trải qua trăm ngàn kiếp, một khi đến lúc nhân duyên hoà hợp thì vẫn phải chịu lấy nghiệp quả.
Nhãn tiền trả quả tức thì,
Tội dư con cháu một khi đền bồi.
(Kinh Sám Hối).
Trả: Làm trở lại cho người khác điều tương xứng với những gì người ấy đã làm cho mình. Thù: Ý muốn trị kẻ đã gây hại cho mình.
Trả thù là làm cho kẻ gây hại, gây tai hoạ cho bản thân mình phải chịu điều tương xứng với những gì người ấy đã gây ra.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Bần Đạo dám quả quyết và đại ngôn nói rằng: Bần Đạo sẽ trả thù vì hôm nay ngó thấy Bần Đạo không phải yếu ớt, bạc nhược, cô quả, hèn tiện như buổi nọ đâu.
Nếu anh dạy chau mày bẳng hẳng,
Tiếng thấp cao cẳn nhẳn mắng trả thù.
(Phương Tu Đại Đạo).
Theo luật nhân quả, hễ vay (nhân) thì phải trả (quả). Do vậy, con người đầu kiếp xuống thế gian là đền bù cuộc vay trả.
Nếu trả xong nợ cũ rồi, lại vay nợ mới thì kiếp sau tiếp tục trả cho xong món nợ vừa vay, cứ thế hết trả đến vay, hết vay đến trả, thì con người cứ mãi trôi lăn trong vòng luân hồi sinh tử.
Nếu trả dứt những món nợ cũ của kiếp trước, mà kiếp này không có vay thêm nợ nữa thì mới thoát được sự luân hồi vay trả.
Biến chuyển Trời Nam cuộc đảo huyền,
Trả vay cho sạch vết oan khiên.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Thua được, được thua phiền luỵ mãi,
Trả vay, vay trả nghiệp nhân còn.
(Thuần Đức).
Trã là một thứ nồi bằng đất nung, miệng rộng, đáy nông, dùng để kho nấu, như trã cá kho.
Thánh giáo Đức Chí Tôn dạy Bà bạn đời của Ngài Lê Văn Trung có câu: Ðường thị! Thầy giao phe Nữ cho con lập thành. Chẳng phải vì đàn bà mà sớm nồi cơm, chiều trã cháo hoài.
Nấu trách canh đổ nước nổi thuyền,
Kho trã mắm nát nghiền xương cá.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trã là một loại nồi bằng đất, miệng rộng, đáy cạn, thường dùng để kho hay nấu. Như: Trã cá kho.
Trách là trã nhỏ, một loại nồi bằng đất nung, được dùng để kho nấu.
Chị vắng mặt vô rờ ông táo,
Bốc tay dơ trã cháo trách canh.
(Phương Tu Đại Đạo).
卓 氏
Trác: Họ Trác. Thị: Họ, chữ thường dùng để đệm trên tên đàn bà.
Trác thị tức Trác Văn Quân, là một người đàn bà chồng đã chết, vì nghe tiếng đàn của Tư Mã Tương Như liền bỏ nhà trốn theo ở với Tương Như.
Xem: Trác Văn Quân.
Thương Trác Thị tai ham lóng tiếng,
Tư Mã kia nhấn phím tri âm.
(Thất Nương Giang Bút).
Khúc trỗi hết bùi tai Trác Thị,
Câu rao càng lộ ngón Tương Như.
(Thơ Thuần Đức).
卓 文 君
Trác Văn Quân là con gái của Trác Vương, người ở đất Lâm Ngang. Văn Quân là một quả phụ, hiểu về âm nhạc, nên sau khi nghe được bản “Phụng Cầu Hoàng” của Tư Mã Tương Như gãy lên để trêu ghẹo, nàng liền bỏ nhà theo Tương Như.
Về với Tương Như, vợ chồng sống hoà hợp, nhưng sau Tương Như đòi cưới vợ bé, Văn Quân buồn, làm bài Bạch Đầu Ngâm tự huỷ đời mình, Tương Như hối hận liền thôi.
Đờn Tư Mã lên dây cao thấp,
Trác Văn Quân đường lấp cũng leo tường.
(Phương Tu Đại Đạo).
1.- Trách là trã nhỏ, một loại vật dụng nhỏ bằng đất nung được dùng để kho nấu.
Như: Trách cá kho, trách canh chua cá lóc.
Nấu trách canh đổ nước nổi thuyền,
Kho trã mắm nát nghiền xương cá.
(Phương Tu Đại Đạo).
Nhà vẻn van giữ sạch nơi nơi,
Trong bếp núc trách nồi đậy điệm.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trách 責 có nghĩa là bắt lỗi, tức tỏ lời không bằng lòng cùng người có hành vi, thái độ không đúng, không tốt đối với mình hoặc liên quan đến mình. Như: Trách bè bạn.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Thầy cho các con biết trước đặng sau đừng trách rằng quyền hành Thầy không đủ mà kềm thúc trọn cả môn đệ.
Nếu vội trách người trên thì đọa,
Cũng có khi tai hoạ trả liền.
(Kinh Sám Hối).
Giận đem đổi nhớ vẫn vừa,
Trách mình nào có đổ thừa phụ duyên.
(Nữ Trung Tùng Phận).
3.- Trách 責 là bổn phận, phần việc mình phải lo, phải làm. Như: Trách nhiệm, chức trách, trọng trách.
Thánh giáo Thầy có đoạn: Thầy đã lấy ân huệ ban cho con, rất xứng đáng. Cái ân huệ ấy là tấm sắt hộ tâm, sao chẳng giữ gìn trọng trách, làm cho chinh lòng nhau?
Hễ biết mình trọng trách thần dân,
Thì phải biết ân cần bề giáo dục.
(Phương Tu Đại Đạo).
責 據
Trách: Bắt lỗi, tức tỏ lời không bằng lòng cùng người có hành vi, thái độ không đúng, không tốt đối với mình hoặc liên quan đến mình. Cứ: Dựa vào.
Trách cứ là nhằm vào người nào mà bắt lỗi, tức tỏ lời không bằng lòng người nào, cho là phải chịu trách nhiệm về điều không hay, tốt đã xảy ra.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Chư Thần, Thánh, Tiên, Phật còn phàn nàn trách cứ Thầy thay! Các con ôi! Ðã gọi là Ðấng cầm cân, lẽ công bình thiêng liêng đâu mà Thầy đặng phép tư vị.
Thế thì mỗi đứa đều mang nặng nơi mình một phần trách cứ chẳng nhỏ.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
責 民
Trách: Bắt lỗi, hỏi lỗi của người có tội. Dân: Người dân, dân chúng.
Trách dân là hỏi tội người dân để định hình phạt.
Ngày xưa, các quan ở địa phương bắt những người dân có lỗi thuộc địa phận mình đang cai trị, đến công đường hỏi tội, gọi trách dân.
Xem: Hớn Lưu Khoan.
Hớn Lưu Khoan trách dân bồ tiên thị nhục,
Hạng Trọng Sơn khiết kỷ ẩm mã đầu tiền.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trách đất: Trách cứ đổ thừa cho đất. Hờn Trời: Hờn oán đổ lỗi cho Trời.
Trách đất hờn trời là hờn trách trời đất, ý nói chuyện do mình làm mà lại đổ lỗi cho trời đất.
Chính mình đã dời tai hoạ đến cho mình mà chừng tai hoạ đến lại than van số phận, trách đất hờn Trời.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
Trách: Bổn phận của chức vụ đòi hỏi. Nhậm (nhiệm): Gánh vác.
Trách nhậm, như chữ “Trách nhiệm 責 任”, là nhiệm vụ phải gánh vác. Như: Làm hết trách nhậm.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Thầy có dạy: Ngày nay đã mất hết một người môn đệ của Thầy, lại là một đạo hữu của các con, đã cùng các con nghiêng vai gánh vác một trách nhậm trong Ðại Ðạo Tam Kỳ.
Xem: Trách nhiệm.
Khổ ấy về sau danh phận xứng,
Chăm lo trách nhậm mới gìn kham.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
責 任
Trách: Bổn phận của chức vụ đòi hỏi. Nhiệm (nhậm): Gánh vác.
Trách nhiệm là nhiệm vụ phải gánh vác. Như: Có trách nhiệm phổ độ miền Trung.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Lúc Ngài lãnh trách nhiệm trọng yếu ấy, Ngài đã lắm phen trổ tài hùng biện và binh vực quyền lợi cho dân Pháp với những lẽ công chánh nhứt là sự tự do.
Thượng phẩm ơi hởi anh ơi,
Chưa xong trách nhiệm đã về trời..
(Thơ Hộ Pháp).
Một kiếp đem thân ra phục vụ,
Hy sinh trách nhiệm mới vuông tròn.
(Thơ Thông Quang).
責 罰
Trách: Bắt lỗi, hỏi lỗi của người có tội. Phạt: Bị hình phạt vì đã phạm lỗi.
Trách phạt là trách cứ và trừng phạt.
Như: Học sinh không làm tròn trách nhiệm nên bị thầy giáo trách phạt.
Thầy đã chẳng trách phạt Kim Quang Sứ, lẽ nào lại trách phạt các con.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
責 分
1.- Trách: Phần việc của mình. Phận: Bổn phận.
Trách phận là trách nhiệm và bổn phận.
Như: Trách phận của người hướng đạo thì phải đưa mọi người về một cách an toàn.
Hễ trách phận đàn anh, tuy nhiên lấy oai quyền khuyến nhủ trừng trị lấy em mặc dầu, chớ cũng nên hiểu tâm của mỗi đứa.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
2.- Trách: Quở, bắt lỗi. Phận: Số phận.
Trách phận là than trách về số phận.
Như: Anh ấy gặp hoàn cảnh buồn chỉ ngồi than thân trách phận mà thôi.
Thường hay buồn than thân trách phận biết mình hữu tài vô mạng nên viết một bài thi có ý than...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
責 務
Trách: Phần việc mình phải làm. Vụ: Công việc.
Trách vụ là phần công việc do mình đảm trách, tức là những việc mà mình phải gánh lấy. Như: Phải ý thức trách vụ của một thầy thuốc.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh dạy: Trong việc Đạo, mỗi người đều có trách vụ riêng, và mỗi trách vụ đều có sự cần ích riêng biệt.
Hành Đạo nhiều năm tròn trách vụ,
Vẹn đời muôn thuở hưởng ân Thiên.
(Thơ Thông Quang).
1.- Trạch 擇 là lựa chọn, khác, phân biệt. Như: Trạch lân xử, trạch cử.
Tại Thảo Xá Hiền Cung, Bà Thất Nương giáng cơ ban cho đôi liễn như sau: Thảo xá tuỳ nhân, ngu muội bần cùng nghinh nhập thất, Hiền cung trạch khách thông minh phú quý cấm lai môn 草 舍 隨 人, 愚 昧 貧 窮 迎 入 室, 賢 宮 擇 客, 聰 明 富 貴 禁 來 門, nghĩa là thảo xá tuỳ theo người, kẻ ngu muội và nghèo khổ thì tiếp vào nhà, Hiền cung lựa khách, người thông minh và phú quý thì cấm đến cửa.
Hữu công trì chí Thiên cơ toán,
Mạc nại lao lung trạch hảo nhân.
(Đạo Sử).
2.- Trạch 澤 là cái đầm, thắm ướt, ơn nghĩa, làm sự lợi ích cho người.
Như: Ân trạch, huệ trạch.
Đa thi huệ trạch,
Vô lượng độ nhơn.
(Kinh Cúng Tứ Thời).
Nhờ Đức Chí Tôn ban huệ trạch,
Cho tình đồng loại ngưỡng Ân sinh.
(Thơ Huệ Phong).
1.- Trai là người thuộc phái nam còn nhỏ tuổi. Như: Làm trai cho đáng nên trai, trai năm thê bảy thiếp.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy đã chán mắt thấy phái Nữ hành đạo thế nào, biết bao phen Thầy buồn, mà buồn rồi lại giận, muốn chẳng lập Nữ phái mà làm gì, nhưng trai gái cũng đồng con, Thầy không nỡ đành lòng từ bỏ.
Còn em út trong nhà thơ bé,
Trai dạy khuyên, gái để khép khuôn.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Gái lớn lên giữ chữ phụ tùng,
Trai chớ khá buông lung theo chúng bạn.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trai 齋 là chay. Như: Thọ trai, trai giới, trai phòng, trường trai.
Thánh giáo Bát Nương Diêu Trì Cung có câu: Có nhiều hồn chưa qua khỏi đặng, phải chịu ít nữa đôi trăm năm, tuỳ Chơn thần thanh trược. Chí Tôn buộc trường trai cũng vì cái quan ải ấy.
Trường trai ốm nhách còn làm lối,
Lại muốn đòi xin uống rượu say.
(Bát Nương Giáng Bút).
Trai bảy thiếp, do câu tục ngữ: Trai năm thê bảy thiếp, gái chính chuyên một chồng, ý chỉ đàn ông có thể cưới nhiều vợ.
Ngày xưa luật hôn nhân cho phép người đàn ông có nhiều vợ (theo chế độ đa thê), nhưng người đàn bà chỉ được có một chồng.
Vì vậy, mới nói “Trai năm thê bảy thiếp, gái chính chuyên một chồng”.
Xem: Năm thê bảy thiếp.
Trai bảy thiếp cũng cho chẳng hại,
Gái lộn chồng đã hoại tánh danh.
(Nữ Trung Tùng Phận).
齋 堂
Trai: Ăn chay. Đường: Cái nhà.
Trai Đường là dãy nhà rộng dành để mọi người đến ăn chay tập thể.
Trai Đường nơi Toà Thánh Tây Ninh được Hội Thánh cất làm hai dãy nhà lớn, có bàn ghế ngồi ăn dành để chức sắc, nhơn viện công quả trong các cơ quan Đạo đến ăn cơm chay.
Ngoài ra, vào những ngày lễ, vía lớn Trai Đường cũng hoạt động miễn phí để phục vụ cho khách thập phương về dự lễ nơi Toà Thánh.
Chợt xem bên trái kế trong,
Trai Đường liền với trù phòng kho lương.
(Quang Cảnh Toà Thánh).
齋 戒
Trai: Ăn chay. Giới: Răn, giới luật.
Trai giới, còn đọc là “Trai giái”, là giới luật về ăn chay, có hai cách ăn chay: Trai kỳ và trường trai.
Trai kỳ là ăn chay có kỳ hạn, như mỗi tháng ăn chay 6 ngày, gọi là Lục trai, hoặc 10 ngày gọi là Thập trai.
Trường trai là ăn chay trường, tức là ngày nào cũng giữ chay lạt.
Trong Tân Luật, về Tịnh Thất, điều thứ nhứt có quy định: Trong hàng tín đồ, ai đã xử tròn nhơn đạo và giữ trai giái từ sáu tháng sắp lên thì được xin vào Tịnh Thất mà nhập định.
Kẻ nào trai giới đặng mười ngày đổ lên, thọ bửu pháp đặng.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
齋 期
Trai: Ăn chay. Kỳ: Thời hạn.
Trai kỳ là ăn chay có thời hạn, tức ăn chay một số ngày trong một tháng.
Bên Phật giáo ấn định trai kỳ của mỗi tháng như sau:
- Lục trai là ăn chay 6 ngày trong một tháng
- Thập trai là ăn chay 10 ngày trong một tháng.
Hai ngày 24, 25 chẳng xuất môn mà gắng thiện niệm, dùng trai kỳ hai bữa ấy thì nạn qua khỏi.
(Đạo Sử).
Trai tài: Người đàn ông có tài năng. Gái sắc: Người phụ nữ có sắc đẹp.
Thành ngữ trai tài gái sắc là trai có tài năng, gái có sắc đẹp, dùng để nói trai gái phối hiệp xứng đôi vừa lứa.
Như: Hai ông bà ấy xưa là đoi trai tài gái sắc.
Lời tục ví trai tài gái sắc,
Gái thoả nguyền trai đẹp mắt ấy thường tình.
(Phương Tu Đại Đạo).
Vậy trúng nghĩa trai tài gái sắc,
Trai ưa tài, gái ưa sắc cho xinh.
(Phương Tu Đại Đạo).
1.- Trái là nghịch, không thuận, không nhằm, không đúng, đối với phải. Như: Làm trái, trái lời, trái ý, trái mắt.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Thầy có dạy: Chẳng luật lệ thì trái phép, mà trái phép thì thế nào vào Bạch Ngọc Kinh cho đặng...
Bề trong ngay thẳng tỏ bề ngoài,
Miệng chánh thì đời vốn trái tai.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Âm dương tuy cách cũng Trời chung,
Thấy trái nên đây mới tỏ cùng.
(Đạo Sử).
2.- Trái là bên tay tả. Như: Tay trái, bên phía trái.
Dạy về Điện lễ, Thánh giáo Thầy có câu: Khi xướng “Quỳ” thì cũng phết chơn trái, đá chơn mặt, quỳ xuống cho đều với ba cặp lễ sanh kia, chừng trống nhạc đổ thì lần lần đứng dậy cho đều, day mặt vào Bửu điện.
Khi bái lễ, hai tay con chấp lại, song phải để tay trái ấn Tý, tay mặt ngửa ra nằm dưới, tay trái chụp lên trên.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
3.- Trái là quả cây, hoặc hình giống quả cây. Như: Trái bưởi, trái cam, cây trái, trái địa cầu, trái Càn Khôn.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Tà mị cũng như một hột lúa bị hẩm mà thúi thì thế nào mọc đặng mà sanh bông trổ trái.
Ðào Nguyên lại trổ trái hai lần,
Ai ngỡ Việt Thường đã thấy lân.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trên không biết dưới đâu nên phía,
Trái địa cầu xây cứ vậy hoài.
(Đạo Sử).
4.- Trái 債 là nợ. Như: Oan trái. quốc trái, trái chủ.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Sanh đứng làm người tức phải hứng bao nỗi tang thương khốn đốn, phải chịu lắm phen nghịch cảnh đau lòng, dày vò lăn lóc hầu trả cho xong túc trái tiền oan cho đến ngày chung cuộc.
Võ đài chờ trả rồi oan trái,
Xủ áo phồn hoa lại cảnh Thiên.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Nước mắt chưa lau cơn kiếp trái,
Có công phổ độ giải tiền khiên.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Mượn nước Cam Lồ lau tục trái,
Ðường Tiên nẻo Phật sớm đưa chơn.
(Đạo Sử).
債 根
Trái: Nợ. Căn: Gốc rễ.
Trái căn là những món nợ có gốc rễ từ kiếp trước, gây ra tai hoạ cho kiếp này phải đền trả.
Do gốc rễ đó, mà kiếp sống của con người phải thọ lãnh cái nghiệp báo: Nếu kiếp trước làm những điều thiện thì tạo căn lành cho khiếp sống hiện tại, nếu bây giờ ta gieo những việc ác, thì tạo ác căn cho kiếp lai sinh. Như vậy căn hay gốc rễ tạo thành cái nghiệp cho con người. Vì thế người ta thường gọi căn quả hay căn nghiệp.
Thiện căn hay ác căn có khả năng ăn sâu và lớn mạnh lên vào gốc rễ mà tạo thành nghiệp báo.
Bước đường sanh tử đã chồn,
Oan oan nghiệt nghiệt dập đồn trái căn.
(Kinh Tận Độ).
Nên kiếp Thánh hằng trau tâm tánh,
Dẹp trái căn đặng lánh bụi hồng.
(Ngũ Nương Giáng Bút).
Đến phồn hoa thân gần tục lự,
Chơi lầu hồng hỏi thử trái căn.
(Nữ Trung Tùng Phận).
債 主
Trái: Nợ. Chủ: Người làm chủ.
Trái chủ tức là người chủ nợ. Nợ này là nợ gây ra bởi oan gia nghiệt chướng.
Sự vay trả trong một kiếp hay nhiều kiếp của chúng sanh, khiến cho nợ nần chất chồng mà phải luân hồi sanh tử triền miên để đền trả lẫn nhau mãi.
Khối trái chủ nhẫng lo vay trả,
Mới gầy nên nhân quả nợ đời.
(Kinh Tận Độ).
Dây oan nghiệt dứt rời trái chủ,
Nương huyền linh sạch giũ thất tình.
(Kinh Tận Độ).
Dâng gươm huệ kiếm xin cầm,
Chặt lìa trái chủ đặng tầm ngôi Thiên.
(Kinh Thế Đạo).
Trái: Không thuận theo, mà có ý ngược lại. Duyên: Tình duyên.
Trái duyên là tình duyên ngang trái, ý chỉ vợ chồng hay đôi tình nhân không xuôi thuận nhau.
Trăm năm kim cải cũng chồng,
Trái duyên cũng vẹn đạo tòng mà thôi.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trái: Có ý ngược lại. Ngang: Nghịch, không thuận theo lẽ bình thường.
Trái ngang, bởi chữ “Ngang trái” là trái nghịch.
Trái ngang là điều trái nghịch, không thuận, như mối tình trái ngang, hay gặp điều trái ngang.
Qua đây nghe kể thiên tình sử,
Khắc khoải thương buồn chuyện trái ngang!
(Thơ Chơn Tâm).
債 冤
Trái: Nợ. Oan: Bị oan ức.
Trái oan, như chữ “Oan trái 冤 債”, tức là nợ mình mắc phải do việc làm hại người từ kiếp trước.
Theo thuyết luân hồi của Phật, kiếp trước làm những điều oan ức cho người thì kiếp sau phải chịu đền trả lại món nợ mà mình đã gây ra, gọi là trái oan (hay oan trái).
Nam Mô Bạch Ngọc công đồng,
Thần, Tiên, Thánh, Phật mở vòng trái oan.
(Kinh Tận Độ).
Trái oan nào khác mối tơ,
Rối rồi không gỡ, bao giờ cho ra.
(Kinh Sám Hối).
Lưng vơi lấy chí anh hùng,
Mượn gươm thần huệ dứt lần trái oan.
(Ngụ Đời).
Trái: Nghịch, có ý ngược lại, không thuận theo. Tai: Lỗ tai.
Trái tai là trái với lẽ phải, thường nói ra khó nghe, khó chấp nhận. Như: Câu chuyện trái tai, ra đường luôn gặp chuyện trái tai gai mắt.
Bề trong ngay thẳng tỏ bề ngoài,
Miệng chánh thì đời vốn trái tai.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trái tai: Lời nói nghịch với lỗ tai. Gai mắt: Hình ảnh làm khó chịu con mắt.
Trái tai gai mắt, như câu “Chướng tai gai mắt”, ý nói khó nghe, khó coi vì rất trái với lẽ thường.
Các con nghe cho rõ, thường ngày các con trông thấy những điều trái tai gai mắt, các con có biết vì tại sao chăng?
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
1.- Trải là từng qua, từng biết, từng chịu đựng. Như: Trải qua nhiều thử thách.
Thánh giáo Lý Giáo Tông có dạy trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển như sau: Chư đạo hữu, lúc nầy đã đến buổi người hành khách phải trải qua một lối chông gai. Muốn bước khỏi cần phải có bền chí tận tâm, và phải gắng xem đạo đức là trọng hơn muôn việc vui thích ở cõi trần nầy.
Tuồng Ðời đã trải nhiều đau khổ,
Nợ Ðạo toan đền rạng nước non.
(Thơ Huệ Giác).
2.- Trải là mở rộng trên mặt phẳng.
Như: Trải chiếu nằm, trải rộng tấm tranh ra bàn, đám cỏ mọc trải rộng trên sân.
Xanh vàng ngọn cỏ trải mồ hoang,
Oan trái trả vay khách nhộn nhàng.
(Thanh Tâm Tài Nữ).
Bởi thuyền bá sóng xao biển ái,
Bởi non thề sương trải lạnh lùng.
(Nữ Trung Tùng Phận).
斬
Trảm là chém, chặt, dứt tuyệt. Như: Xử trảm, tiền trảm hậu tấu.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Nếu biết trọng linh hồn thì không ngần ngại gì, đến mấy vị Ðại Thiên Phong cầm quyền Pháp Chánh kia cung khai đi, rồi họ lên án quẹt lọ cho mình, không lẽ đem ra pháp trường xử trảm.
Trảm quỷ Phật còn phải xuống đao,
Lẽ nào người nhượng nịnh hay sao?
(Nhàn Âm Đạo Sĩ).
Trảm quỷ khí, sát tà oai,
Huơi đao Quan Võ, tế bài Vương Quân.
(Xuân Hương Giáng Bút).
斬 衰
Trảm: Áo xẻ trôn, không lên lai. Thôi: Áo chế.
Trảm thôi là một loại áo chế thuộc đại tang trong ngũ phục. Theo Nho giáo, tang trảm thôi là hạng tang nặng vào bực nhứt, dành để thọ tang cha.
Áo trảm thôi thường dùng loại vải to may, bên dưới gấu áo xẻ trôn chứ không viền lại.
Áo trảm thôi còn gọi là áo đại tang.
Mãn hạn trảm thôi mừng cát nhựt,
Đúng kỳ hiếu quyến xả hung tang.
(Thơ Hoàn Nguyên).
Tran là cái bệ bằng cây được đóng trên cao để sách vở hoặc để thờ phượng.
Như: Tran để sách vở, tran thờ Đức Chí Tôn, lễ thượng tran Thầy.
Dẫn nhơn sanh đến Thiên Đàng,
Niềm tin vững chắc thượng tran thờ Trời.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
Tran: Bệ đóng trên cao để sách vở hoặc để thờ. Như tran sách, tran thờ. Thầy: Chỉ Đức Chí Tôn.
Tran Thầy là một cái bệ hay cái khánh để đặt Thánh Tượng thờ Trời, tức là thờ Đức Chí Tôn, Ngọc Hoàng Thượng Đế.
Người tín đồ Cao Đài, khi nhập môn cầu Đạo rồi, nếu nhà rộng rãi thì lập Thiên Bàn nơi giữa nhà để thờ Đức Chí Tôn, còn nếu nhà có khoảng không gian hẹp thì lập Tran Thầy một nơi cao ráo và tinh khiết để thờ.
Xem: Thiên Bàn.
Việc làm về Đạo sai chơn lý,
Đứng trước Tran Thầy niệm chú vang.
(Thơ Huệ Phong).
Tran: Bệ đóng trên cao để sách vở hoặc để thờ. Như tran sách, tran thờ. Thờ: Thờ phượng.
Tran thờ là một cái bệ hay cái khánh đặt giữa nhà, nơi tôn nghiêm để làm bàn thờ, thờ Đức Chí Tôn.
Lập tran thờ cho cao và treo màn cho khuất chỗ thờ phượng.
(Tiểu Dẫn Kinh).
1.- Tràn là nước trong vật chứa chảy qua miệng hoặc qua bờ vì quá nhiều, quá đầy.
Như: Chén nước đầy tràn, mưa tràn xuống ruộng, nước lũ tràn qua đê.
Đốt nhà, tháo cống, phá mương,
Nước tràn lụt ngập ruộng vườn tan hoang.
(Kinh Sám Hối).
Người cách mặt đượm tràn nước mắt,
Vắng chị em khá nhắc khá thương.
(Diêu Trì Kim Mẫu).
2.- Tràn là di chuyển với số lượng lớn, trên một diện tích rộng, bất chấp mọi chướng ngại.
Như: Giặc tràn qua biên giới, gió lạnh tràn về, hoạ lây vạ tràn, thảm tràn.
Thánh giáo Thầy có câu: Cái hoạ lây vạ tràn kia, nhiều khi phải bôi xoá đến công trình xứng đáng của mỗi con và nhận chìm luôn đến con thuyền Bát Nhã.
Sầu đã cháy mặt hoa ủ dột,
Thảm đã tràn hình cốt héo don.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Máu ghen chăn gối dẫy tràn,
Hình mai ủ dột sắc càng héo don.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Hận nước lan tràn nợ máu xương,
Đem thân đày đoạ luống can trường.
(Quyền Giáo Tông Giáng).
Tràn: Di chuyển từ nơi khác đến với số lượng lớn. Ngập: Có nhiều và khắp cả trên một diện tích, đến mức như bao phủ, che lấp tất cả.
Tràn ngập là có rất nhiều trên khắp bề mặt, đến mức như không thể còn thêm được nữa.
Thánh giáo Chí Tôn trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có đoạn dạy: Từ nay thế giới phải chịu trong vòng hắc ám. Tinh thần đạo đức đã tiêu mất, sự thù hận tràn ngập khắp hoàn cầu. Chiến tranh thế giới không thể tránh khỏi.
Tràn ngập muôn sao nguồn cảm hứng,
Cửa lòng rộng mở đón hương xuân.
(Thơ Thuần Đức).
Sóng người tràn ngập vui làm lễ,
Vầy khối tâm linh đạo thuận hành.
(Thơ Huệ Phong).
Tràn: Trào qua miệng, qua bờ. Trề: Từ láy.
Tràn trề là có nhiều đến mức thấy như không sao chứa hết được mà phải để tràn bớt ra ngoài.
Thuyết Đạo Đức Thượng có câu: Thầy Mạnh Tử có quan niệm là lòng nhân ái ví như cái hoa của đời sống, sự sinh tồn thiết thực là tình thương tràn trề và sung mãn. Nếu lòng nhân ái không được nở nang đầy đủ thì nó như cái hoa héo trước khi nở.
Giáo gươm bén nhọn tư bề,
Chém đâm máu chảy tràn trề ngục môn.
(Kinh Sám Hối).
Khối thảm chất tràn trề bể hẹn,
Giọt đau thương quá chén hiệp phu.
(Nữ Trung Tùng Phận).
1.- Trang là tiếng dùng để chỉ những người thuộc hàng có tài đức, đáng được nêu gương.
Như: Trang quân tử, trang tuấn kiệt, trang anh thư.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có đoạn: Tuy nhiên trong xã hội cũng còn rất nhiều phần tử tài hoa thoát khỏi mức thường tình, yêu chuộng công lý và nghĩa nhân, lánh xa vòng trụy lạc. Những phần tử đó, nếu gặp người dẫn bước theo về chánh đạo họ sẽ hấp thụ giáo lý cao siêu và sẽ trở nên những trang ưu tú cũa xã hội hữu dụng cho đời và cho Ðạo.
Tỵ ác thân hiền mới phải trang,
Cũng trong xã hội một quan làng.
(Đạo Sử).
Khi gặp đặng phải trang tài mạo,
Hoặc trao trâm đắp áo làm tin.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Ngọc thốt dám bì trang tuấn kiệt,
Vàng rơi riêng chạnh khách chương đài.
(Thơ Thượng Sanh).
2.- Trang là dàn xếp cho xong, tức chỉ việc thu xếp trả các khoản cho hết, cho xong.
Như: Lo trang các khoản nợ, tiền thuê nhà chồng chất trang bấy lâu nay mà chưa xong.
Văn chương chi nữa thẹn râu mày,
Nợ cũ trang rồi nợ mới vay.
(Thơ Hoàn Nguyên).
3.- Trang, do chữ “Trương 張” đọc trại ra, có nghĩa là trương, tức một mặt của tờ giấy.
Như: Trang sách, sách dầy ba trăm trang.
Trời Nam thử điểm trang tân sử,
Ðổ lệ cùng nhau gượng để lời.
(Thơ Huệ Giác).
4.- Trang 粧 là tô điểm cho đẹp. Như: Trang điểm, trang sức, trang hoàng.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thầy có dạy: Mỗi đại đàn phải đủ mặt, chúng nó phải ăn mặc trang hoàng hai đứa trước, hai đứa sau, xem sắp đặt sự thanh tịnh.
Lo điểm trang phấn sắc áo màu,
Coi tương tợ như đào hát bội.
(Phương Tu Đại Đạo).
5.- Trang 庄 là trại, khu dân cư mới lập ra, hoặc khu nhà xây cất riêng, có tính chất biệt lập.
Như: Gia trang, trang trại nuôi bò sữa, nhiều thôn trang ở miền núi chưa có điện.
Lui chân kiếm con đường nhà nội,
Lửa đốm nhen dẫn lối thảm trang.
(Nữ Trung Tùng Phận).
6.- Trang 莊 là chỉ về cái dáng kính cẩn, nghiêm chỉnh. Như: Đoan trang, trang trọng, nghiêm trang.
Thánh giáo Thầy có câu: Mấy đứa lễ sanh cốt để sắp đặt sự nghiêm trang trong đàn cầu Thầy, chớ chẳng phải duy để đi lễ mà thôi.
Dạy đi đứng nghiêm trang bộ tịch,
Dạy nói năng cho lịch cho ngoan.
(Phương Tu Đại Đạo).
妝 臺
Trang: Tô điểm cho đẹp. Đài: Cái nhà cao.
Trang đài là nơi đàn bà con gái ở hoặc trang điểm.
Trang đài còn dùng để chỉ người con gái đẹp, lịch sự. Như: Phẩm giá trang đài.
Ơ hỡi! Nầy cô thợ may,
Thiên kim giá ngọc dáng trang đài.
(Thơ Hoàng Nguyên).
妝 點
Trang: Tô điểm cho đẹp. Điểm: Tô vẽ.
Trang điểm là đánh phấn, thoa son, hay kẻ lông mày để tăng thêm vẻ đẹp.
Như Nàng ngồi trang điểm trước gương.
Trăng của riêng mình hay của ai?
Gót son trang điểm đẹp vân hài.
(Thơ Hoàng Nguyên).
Bích ngọc phô trương màu lá biếc,
Tà huy trang điểm cánh môi son.
(Thơ Hoàng Nguyên).
妝 煌
Trang: Tô điểm cho đẹp. Hoàng: Rực rỡ.
Trang hoàng là làm cho đẹp đẽ, rực rỡ hơn lên. Như: Trang hoàng nhà cửa để chuẩn bị lễ cưới.
Thánh giáo Thầy dạy về cơ bút như sau: Trước khi thủ cơ hay là chấp bút, thì phải thay y phục cho sạch sẽ, trang hoàng, tắm gội cho tinh khiết, rồi mới đặng đến trước bửu điện mà hành sự, chớ nên thiếu sót mà thất lễ.
Đừng chùng lén mà ra sanh sự,
Hạnh đoan nghiêm giữ tánh trang hoàng.
(Phương Tu Đại Đạo).
Đổi xác Thần Tiên nơi cõi thế,
Dựng nền xã tắc lại trang hoàng.
(Thượng Phẩm Giáng Bút).
莊 嚴
Trang: Nói về cái dáng kính cẩn nghiêm chỉnh. Nghiêm: Uy nghi làm cho người ta phải kính sợ.
Trang nghiêm nghĩa là trang trọng và uy nghiêm. Như: Không khí phòng họp trang nghiêm.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển Đức Lý Giáo Tông có dạy: Thầy sai Bần Đạo đến sắp đặt trang nghiêm trong Thánh Thất. Bần Đạo phân phép từ ngày nay, hễ nhập Thánh Thất thì phải giữ phép.
Nét trang nghiêm giữ tánh công bình,
Mỗi đều xử phân minh quấy phải.
(Phương Tu Đại Đạo).
粧 飾
Trang: Tô điểm, trau dồi cho đẹp. Sức: Vật trang điểm bề ngoài.
Trang sức là trang điểm, trau dồi, tức làm tôn vẻ đẹp bên ngoài của con người bằng cách đeo, gắn thêm những vật quý đẹp. Như: Trang sức lộng lẫy.
Trong Đạo Sử của Bà Nữ Đầu Sư Hương Hiếu, Quyền Giáo Tông giải về Đức Chí Thành có câu: Ðức chí thành tỷ như một khối vàng, dùng nó mà chế tạo ra lắm đồ trang sức tốt xinh cao giá.
Đòi quần hàng áo lụa cho xinh,
Đồ trang sức đeo mình cho đáng giá.
(Phương Tu Đại Đạo).
莊 子
Trang Tử tên là Chu hay Châu, tự là Tử Hưu, người nước Tống, sanh khoảng 369 trước Tây lịch, đời vua Châu Liệt Vương, Ông mất khoảng 286 trước Tây lịch, thường giao du với Huệ Tử. Ông là người chịu ảnh hưởng tư tưởng của Lão Tử và Dương Tử, nên có đời sống thanh bạch, ghét danh lợi, chủ trương trở về với tự nhiên.
Trang Tử có một tư tưởng rất lãng mạn, lại là người không màng thế tục, không ham sống cũng chẳng sợ chết, coi cuộc đời như một giấc mộng lớn, chết đi là tỉnh giấc mộng. Ông có soạn ra bộ “Nam Hoa Kinh 南 華 經”. Xem: Tất Viên.
Xưa Trang Chu chiêm bao thấy mình hoá bướm. Tỉnh dậy, thấy mình là Chu. Không biết Chu chiêm bao làm bướm, hay bướm chiêm bao làm Chu?
Một đức đủ nên Trang Tử trước,
Nên hiền đâu dụng cũng nhơn tài.
(Đạo Sử).
Trang: Dàn xếp cho xong. Trải: Giăng, tức mở rộng ra trên mặt phải.
Trang trải là thu xếp trả các khoản cho hết, cho xong.
Như: Lo trang trải các khoản nợ, tiền thuê nhà chồng chất trang trải bấy lâu nay mà chưa xong.
Tang bồng hồ thỉ trĩu đôi vai,
Trang trải cho xong giấc mộng dài.
(Thơ Hàn Sinh).
莊 置
Trang: Nói về cái dáng kính cẩn nghiêm chỉnh. Trí: Đặt, để.
Trang trí là bố trí các loại vật thể có màu sắc khác nhau sao cho tạo ra nét hài hoà, đẹp mắt.
Như: Trang trí nhà cửa để đón xuân, trang trí máy lạnh trong phòng ngủ.
Hôm nay, Văn phòng Cơ quan Phát thanh đã hoàn thành mỹ mãn, với sự trang trí các máy móc...
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
莊 重
Trang: Nói về cái dáng kính cẩn nghiêm chỉnh. Trọng: Tôn quý.
Trang trọng là kính trọng, có những yếu tố biểu hiện sự hết mực coi trọng.
Như: Sự đón tiếp hết sức trang trọng, bàn thờ Thầy phải đặt nơi trang trọng.
Ba ông mặc áo dài khăn đóng,
Sáu mắt nhìn trang trọng uy nghiêm.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
壯
Tráng là khoẻ mạnh.
Như: Thân thể cường tráng, tuổi già nhưng vẫn còn tráng kiện, Anh hùng tráng sĩ.
Một ngày thêm một chút, hết cường tráng, cốt tuỷ lần lần phải chết thì thân thể các con bị chết theo.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
壯 彊
Tráng: To lớn, khoẻ mạnh. Cường: Khoẻ mạnh.
Tráng cường, như chữ “Cường tráng 彊 壯”, là khoẻ mạnh và dồi dào sức lực.
Như: Anh ấy có một tinh thần mạnh mẽ trong một cơ thể tráng cường.
Xem: Cường tráng.
Cữ hoa nguyệt bớt đi thì tốt,
Tinh khí đầy hài cốt trẻ tráng cường.
(Phương Tu Đại Đạo).
壯 丁
Tráng: Khoẻ mạnh, mạnh mẽ. Đinh: Người đã lớn, phải đóng sưu thế.
Tráng đinh như chữ “Đinh tráng 丁 壯”, là người con trai đến tuổi thành niên, khoẻ mạnh, có thể tham gia phục dịch các công việc của nhà nước thời xưa.
Như: Làng có việc phải nhờ tráng đinh trong vùng đến phụ giúp.
Tráng đinh cương quyết lên đường,
Sẵn sàng cứu nước tình thương dâng đầy.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
壯 健
Tráng: Mạnh mẽ. Kiện: Sức mạnh.
Tráng kiện là mạnh khoẻ. Như: Tinh thần tráng kiện.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chơn Cực Lão Sư có câu: Ấy là không làm mà no, không đắp mà ấm cúng đó. Phương chi ràng buộc hình hài, thần hao trí mệt cả ngày, rốt lại còn chi tráng kiện mà xa lo rộng nghĩ?
Con cầu xin mảnh hình tráng kiện,
Giúp nên công xây chuyển cơ Đời.
(Kinh Thế Đạo).
壯 士
Tráng: Mạnh mẽ, chỉ độ ba mươi tuổi. Sĩ: Chỉ người con trai, học trò.
Tráng sĩ là tiếng dùng chỉ người có ý chí mạnh mẽ hay người làm được việc lớn.
Như: Những tráng sĩ ẩn danh chờ thời cơ cứu nước.
Ngày xưa, tráng sĩ chuyến qua sông Dịch,
Lấp ngậm ngùi trong lớp rượu chia ly.
(Thơ Hàn Sinh).
1.- Tràng là vạt trước của áo dài.
Như: Em bé níu lấy tràng áo của mẹ, áo tràng ni cô.
Ca dao có câu: Áo rách thì giữ lấy tràng, Đủ đóng đủ góp với làng thì thôi.
Thánh giáo Đức Hộ Pháp có câu: Đại phục: Áo tràng rộng như Thời Quân, đội Nhựt Nguyệt Mạo, lưng thắt dây Sắc lịnh bỏ mối ngay giữa.
Khác nào giữa chợ nài hàng,
Buôn may nhờ mặc áo tràng ni cô.
(Bát Nương Giáng Bút).
2.- Tràng, như chữ “Trường 長”, là dài, lâu dài, xa.
Như: Nhà trang trí ghế tràng kỷ, đây là quyển tràng thiên tiểu thuyết, nhứt tràng mộng xuân.
Đầy vơi vui hưởng kiếp nhàn,
Ngảnh trần có khác chi tràng mộng xuân.
(Nhị Nương Giáng Bút).
3.- Tràng, như chữ “Trường 場”, là cái sân, khoảng đất rộng dùng là nơi tụ họp đông người.
Như: Đàn tràng, đạo tràng, hý tràng.
Đàn tràng viên mãn, Chức sắc quy nguyên.
Vĩnh mộc từ ân, phong điều võ thuận,
(Kệ Chuông).
Kìa là vua, nọ là quan,
Cũng như bọn hát hý tràng bán vui.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Tràng (trường): Nơi tụ họp đông đảo nhiều người. Mộng: Giấc chiêm bao. Xuân: Mùa xuân.
Tràng mộng xuân, như chữ “Trường mộng xuân”, là giấc mộng đêm xuân, chỉ giấc mộng êm đềm, ngắn ngủi.
Xem: Mộng xuân.
Đầy vơi vui hưởng kiếp nhàn,
Ngảnh trần có khác chi tràng mộng xuân.
(Nhị Nương Giáng Bút).
Hay “Trường phan”.
Tràng (trường): Dài. Phan: Cây phướn.
Tràng phan, như chữ “Trường phan 長 幡”, là cây phướn dài.
Trong tôn giáo, cây phướn là vật linh thiêng dùng để dẫn dắt các chơn hồn về cõi hằng sống.
Theo đạo Cao Đài, người chức sắc hay tín đồ quy liễu, về mặt hữu hình được phướn Thượng Phẩm và phướn Thượng Sanh dìu dẫn, về mặt vô vi thì phướn Tiếp Dẫn hoặc phướn Truy Hồn (phướn Tiêu Diêu) tiếp rước chơn hồn về cõi Thiêng liêng hằng sống.
Sao chẳng tránh lần qua bến tục,
Nương tìm Thánh giáo dựa tràng phan.
(Thánh Giáo Minh Thiện).
狀
Trạng là tỏ bày ý mình, hoặc lá đơn trình lên quan hay pháp đình, để bày tỏ sự thực, hoặc làm giấy kêu oan cho người đã chết rồi. Như: Cáo trạng.
Điếu văn của Bà Nư Đầu Sư Hương Hiếu đọc trước Liên Đài Đức Thượng Sanh có đoạn: Ðứng trước Liên Ðài Ðức Thượng Sanh Chưởng Quản Hiệp Thiên Ðài, trước một đại tang của toàn thể môn sinh Ðức Cao Ðài Ngọc Ðế, Bần Nữ nhân danh đại diện cho Nữ phái Cửu Trùng Ðài, xin có đôi lời trạng tỏ lòng luyến tiếc xót thương một Chức Sắc Ðại Thiên phong, từ lúc nền Ðạo mới phôi thai, đã vì Thầy vì Ðạo, vì thương xót chúng sanh, nên từ năm Ất Sửu (1925) đã khổ công hiệp sức cùng Ðức Hộ Pháp và Ðức Thượng Phẩm, tạo dựng nền Chánh giáo làm tướng soái cho Ðức Thượng Ðế giáng cơ dạy Ðạo, hầu cứu vớt sanh linh đang đắm chìm nơi sông mê bể khổ.
Tiếp Pháp là người tiếp luật lệ, đơn trạng kiện thưa, có quyền xét đoán, coi có nên phân định hay chăng.
(Pháp Chánh Truyền CG).
Trạng: Giấy tờ trình lên quan hay pháp đình. Cáo: Kiện, buộc tội.
Trạng cáo, như chữ “Cáo trạng 告 狀”, là bản nêu tội trạng, hoặc tờ buộc tội.
Tiếp Thế khi đặng Thế luật hay trạng cáo chi của người ngoại đạo cùng là tín đồ...
(Pháp Chánh Truyền CG).
狀 况
Trạng: Dáng bộ, cảnh tượng bề ngoài. Huống: trạng thái, tình cảnh.
Trạng huống là tình hình cảnh ngộ, tức tình trạng có tính đặc biệt trong một lúc nào đó gặp phải trong cuộc sống thực tế, hay trải qua trong nội tâm.
Như: Sau cơn bão lũ, vườn tượt trong trạng huống héo rủ, tiêu điều.
Cái trạng huống đời bao giờ cũng vậy, mảnh xác thịt này của chúng ta chung sống với nhau...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
狀 元
Trạng: Bài viết, tỏ bày ý mình. Nguyên: Đứng đầu.
Trạng nguyên là người đỗ đầu khoa thi Đình, một kỳ thi lớn nhứt trong chế độ khoa cử ngày xưa.
Trạng nguyên có từ đời nhà Đường bên Trung Hoa. Đời Tống, những người đỗ hạng nhứt, nhì và ba đều được gọi là Trạng nguyên. Đến đời Minh, ba người đỗ đầu là Trạng nguyên, Bảng nhãn và Thám hoa.
Lệ Dung lén giúp sách tiền,
Kinh kỳ mở hội Trạng nguyên đỗ đầu.
(Báo Ân Từ).
狀 師
Trạng: Giấy tờ trình lên quan. Sư: Thầy.
Trạng Sư, còn gọi Luật Sư, là những người học luật thông thạo, chuyên thay mặt mà biện hộ cho những người có việc kiện tụng ở Toà Án. Ngày xưa người ta còn gọi là Thầy Cãi, Thầy Kiện.
Trong đạo Cao Đài, Theo Pháp Chánh Truyền Chú giải, thì Thượng Phẩm là chủ phòng cãi luật, làm Trạng Sư của tín đồ.
Điều thứ ba mươi trong Tân Luật quy định như sau: Toà Tam Giáo có đức Giáo Tông làm đầu. Ba vị Chưởng Pháp nghị án. Vị Đầu Sư phái mình về phần dâng biểu buộc tội. Một chức sắc Hiệp Thiên Đài làm trạng sư.
Ngài lại là Trạng Sư cãi Luật,
Cả Tông Đồ binh vực đỡ nâng.
(Lược Thuật Toà Thánh).
Trạng 狀: Bày tỏ tình ý của mình hay kêu xin việc gì. Tỏ: Bày giãi, tỏ bày.
Trạng tỏ, như chữ “Bày tỏ”, là nói ra cho người khác rõ tình cảm, ý kiến của mình. Như: Trạng tỏ nỗi lòng.
Đức Nguyệt Tâm chân tình trạng tỏ,
Cho Hộ Pháp dịch rõ từng câu.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
Trạng: Trạng nguyên, người đổ đầu khoa thời xưa. Trình: Viết tắt chữ Trình Quốc Công, một phẩm tước của vua nhà Mạc phong cho Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Trạng Trình là tên ghép hai chữ Trạng nguyên và Trình Quốc Công để chỉ Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Trong đạo Cao Đài, Ngài Nguyễn Bỉnh Khiêm xưng là Thanh Sơn Đạo Sĩ, vị Thánh đứng đầu Bạch Vân Động Chư Thánh.
Xem: Thanh Sơn Đạo Sĩ.
Có câu chuyện tức cười, bằng cớ hiển nhiên như Ðức Trạng Trình là Nguyễn Bỉnh Khiêm buổi nọ hồi còn bé đi học...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
1.- Tranh là một loài cỏ mọc ở đồng hoang, người ta thường dùng để lợp nhà. Như: Nhà tranh vách đất.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy nhớ xưa, kẻ mộ Ðạo chịu ngàn cay muôn đắng, biết có người mà chẳng biết nhọc mình, giày gai áo bả, đội nguyệt mang sao, gió trước lọt chòi tranh, mưa sau hư giậu lá, bần hàn chẳng quản, tay trắng dìu người, một mảy không bợn nhơ, mới có thể lập ngôi cho mình đặng; có đâu lấy của lấn nhân, mượn quyền xua đức, kẻ chân thành lánh mặt, đứa tà mị áp vào, rồi cúm núm mang hơi tà, lại đua nói rằng thờ Chánh giáo. Thầy hỏi: Ai chứng cho?
Ấm lạnh chờ người đưa mảnh áo,
Chùa tranh giữ sẵn Phật bằng vàng.
(Đạo Sử).
Ðã nên người trước đời trông cậy,
Gắng sửa nhà tranh hoá động đào.
(Đạo Sử).
2.- Tranh còn là bức vẻ trên giấy hay trên lụa. Như: Tranh ảnh, tranh sơn thuỷ.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Bức tranh xã hội thường ngày vẽ cho chúng ta thấy nhiều chuyện trớ trêu khúc mắc và chỉ cho chúng ta biết rằng đời hiện tại là đời mạt kiếp, nên cang thường đảo ngược, luân lý suy đồi.
Xuân mệt mờ bao nhiêu cảnh ủ,
Cụm rừng tòng lá xủ tranh sầu.
(Thanh Tâm Tài Nữ).
Đạo sử phô bày tranh cẩm tú,
Tổ Đình diễn tả nét uy linh.
(Thơ Thượng Sanh).
Xuân về nhìn tựa bức tranh phơi,
Trí Huệ Cung quang cảnh tuyệt vời.
(Thơ Huệ Phong).
3.- Tranh 爭 là giành giựt. Như: Tranh quyền, tranh công, tranh tụng.
Thánh giáo Đức Quan Âm Bồ Tát có câu: Kịp đến tâm hồn bất hoà thì thất tình lục dục đều phát khởi tranh ngôi với thần lương tâm, nếu kém lực thì con người ấy duy có sanh hoạt trong vòng vật dục, chớ chẳng hề biết Thiên lý là gì?
Thôi chẳng tranh chi mồi phú quý,
Quý là đạo đức đó ai ôi!
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Tranh lắm bà con đều ghét nết,
Nết na tề chỉnh ấy khôn lanh.
(Đạo Sử).
4.- Tranh 箏 còn dùng để chỉ loại nhạc khí có mười sáu dây, đó là đàn tranh.
Đàn tranh còn gọi là “Ngân tranh 銀 箏”, lấy ý trong câu Cổ Thi: Sầu lai dục tấu Tương tư khúc, Bảo đắc ngân tranh bất nhẫn đàn 愁 來 欲 奏 相 思 曲, 抱 得 銀 箏 不 忍 彈, nghĩa là khi buồn muốn đàn khúc Tương tư, nhưng ôm cây đàn tranh bạc không nỡ gảy.
Tranh Tần ghẹo khóc người cung lãnh,
Tỳ Hớn khêu đau khách ải đồng.
(Thơ Hộ Pháp).
Hễ muốn cho hoà tiếng tranh kìm,
Kìm sửa phím tranh lên cho đúng bực.
(Phương Tu Đại Đạo).
爭 霸
Tranh: Giành nhau, giựt lấy về phần mình. Bá: Bá chủ, đứng đầu các nước chư hầu.
Tranh bá là tranh giành với nhau để gây dựng nghiệp bá, tức là đánh dẹp và thần phục các nước chư hầu để làm bá chủ.
Nghiệp bá thì dùng bá đạo để trị nước. Bá đạo trọng về hình pháp, binh quyền, tín thuật.
Trong thời Xuân Thu đã có năm vị vua dùng bá đạo mà hùng cường một thời, làm minh chủ các nước chư hầu khác, gọi là ngũ bá: Tề Hoàn Công, Tấn Văn Công, Tần Mục Công, Tống Tương Công,và Sở Trang Vương.
Những vị vua này không phải là bậc tài đức cao, mà chỉ nhờ biết tin dùng người hiền, có chính sách khéo léo làm cho dân giàu, binh mạnh và làm chủ được những chư hầu khác.
Xem: Định bá đồ vương.
Các chư hầu thì đua nhau tranh bá xưng hùng, không ai thiết gì đến nhơn nghĩa.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
爭 競
Tranh: Giành giựt. Cạnh: Tranh nhau.
Tranh cạnh, bởi chữ “Cạnh tranh 競 爭”, là đua nhau, giành giựt.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thầy có dạy: Rồi đây, các con cũng chưa chắc hết tranh cạnh giành xé nhau mà làm cho nền Ðạo phải chia tan tành.
Xem: Cạnh tranh.
Tranh cạnh mượn người lo tính trước,
Ðẹp lòng nhân sự đặng lòng đây.
(Đạo Sử).
Tuồng đời nhìn thấy những đau lòng,
Tranh cạnh rồi ra một chữ không.
(Thơ Thượng Sanh).
Mặc tình thế sự ai tranh cạnh,
Vui hứng mình ta khóm bá tòng.
(Thơ Cao Liên Tử).
爭 舉
Tranh: Tìm cách giành lấy cho mình. Cử: Lựa chọn ra để chính thức giao cho giữ một trách nhiệm hay làm một việc gì.
Tranh cử là nhiều người ra ứng cử trong một cuộc vận động bầu cử để tranh với nhau giành được đắc cử.
Như: Trong kỳ bầu cử Quốc Hội lần nầy, anh tôi làm đơn xin ra tranh cử.
Thầy đã định ngôi Giáo Tông thì Đầu Sư và Chưởng Pháp tranh cử đặng, nếu không giảm quyền Đầu Sư thì Chưởng Pháp mong chi đắc cử.
(Pháp Chánh Truyền CG).
爭 執
Tranh: Giành nhau. Chấp: Nắm giữ.
Tranh chấp là giành nhau để nắm giữ. Như: Tranh chấp quyền hành.
Thánh giáo Đức Hộ Pháp có dạy: Phải vậy, vì từ ngày Bần Đạo nâng đỡ Phước Thiện lên hàng Hội Thánh, không thấy làm được việc gì hữu ích cho Đạo, trái lại còn tranh chấp quyền hành với Cửu Trùng Đài làm cho Đạo phải ghe phen nghiêng ngửa và phải mang tiếng chịu lời.
Thống nhứt ngoại xâm đào hố thẳm,
Bắc Nam tranh chấp khó hùng cường.
(Thơ Nguyệt Quang).
爭 名 奪 利
Tranh danh: Giành giựt lấy tiếng tăm. Đoạt lợi: Chiếm đoạt về lợi lộc.
Tranh danh đoạt lợi là tranh đấu, giành giựt với nhau về danh và lợi.
Như: Ông ấy là chức sắc mà còn tranh danh đoạt lợi còn hơn người đời.
Tranh danh đoạt lợi cho rằng trí,
Lạc đạo an bần cũng chẳng ngu.
(Thơ Thành Toại).
爭 鬥
Tranh: Giành. Đấu: Giựt giành để lấy phần hơn.
Tranh đấu hay đấu tranh là giành giựt quyền lợi. Như: Tranh đấu giành quyền lợi.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Hiện nay nhơn loại thiếu sự từ bi bác ái cho nên tạo ra trường tranh đấu, quyết chiến với nhau, sát hại đồng bào tương tàn cốt nhục,
Tranh đấu cuộc đời là huyết chiến,
Nhứt nhân chịu khổ, chịu người cười.
(Đạo Sử).
Lánh nơi tranh đấu giựt giành,
Nghiệt oan khỏi vướng thân danh vẹn phần.
(Lục Nương Giáng Bút).
Nào tranh đấu thắng rồi lại thất,
Của phù du chứa chất gọi giàu.
(Nữ Trung Tùng Phận).
爭 奪
Tranh: Giành. Đoạt: Cướp lấy.
Tranh đoạt là tranh để cướp lấy. Như: Trong mấy anh em, nó là thằng có ý tranh đoạt tài sản.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có câu: Nối chí của Ngài là Đức Duy Tân, con ruột của Ngài, thật đúng như lời tục Việt Nam ta nói, cha nào con nấy, thật đáng làm chúa của nòi giống Việt Nam lắm, vì cớ cho nên dầu cho đương nhiên giờ phút này, nếu Pháp không trả độc lập thì dân tộc Việt Nam cũng đồng tâm tranh đoạt cho được độc lập của nước nhà, họ tranh đấu bằng mọi phương pháp để thâu hoạch cho đặng nền độc lập ấy.
Kệ người tranh đoạt danh tài tuấn,
Mặc kẻ chê người hạng ngóc si.
(Thơ Hoài Tân).
Tranh: Giành giựt. Đua: Tranh nhau.
Tranh đua, như chữ “Đua tranh”, là ra sức trổ tài để dành phần hơn, phần thắng.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Có nhiễm trần, có lăn lóc mơi sương chiều gió, có kim mã ngọc đàng, có đai cân rực rỡ, có lấn lướt tranh đua, có ích kỷ hại nhân, có vui vẻ với mùi đỉnh chung lao lực, mới thấy đặng tỏ rõ bước đời gai chông khốn đốn, mới thấy cuộc nhục vinh, buồn vui không mấy chốc, chẳng qua là trả vay vay trả đồng cân, chung cuộc lại thì mối trái oan còn nắm, mà cũng vì đó mới thấy đặng đường hạnh đức trau mình, trò đời chẳng qua một giấc huỳnh lương.
Còn hoi hóp tranh đua bay nhảy,
Nhắm mắt rồi phủi thảy lợi danh.
(Kinh Sám Hối).
Lần gội tâm phàm vui cảnh trí,
Đường trần lưu luyến nhọc tranh đua.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Tranh: Tìm cách giành lấy làm thành của mình. Giành: Cố dùng sức lực để lấy về được cho mình, không để người khác chiếm lấy.
Tranh giành là tranh nhau để giành lấy. Như: Tranh giành thị trường đầu tư.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Chung đỉnh mảng tranh giành, lợi danh thường chác buộc, kiếp phù sanh không mấy lát, đời giả dối chẳng là bao.
Tuỳ duyên tuỳ phận đãi cùng đời,
Ðừng rán tranh giành phải mỏn hơi.
(Đạo Sử).
Ngặt đời lại ưa điều hung bạo,
Mảng tranh giành kiện cáo phải hư nhà.
(Phương Tu Đại Đạo).
爭 論
Tranh: Giành nhau. Luận: Biện luận, bàn cãi.
Tranh luận, đồng nghĩa với chữ “Tranh biện 爭 辯”, là cãi nhau lẽ phải trái, tức dùng ngôn ngữ bàn cãi với nhau để giành hơn thua.
Như: Tranh biện về một lý thuyết.
Thánh giáo Thầy có dạy: Nơi Thiên thơ đã có dấu ràng ràng. Các con có đi tranh luận cũng nhọc công vô ích. Kẻ hữu phần, người vô phước, tin tin, không không, cũng chẳng sửa cơ Trời đặng.
Nhiều Chơn Linh cả kiếp sanh,
Tu không đạt vị họ tranh luận nhiều.
(Thiêng Liêng Hằng Sống).
Tranh: Giành lấy. Ngôi: Chỗ đứng, hay ngôi vị.
Tranh ngôi là chiếm chỗ đứng, hoặc chiếm ngôi vị.
Thánh giáo Đức Quan Âm Như Lai có dạy: Kịp đến tâm hồn bất hoà thì thất tình lục dục đều phát khởi tranh ngôi với thần lương tâm, nếu kém lực thì con người ấy duy có sanh hoạt trong vòng vật dục, chớ chẳng hề biết Thiên lý là gì?
Khuyên em phải thuận vâng chiều lụy,
Khuyên em lo đoạt vị tranh ngôi.
(Lục Nương Giáng Bút).
Tranh: Giành lấy. Phuông: Phong, tiên phong, ở vị trí dẫn dầu, khởi đầu, trước hết.
Tranh phuông là tranh lấy đi đầu, giành làm trước.
Như: Tranh phuông để được đoạt giải.
Nhẫn nại học đòi gương Phạm Lãi,
Tranh phuông để ý kế Trương Lương.
(Thơ Tiếp Đạo).
爭 才
Tranh: Giành nhau. Tài: Hay, giỏi.
Lấy cái giỏi, cái hay của mình ra tranh với những người khác, gọi là tranh tài.
Gắng sức tranh tài trong Thánh đức,
Ngàn năm danh giá mới còn ghi.
(Bát Nương Giáng Bút).
爭 訟
Tranh: Giành nhau. Tụng: Kiện tụng.
Tranh tụng là tranh giành kiện cáo nhau. Như: Anh em ruột thịt đừng để xảy ra tranh tụng.
Lời Thầy dạy trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Con nên biểu C. (Chỉ Cao Thượng Phẩm) nó lấy lời Thầy dạy làm trọng, những sự tranh tụng là những nét của phàm tâm, chẳng đủ chi lay động chí của các đấng chân thành vì Ðạo.
Cầm cân, cân đúng điều tranh tụng,
Giữ luật, luật làm phép trị an.
(Quang Cảnh Toà Thánh).
爭 取
Tranh: Tìm cách giành lấy làm thành của mình. Thủ: Lấy, đạt được.
Tranh thủ là giành lấy về cho mình. Như: Tranh thủ sự đồng tình của bạn bè.
Khi Đức Hộ Pháp dự Khánh Thành Báo Quốc Từ Ngài có nói: Biết đâu gương mẫu ấy, nếu ta thực hiện ra được, nó sẽ không thành một phương pháp duy nhất cho các Quốc gia nhược tiểu một phương châm duy nhứt đặng tranh thủ tự do độc lập cho họ.
Dân tộc đang mong đợi nơi anh em để đưa họ tới mục đích tối cao là tranh thủ độc lập và thống nhất thật sự.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Tránh là lánh, tức tự dời sang chỗ khác để khỏi vướng bận, hoặc tiếp xúc những cái không hay, tốt.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo có đoạn dạy: Những kẻ đã hưởng hết phúc hậu từ mấy đời trước, nay lại còn phạm Thiên điều, thì tội tình ấy thế chi giải nổi. Mấy con biết luật hình thế gian còn chưa tư vị thay, huống là Thiên điều thì tránh sao cho lọt?
Ất niên con giữ nỗi tai ương,
Muốn tránh cho qua phải liệu đường.
(Đạo Sử).
Cuộc nên hư nào tránh đặng vận thời,
Nếu không mẹ ai hơi đâu lo cứu vớt.
(Phương Tu Đại Đạo).
Dầu anh quyền lực thế nào,
Cũng không tránh khỏi đường vào Diêm Vương.
(Thơ Hộ Pháp).
Tránh: Lánh, tức tự dời sang chỗ khác để khỏi vướng bận, hoặc tiếp xúc những cái không hay, tốt. Dạng: Hình dạng.
Tránh dạng là lánh khỏi nơi nào đó, không để hình dạng có mặt, ý nói không dự vào.
Như: Là học sinh, phải tránh dạng nơi cờ bạc.
Gặp cơn xúi ác giục loàn,
Người ngay tránh dạng, đứa gian khoe mình.
(Ngụ Đời).
1.- Trao là đưa tận tay một vật gì cho ai. Như: Trao thư nhà, trao quà kỷ niệm.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có đoạn: Tìm đựơc mối Ðạo mầu tức là chúng ta đã nắm vào tay một báu vật vô giá. Cái báu vật đó không hề mất được vì nó vô hình vô ảnh và chúng ta có thể chia nó ra làm muôn ngàn phần mà không hề sứt mẻ. Ta lại có bổn phận đem nó trao lại cho tất cả mọi người để cho họ có món báu cũng như ta vậy.
Dầu chẳng kẻ tay trao cơm vắt,
Trông có người biết mặt hỏi han mình.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trao, nghĩa rộng là giao phó cho. Như: Trao quyền, trao nhiệm vụ, trao lời, trao duyên.
Trong Thánh Ngôn Sưu Tập, Thánh giáo Thầy có dạy Ngài Thượng Trung Nhựt: Thầy lại thấy con đôi phen giận lẫy, phòng toan trao gánh Đạo cho người. Thầy hỏi vậy chớ con còn nhớ lời Thầy dặn con buổi trước chăng?
Bước rẽ ngùi trông cơn ác xế,
Lời trao buồn nhớ lối trăng thinh.
(Bát Nương Giáng Bút).
Thà cam cửa Phật trao thân đọa,
Trỗi máy Thiên thơ cải số phần.
(Thơ Hộ Pháp).
Trao: Nghĩa rộng là giao phó cho. Như: Trao quyền, trao lời, trao duyên. Duyên: Mối dây ràng buộc vô hình từ kiếp trước.
Trao duyên là trao gởi mối duyên, ý chỉ việc đính hôn, kết duyên vợ chồng với nhau.
Như: Phải biết chọn người hiền đức để trao duyên.
Những ngỡ trao duyên vào Ngọc các,
Nào dè phủi nợ xuống Tuyền đài.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trao: Đưa tận tay cho ai vật gì. Đổi: Đưa cái của mình để lấy cái người, theo thoả thuận hai bên.
Trao đổi là chuyển qua lại cho nhau những vật tương đương nào đó.
Trao đổi còn dùng để chỉ sự trao đổi ý kiến với nhau. Như: Trao đổi thư từ, trao đổi ý kiến.
Thánh giáo Thầy trong Thánh Ngôn Sưu Tập có dạy: Thầy cậy kẻ trau giồi tánh đức của các con, đến đỗi phải đem ra trao đổi tội tình làm phước hạnh, cho kẻ hung bạo hiếp đáp các con.
Lời vàng trao đổi từ đây dứt,
Giấc mộng hoạ chờ gặp gỡ nhau.
(Thơ Huệ Giác).
Giao lưu thế giới vô hình,
Thi văn trao đổi cao minh khôn lường.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
Trao: Đưa tận tay cho ai vật gì. Múc: Dùng môi, thìa, hay gáo để lấy chất lỏng ra.
Trao múc, do câu “Tiền trao cháo múc”; là chỉ quan hệ mua bán, trao đổi sòng phẳng, dứt khoát, không để dây dưa, chậm trễ.
Công của đôi bên trao múc đủ,
Ðừng như kẻ yếu đợi người binh.
(Đạo Sử).
Trao: Đưa vật tận tay người đáng trân trọng, hay tin cậy. Tơ: Sợi dây tơ.
Trao tơ trao sợi dây tơ hồng, ý chỉ việc đính hôn, kết duyên vợ chồng.
Do tích đời Đường, Quách Nguyên Chấn lúc trẻ là người tài mạo. Tể tướng là Trương Gia Trinh muốn kén làm rể, bèn cho năm người con gái đứng sau màn, mỗi người cầm một sợi dây tơ một màu, rồi bảo Quách Nguyên Chấn rút được sợi nào thì lấy người con gái cầm sợi tơ đó. Quách Nguyên Chấn rút sợi tơ màu hồng, lấy được cô thứ ba đẹp nhất.
Cớ sao như ủ như vày,
Hay là nhắc thiếp những ngày trao tơ.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trao: Đưa vật tận tay người đáng trân trọng, hay tin cậy. Trâm: Vật cài tóc của phụ nữ.
Trao trâm là người con gái lấy trâm trao cho người tình để làm vật hẹn ước.
Nghĩa bóng chỉ sự đính hôn.
Khi lịch sắc trao trâm đáng giá,
Cơn tàn hoa, keo rã sơn rời.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Khi gặp đặng phải trang tài mạo,
Hoặc trao trâm đắp áo làm tin.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Lại sợ ai ăn trộm ở thầm,
Coi phải phận trao trâm đừng ái ngại.
(Phương Tu Đại Đạo).
Tráo là đưa cái nọ vào mà thay thế cái kia để đánh lừa. Như: Tráo tiền giả lấy tiền thật.
Thánh giáo Lý Giáo Tông trong quyển Đạo Sử của Bà Nữ Đầu Sư Hương Hiếu có câu: Mỗi Tín Ðồ phải cầm giấy chứng của Hội Thánh ban cho chúng nó, phải khai tịch họ hàng con cái cho Hội Thánh cầm; nhiều đứa cả gan tròng tên tráo tuổi chư Hiền Hữu đâu rõ thấu.
Trong đời rất hiếm võ phu,
Lường cân, tráo đấu, dối tu cúng chùa.
(Kinh Sám Hối).
Lòng quấy quá tráo chì thay bạc,
Mỏi mong lo cố gạt của đời.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Tráo: Lừa dối. Chác: Mua, đổi.
Tráo chác, như chữ “Tráo trở”, là đưa cái nọ vào thay thế cái kia để đánh lừa, gạt gẫm người.
Nghĩa bóng: Chỉ sự lừa đảo.
Danh lợi đem đường xuống hố sâu,
Lợi danh tráo chác lắm cơ cầu.
(Ngọc Hoàng Thượng Đế).
Hay là giận nhơn tình tráo chác,
Bến Ngân Hà tắm mát tâm hồn.
(Văn Tế Tiểu Tường).
Tráo: Đổi vật nọ vào vật kia để lừa dối ngưởi. Trở: Quay lại, lật lên, lộn lại.
Tráo trở là dễ dàng thay đổi, làm trái lại điều đã nói, đã hứa, đã cam kết.
Như: Chị ấy lòng dạ tráo trở khó lường, người Đạo đừng ăn nói tráo trở.
Rồi những kẻ lòng Tần dạ Sở,
Mới thừa cơ tráo trở thị phi.
(Thơ NĐS Hương Thanh).
1.- Trào là tràn ra, do dâng lên quá miệng của vật chứa, hoặc cuộn dâng lên một cách mạnh mẽ.
Như: Máu trào, nước sôi trào ra ngoài, khóc trào nước mắt, uất ức trào lên tận cổ.
Nhớ khi dao khứa máu trào,
Nhớ khi bằm xắt nấu xào hầm kho.
(Thơ Hộ Pháp).
Dầu cho sóng bủa nước trào,
Đài Cao có sẵn không sao đến mình.
(Nguyễn Trung Trực Giáng).
2.- Trào, do chữ “Triều 朝” đọc trại ra, có nghĩa là chỗ vua ngồi ngự để các quan vào chầu.
Như: Bãi trào, vua tôi bàn việc trong trào.
Ðường trào hạ thế hưởng Tam quan,
Chẳng vị công danh chỉ hưởng nhàn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Hay “Triều lưu”.
Trào (triều): Nước sông, nước biển khi lên khi xuống. Lưu: Chảy.
Trào lưu, như chữ “Triều lưu 潮 流”, là dòng nước triều ở biển khi dâng lên lúc hạ xuống.
Trào lưu còn là xu hướng đang được nhiều người hưởng ứng về phương diện văn hoá hay tư tưởng, tức chỉ khuynh hướng của người đời.Như: Trào lưu văn hoá.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Một bên là hình ảnh Thánh Thể Đức Chí Tôn đi trên đường mực thước từ từ nhi tiến, còn một đàn thì chạy theo cho kịp trào lưu biến chuyển, nên chí quyết tiến cho hơn, một đàn thì mỗi khi đi để chơn đi thì sợ đạp nhầm đến con kiến. Còn một đàn thì nếu thân mình không nhanh chóng lẹ làng thì một mũi đạn đủ đưa họ làm người thiên cổ.
Dòng đời xuôi ngược cứ thay đổi theo thế hệ trào lưu, chỉ có chơn lý là bất di bất dịch.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
爪
Trảo là móng, vuốt.
Trảo là móng, vuốt, do chữ “Nha trảo 牙 爪”, là nanh và vuốt, dùng để chỉ những bộ phận của loài mãnh thú để tự bảo vệ.
Nha trảo nghĩa bóng dùng để chỉ những người thuộc tay chân bộ hạ.
Một điều đáng mừng cho Đạo. Người ấy đáng mặt làm nha trảo sẽ giúp hay nhiều việc.
(Thánh Giáo Hộ Pháp).
Trau là giồi chuốt cho đẹp, cho óng ả, bóng bẩy. Như: Trau dồi, trau chuốt, trau mặc, trau lời.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Thầy có dạy: Ấy vậy, Ðại Ðạo Tam Kỳ chẳng khác chi một trường thi công quả. Nếu biết ăn năn trở bước lại con đường sáng sủa, giồi tâm trau đức, đặng đến hội diện cùng Thầy, thì mới đạt đặng địa vị thanh cao trong buổi chung quy cho.
Dặm dài bước lạ nẻo chưa quen,
Thánh chất dầu trau gẫm chẳng hèn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Tánh hạnh khá trau thuần hậu lại,
Nên danh có thuở đặng nên thời.
(Đạo Sử).
Trau: Làm cho đẹp. Chuốt: Sửa, gọt lại cho bóng, cho trơn, làm cho đẹp.
Trau chuốt là sửa sang, tô điểm làm cho hình thức bên ngoài được đẹp đẽ hơn. Như: Ăn mặc trau chuốt.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh dạy về phép lâp ngôn như sau: Là trau chuốt lời nói được thanh nhã, chơn thật, hiền lành, tỏ ra mình là người có học hay có thấm nhuần đạo đức. Muốn thực hành phép lập ngôn, chúng ta phải làm chủ khẩu khí, phải suy nghĩ kỹ trước khi thốt lời thì lời nói mới đoan trang, có mực thước.
Ngọc không trau chuốt khó nên hình,
Người chẳng kiên tâm trọng hoá khinh.
(Đạo Sử).
Muốn trau chuốt mặt ngần thân dịu,
Vẽ cho hay mày liễu má đào.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Gánh đời đã tự cất lên vai,
Trau chuốt cho sao đủ trí tài.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
Trau: Chuốt, làm cho tốt. Giồi (dồi): Mài dũa.
Trau giồi, như chữ “Trau dồi”, là làm cho càng ngày càng trở nên tốt đẹp hơn, đạo đức hơn.
Thánh giáo Đức Nhàn Âm Đạo Trưởng có dạy: Ðã lâu, Bần Đạo không được giáp mặt chư đạo hữu để luận một vài câu chuyện về đạo đức. Hôm nay, Bần Đạo cũng để dạ khen một ít hiền hữu đã để hết tâm chí trau giồi Thánh chất, mà cũng buồn nhiều đạo hữu còn chăm nom bước thế hơn đường tu.
Làm con phải trau giồi hiếu đạo,
Trước là lo trả thảo mẹ cha.
(Kinh Sám Hối).
Gắng sức trau giồi một chữ Tâm,
Đạo đời muôn việc khỏi sai lầm.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Tân toan khổ hạnh phải trau giồi,
Bước tới đường dài chớ trở lui.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trau: Chuốt, làm cho tốt. Lòng: Lòng, dạ.
Trau lòng, đồng nghĩa với “Trau tâm”, là trau dồi tâm tánh cho nên hiền lành, tốt đẹp.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Chí Tôn có dạy: Nhơn luân giữ trọn, ấy là mối đạo nhân, lo Thánh đức trau lòng là phương thoát tục.
Xem: Trau tâm.
Thông biết thế thời mới gọi thông,
Thông minh học Ðạo vẹn trau lòng.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trau: Chuốt, làm cho tốt. Lòng tục: Lòng dạ của người trần tục.
Trau lòng tục tức là rèn luyện lòng phàm tục trở nên tâm Thánh đức.
Soi gương hạnh đức trau lòng tục,
Hứng giọt Từ Bi rửa bợn sầu.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trọn gìn Ngũ giới trau lòng tục,
Vẹn giữ Tam quy tắt lửa phiền.
(Thơ Chơn Tâm).
Trau: Sửa chữa. Luyện: Dồi mài cho tốt đẹp.
Trau luyện là sửa chữa, dồi mài làm cho ngày càng trở thành tốt đẹp hơn.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Chí Tôn đã đại từ đại bi chỉ rõ căn nguyên và ban ơn cho ta, dạy dỗ cho ta để đạt ngôi vị là phải trau luyện cho Tinh hiệp với Khí, Tinh Khí huờn Thần là cơ huyền bí để mà đắc Ðạo vậy.
Tài kia tai nọ luôn vần,
Đức tài trau luyện đồng cân mới mầu.
(Bát Nương Giáng Bút).
Thiên lương của quý buổi ban đầu,
Trau luyện đắc thành vật bửu châu.
(Thơ Thái Đến Thanh).
Trau: Sửa chữa, dồi mài, trau chuốt cho tốt đẹp. Mình: Chỉ bản thân mình.
Trau mình, đồng nghĩa với chữ “Trau thân”, là trau dồi bản thân mình cho càng ngày càng trở nên tốt đẹp hơn.
Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Ðạo Trời dìu bước nhơn sanh, đường Thánh dẫn người phàm tục. Sanh nhằm lối may mắn đặng gặp một Ðạo Chánh, nếu chẳng lo dưỡng tánh trau mình, để bước vào con đường Cực Lạc, thoát đoạ Tam đồ, một mai cảnh ủ bông tàn, rốt cuộc lại ăn năn vô ích.
Yểu điệu trau mình nên giá ngọc,
Thuyền quyên vẹn phận đẹp thân ngà.
(Bát Nương Giáng Bút).
Mình thiệt dở thì chị anh chê dở,
Có khôn ngoan mắc cỡ rán trau mình.
(Phương Tu Đại Đạo).
Hay “Trau tâm trau đức”.
Trau: Trau dồi, tức sửa sang cho tốt đẹp. Tâm: Lòng dạ, biểu tượng cho luân lý đạo đức.
Trau tâm là trau dồi tâm tánh cho nên người đạo đức. Như: Trau tâm sửa tánh.
Trau tâm hiệp sức vun nền Thánh,
Dưỡng tánh chờ khi sạch bợn trần.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ngày chầy dặm thẳng gắng đưa qua,
Chịu khổ trau tâm chí mới già.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trau tâm: Sử lòng cho tốt đẹp. Trau đức: Trau giồi hạnh đức.
Trau tâm trau đức là trau giồi tâm tánh và hạnh đức cho càng ngày càng tốt đẹp hơn.
Xem: Giồi tâm trau đức:
Xử thế phải cho vẹn thế tình,
Trau tâm trau đức sạch chơn linh.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trau: Sửa chữa, dồi mài cho tốt đẹp. Thân: Thân.
Trau thân, như chữ “Tu thân 修 身”, nghĩa là sửa mình, tức dồi mài tâm tính bản thân để ngày càng thêm đạo đức và tốt đẹp hơn.
Thánh giáo Chí Tôn dạy: Ðạo Trời soi gương rạng, khá biết tỉnh mộng hồn, kiếp sanh chẳng bao lâu, đừng đợi đến ngày cùng tận. Nơi trường thi công quả, nên cân lấy phước phần, chẳng sớm trau thân, rừng chiều ác xế.
Lần lựa cho đò xa bến Thánh,
Thánh tâm mấy kẻ vẹn trau thân.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Thà cam cửa Phật trau thân đọa,
Trỗi máy Thiên cơ cải số phần.
(Thơ Hộ Pháp).
Vừng hồng ẩn bóng vẹn trau thân,
Trí huệ soi gương tịnh dưỡng thần.
(Thơ Thượng Sanh).
Trau: Làm cho bóng, đẹp lên bằng cách mài giũa.
Trau tria là trau chuốt, sửa sang, tô điểm, làm cho hình thức bên ngoài được đẹp hơn.
Ngoài ra trau tria còn có nghĩa trau dồi, tức là làm cho ngày càng tốt đẹp hơn.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Tuy nhiên, cũng nên nhắc cho quý vị nhớ rằng: Ðã gắng công xây dựng về hình thức tức là ngôi thờ thì cũng phải gia tâm trau tria về mặt tinh thần tức là phần đạo đức. Hình thức và tinh thần phải tương xứng, phải cùng tốt đẹp cùng nhau, đồng nhau thì trong và ngoài mới không có điều chênh lệch, đường tu hành mới được vững chắc.
Xạo xự tuồng đời lừng bợn tục,
Trau tria nét đạo nực mùi hương.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Còn nhiều lúc thảm với hồi vui,
Miễn Ðạo trau tria nếm biết mùi.
(Đạo Sử).
Khuyên nữ phái khá mau sửa tánh,
Trau tria sao như ánh trăng trong.
(Bát Nương Giáng Bút).
Phàm phận gái đứng hàng khuê các,
Phải trau tria tướng hạc mình mai.
(Nữ Trung Tùng Phận).
測
Trắc là lường, liệu, đo sâu cạn.
Như: Bất trắc, nhân tâm nan trắc, người ấy thường bất trắc không thể tin được.
Huấn từ Đức Thượng Sanh có câu: Để khi gặp cơn bất trắc, quý vị có đủ cơn sáng suốt mà đối phó với mọi trường hợp, nhứt là gìn giữ thân danh được toàn vẹn.
Vận rủi đành mang cơn bất trắc,
Năm xui phải gặp nạn thình lình.
(Thơ Thiên Vân).
惻 隱
Trắc: Thương xót. Ẩn: Đau đớn.
Trắc ẩn là thương xót. Như: Động lòng trắc ẩn.
Con người, ai cũng đều có lòng trắc ẩn, nên thấy người gặp cảnh hoạn nạn thì trong lòng bất nhẫn.
Mạnh Tử nói: Thấy đứa bé sắp rơi xuống giếng, mỗi người đều có lòng run sợ và trắc ẩn.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Sự quả quyết hy sinh do nơi lòng trắc ẩn trước mọi đau khổ trên thế gian, tình thương phải được lan tràn vây kín đám nhân sanh là đám bần hàn khốn khổ để thực hiện câu đem Đạo cứu Đời.
Hạc thấy thế động lòng trắc ẩn,
Muốn tìm phương dẫn dắt bạn gà.
(Thơ Hộ Pháp).
側 阻
Trắc: Nghiêng lệch. Trở: Trở ngại.
Trắc trở là gặp khó khăn trở ngại, làm cho không tiến hành được dễ dàng. Như: Công việc gặp nhiều trắc trở.
Thánh giáo Thầy có dạy: Các con chớ phiền hà chuyện Thánh Thất xảy ra, ấy cũng một bước trắc trở trong đường Ðạo của Thầy. Thầy còn phải đau lòng thay, nhưng cũng là nơi Thiên cơ vậy.
Đạo đã chịu lắm lần trắc trở,
Lẽ thiêng liêng hai lẽ định phân.
(Tứ Nương Giáng Bút).
Éo le thân phận thương mà trách,
Trắc trở tình duyên nói chẳng cùng.
(Thơ Thuần Đức).
1.- Trăm là một số đếm, gồm mười chục. Như: Trăm tuổi, trăm đồng, trăm năm.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chí Tôn có lời dạy: Còn Nữ phái, chưa có vẻ gì gọi là Ðạo, một hai đứa hành đạo, cả trăm đứa cầu vui, thế nào Ðạo thành, con?
Ly rượu trăm thi đời vẫn nhắc,
Tánh Tiên muôn kiếp vốn chưa tàn.
(Lý Giáo Tông Giáng).
Dầu mình có thiếp hầu trăm ả,
Cũng nhớ nơi chòi lá mẹ ru con.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trăm còn dùng để chỉ số nhiều. Như: Trăm việc, trăm họ, trăm quan, trăm cay nghìn đắng.
Thánh giáo Thầy có câu: Dầu cho sang vinh trăm mối, tiền của muôn chung, mấy kẻ đặng tìm đến địa vị an nhàn, xủ áo phồn hoa, để gương soi hậu thế.
Một miếng đỉnh chung trăm giọt thảm,
Phải toan lui gót tránh vòng tham.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trăm nghìn (ngàn): Chỉ số nhiều. Cay đắng: Do chữ “Tân khổ 莘 苦” là hai trong ngũ vị, dùng để chỉ sự đau xót, gian nan, và vất vả.
Trăm cay ngàn đắng, đồng nghĩa với câu “ngàn cay muôn đắng”, ý chỉ gặp nhiều nỗi gian nan và khổ sở.
Trăm cay ngàn đắng cũng chiều,
Quý thân quân tử, dám liều với thân.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Hay “Trăm đắng ngàn cay”.
Trăm nghìn (ngàn): Chỉ số nhiều. Đắng cay: Nói sự khổ sở vất vả.
Trăm đắng nghìn cay, như câu “Trăm cay nghìn đắng”, chỉ nhiều nỗi cay đắng vất vả, ý nói gặp nỗi khổ sở trong cuộc đời.
Như: Trên đường đi tìm thuốc nam trị bịnh gặp trăm cay nghìn đắng.
Trăm đắng ngàn cay đành một kiếp,
Công Hầu Vương Bá dám đâu hơn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Mười lăm năm lận đận lao đao,
Chịu trăm đắng ngàn cay không đổi.
(Điếu Văn Đầu Sư).
Trăm ngàn (nghìn): Chỉ số nhiều. Giũa mài: Rèn luyện thử thách cho sắt bén, cho tốt đẹp.
Trăm giũa ngàn mài là nhiều lần mài giũa, tức rèn luyện cho sắc bén, trau giồi cho tốt đẹp hơn.
Tuy xa nguồn Đạo tác phong còn,
Trăm giũa ngàn mài một tấm son.
(Thơ Thuần Đức).
Trăm: Số đếm, bằng mười chục, chỉ số nhiều. Họ: Tiếng đặt trước tên để chỉ cùng tổ tiên.
Trăm họ, bởi chữ “Bách tính 百 姓”, hoặc “Bá tánh”, dùng để chỉ tất cả người dân trong nước.
Người xưa cho rằng nhà vua chỉ có một họ mà dân trong nước thì có hàng trăm họ, nên từ “Trăm họ” dùng để chỉ dân chúng.
Xem: Bá tánh.
Cầu xin trăm họ bình an,
Nước giàu dân mạnh thanh nhàn muôn năm.
(Kinh Sám Hối Ngắn).
Dân như cá chậu gà chuồng,
Tiếng oan trăm họ trêu buồn ngậm than.
(Ngụ Đời).
Ngùi trông trăm họ vùi chung đỉnh,
Cương toả chừng bao thoát khỏi vòng.
(Thơ Cao Mỹ Ngọc).
Trăm: Số đếm, bằng mười chục. Năm: Chỉ khoảng thời gianTrái đất xoay một vòng quanh Mặt trời, bằng 12 tháng, 365 ngày, 5 giờ, 48 phút, 40 giây.
Trăm năm chỉ khoảng thời gian trọn vẹn của một đời người đã sống (tức một kiếp người).
Do câu trong Kinh Lễ: “Nhân thọ dĩ bách niên vi kỳ 人 壽 以 百 年 為 期” nghĩa là Đời sống của con người lấy trăm tuổi làm kỳ hạn.
Như: Trăm năm hạnh phúc.
Trăm năm khá nhớ hương nguyền,
Chồng hay trọn nghĩa, vợ hiền trọn trinh.
(Kinh Thế Đạo).
Bỏ hết trong cơn mê một giấc,
Trăm năm ngắn ngủi nhớ làm lành.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trăm năm kim cải cũng chồng,
Trái duyên cũng vẹn đạo tòng mà thôi.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trăm phiền: Trăm thứ bực bội, phiền não. Đeo đẳng: Đeo đuổi mãi.
Trăm phiền đeo đẳng là nói trăm thứ phiền phức, bực bội theo hoài, không dứt bỏ được.
Phần nội trợ trăm phiền đeo đẳng,
Đạo phụ cơ đã nặng cho mình.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trăm: Số đếm, bằng mười chục. Tuổi: Đơn vị dùng để tính thời gian sống của một người.
Trăm tuổi. bởi chữ “Bách tuế vi kỳ 百 歲 為 期”, nghĩa là trăm tuổi làm kỳ hạn, ý chỉ một đời người.
Trong Kinh Lễ có câu: Nhân thọ dĩ bách tuế vi kỳ 人 壽 以 百 歲 為 期, nghĩa là đời sống của con người lấy trăm tuổi làm kỳ hạn.
Nâu sồng tánh gội dành trăm tuổi,
Chung đỉnh đường qua trót một thì.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trăm tuổi sống chẳng lầm tuổi sống,
Một kiếp sanh chưa trọng kiếp sanh.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Nỗi thương trăm tuổi thương chưa đủ,
Xin hỏi, ai ơi nỡ phụ phàng.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trăm: Số đếm, bằng mười chục. Trứng: Tế bào sinh dục cái, có thể nở ra con.
Trăm trứng, bởi chữ “Bách noãn 百 卵”, tức là một trăm trứng.
Do tích Lạc Long Quân lấy bà Âu Cơ đẻ ra một bọc gồm trăm cái trứng, nở ra một trăm người con trai.
Lạc Long Quân dẫn năm mươi con lên non, Âu Cơ dẫn năm mươi con xuống biển. Tục truyền dòng dõi ta phát sinh từ một trăm người ấy.
Một trăm trứng nở gây nòi giống,
Mười tám đời truyền mở thổ cương.
(Thơ Chơn Tâm).
Trằn trọc, đồng nghĩa với chữ “Trăn trở”, là ngủ không yên, nằm lăn qua lộn lại suốt đêm thâu, vì lo lắng hoặc bịnh hoạn.
Như: Nằm trằn trọc suốt đêm không ngủ được.
Người buồn cảnh khó gượng làm vui,
Trằn trọc vào ra quặn rối nùi.
(Thơ Thượng Phẩm).
Ánh nguyệt lờ mờ nửa phiến lu,
Ra vào trằn trọc suốt đêm thâu.
(Thơ Huệ Giác).
1.- Trăng là vệ tinh quay quanh trái đất. Như: Mặt trăng, trăng tròn, trăng khuyết, trăng tà.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Nếu chẳng sớm xét mình, để buổi ác xế trăng tà, nước dời cạn bực, thuyền Bát Nhã đã lướt qua, nhành dương liễu hết rơi giọt từ bi thì ăn năn rất muộn.
Chiều xuân sương toả lồng sân hoạn,
Dặm liễu trăng soi rạng bước đường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Vừng trăng xẻ nửa lưng tròng ngó,
Một mảnh gương treo biếng mắt nhìn.
(Bát Nương Giáng Bút).
2.- Trăng, nghĩa rộng là chỉ tháng âm lịch.
Như: Gạo ba trăng, ngày về hẹn cuối trăng, mười trăng chửa nghén.
Mười trăng có lẽ phận không yên,
Năm tới hoạ may hết lúc phiền.
(Đạo Sử).
Nghén ba trăng phải gắng gia công,
Dạy con trẻ còn trong bụng mẹ.
(Phương Tu Đại Đạo).
3.- Trăng là một thứ gông làm bằng hai tấm gỗ ghép lại với nhau, khoét lỗ để đút cổ tội nhơn vào đó.
Như: Trăng trói, trăng cùm, đóng trăng kẻ tội phạm.
Làm sao mọc cánh đại hùng,
Bay ra khỏi chốn gông cùm trói trăng.
(Thơ Hộ Pháp).
Trăng: Một dụng cụ giam giữ, dùng để khoá chơn tội phạm vào một chỗ. Như: Đóng trăng tù phạm. Cùm: Đồ dùng để khoá chân người tù tội, gồm hai tấm gỗ khi ghép lại thì chừa lỗ to bằng cổ chân.
Trăng cùm là những dụng cụ của quan lại, dùng để bắt giữ tội phạm giam cầm, để chờ ngày xử tội.
Hành rồi giam lại Âm cung,
Ngày đêm đánh khảo trăng cùm xiềng gông.
(Kinh Sám Hối).
Trăng: Vệ tinh quay quanh trái đất phát sáng ban đêm. Già: Đã trải qua rất nhiều tuổi.
Trăng già, bởi chữ “Nguyệt lão 月 老”, hay “Nguyệt hạ lão nhân 月 下 老 人”, tức là ông già dưới trăng.
Do điển: Vi Cố thấy một ông già ngồi dưới trăng, xem sách, và bên cạnh ông có một cái đãy đựng chỉ đỏ.
Những người có duyên nợ với nhau, được ghi tên họ trong quyển sách, Nguyệt lão mới dùng chỉ hồng buộc chân kết làm vợ chồng.
Xem: Xích thằng.
Trăng già khen cũng chua cay lắm!
Thôi vậy thà cam trọn tử sanh.
(Thơ Thuần Đức).
Trăng: Vệ tinh quay quanh trái đất. Gió: Luồng không khí chuyển động.
Trăng gió, như chữ “Phong nguyệt 風 月”, là gió trăng. Có hai nghĩa:
1.- Trăng gió chỉ những người thích cảnh trăng thanh gió mát. Do câu “Bán nang phong nguyệt 半 囊 風 月”, tức là nửa túi gió trăng, dùng tả người phong lưu tài tử.
Bạn cùng trăng gió vơi phiền luỵ,
Tình với non sông nặng ái ân.
(Thơ Thuần Đức).
2- Trăng gió còn dùng để chỉ sự lả lơi, tình tự ngoài vòng lễ giáo mà luân lý xưa ngăn cấm.
Như: Phường trăng gió chỉ hạng ăn chơi.
Hắt hiu cứ tưởng trăng cùng gió,
Mà để cho ai đến lỡ thì.
(Đạo Sử).
Trăng: Mặt trăng. Hoa (huê): Bông.
Trăng hoa, do chữ Hán “Nguyệt hoa 月 花”, dùng để chỉ việc trai gái ngắm trăng, xem hoa đặng đùa giỡn nhau bất chính.
Trăng hoa thường dùng trong văn chương để nói việc trêu hoa ghẹo nguyệt, về phong tình, về cuộc hội họp trai gái bất chính.
Trường đổ bác cũng đừng léo tới,
Phường trăng hoa hát bội khá từ.
(Giới Tâm Kinh).
Niềm âu yếm ai đâu rõ giá,
Vui trăng hoa dối trá là thường.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Dạy cho biết những điều đau đớn,
Của phụ nhân đặng tởn trăng hoa.
(Phương Tu Đại Đạo).
Hay “Trăng hoa”.
Trăng: Mặt trăng. Huê (hoa): Bông.
Trăng huê, như chữ “Trăng hoa”, là chỉ cảnh đẹp trước đám hoa, dưới ánh trăng thanh.
Trăng huê còn dùng để chỉ tình yêu nam nữ lãng mạn, ngoài vòng lễ giáo, mà luân lý hồi xưa ngăn cấm.
Xem: Trăng hoa.
Chừa mấy chốn lầu Tần quán Sở,
Thói trăng huê dầu lỡ đắm sa.
(Thơ Bảo Pháp).
Trăng: Mặt trăng nhìn thấy về ban đêm. Khuyết: hao mòn, không đầy đủ vì thiếu mất một phần.
Trăng khuyết là trăng vào những đêm hạ tuần tháng Âm lịch, mỗi đêm một khuyết dần.
Như: Vầng trăng khuyết treo lơ lửng giữa trời.
Những ngờ nước thấm đầu non,
Nào hay trăng khuyết hao mòn nhơn duyên.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trăng: Mặt trăng. Mật: Chất nước có vị do các tuyến ở đáy một số hoa tiết ra.
Trăng mật, như chữ “Mật nguyệt 蜜 月”, dùng để chỉ những ngày đầu tiên vợ chồng mới cưới hưởng hạnh phúc.
Theo phong tục các nước Âu Mỹ, sau khi vợ chồng thành hôn trong khoảng một tháng, có thói quen hay uống mật ong hay mật đường cho nên gọi là mật nguyệt.
Trong thời kỳ mật nguyệt này vợ chồng thường hay đi chơi xa mà ta gọi là “Tuần trăng mật”.
Trăng mật vui tuần đầy hạnh phúc,
Xuân tươi, vợ trẻ đẹp đôi bề.
(Thơ Chơn Tâm).
Đuốc hoa rọi sáng tuần trăng mật,
Vàng đá ghi sâu nghĩa bạn đường.
(Thơ Hoài Tân).
Trăng: Mặt trăng, là một vệ tinh xoay quanh quả đất. Tà: Xế, nghiêng bóng.
Trăng tà là trăng đã nghiêng bóng, ý chỉ trời gần sáng. Nghĩa bóng chỉ tuổi đời đã già, sắp xế bóng.
Thánh giáo Thầy có câu: Nếu chẳng sớm xét mình, để buổi ác xế trăng tà, nước dời cạn bực, thuyền Bát Nhã đã lướt qua, nhành dương liễu hết rơi giọt từ bi thì ăn năn rất muộn.
Vườn trước ngơ trông cây liễu rũ,
Non xưa chạnh nhớ bóng trăng tà.
(Bát Nương Giáng Bút).
Trăng: Mặt trăng, là một vệ tinh xoay quanh quả đất. Thanh 清 (thinh): Trong, không đục, không bợn.
Trăng thanh là trăng trong, tức vầng trăng chiếu sáng trong bầu trời không gợn mây đen.
Thành ngữ thường có câu: Trăng thanh gió mát.
Người hứng trăng thanh kẻ bụi vùi,
Âm dương cách trở chẳng cùng vui.
(Đạo Sử).
Gió mát trăng thanh lộc bốn mùa,
Ðổi cơm ra sức khỏi tiền mua.
(Thơ Huệ Giác).
Hay “Trăng thanh”.
Trăng: Mặt trăng, là một vệ tinh xoay quanh quả đất. Thinh (thanh): Trong, không đục, không bợn.
Trăng thinh, như chữ “Trăng thanh”, là chỉ trăng soi sáng dưới bầu trời trong trẽo.
Xem: Trăng thanh.
Bước rẽ ngùi trông cơn ác xế,
Lời trao buồn nhớ lối trăng thinh.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
1.- Trắng là có màu như màu của bông, của tuyết, chưa nhuộm màu gì.
Thánh giáo Lý Giáo Tông có dạy: Ðầu Sư Nữ phái mặc một Ðạo phục y như Ðạo phục Ðầu Sư Nam phái, phải đội một Ni Kim Cô như các vãi chùa, toàn hàng trắng, chín dải, áo có thêu bông sen.
Trời Âu biển Á chờ thay sắc,
Sắc trắng mây lành phủ khắp nơi.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Lọc lừa chớ để đen pha trắng,
Lui tới đừng cho bạc lộn chì.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trắng là hoàn toàn không có hoặc không còn gì cả. Như: Tay trắng gầy nên sự nghiệp, của cải mất trắng.
Điếu văn Đức Thượng Sanh đọc trước Liên đài Tiếp Pháp Trương Văn Tràng có câu: Suốt 30 năm lăn lóc trong quan trường, vì bản tánh thanh cao mà đến ngày hồi hưu Ngài chỉ còn lại hai bàn tay trắng với một chồng sách triết học và Ðạo lý mà Ngài vẫn thường dùng làm món ăn tinh thần trên bước đường hành Ðạo.
Ðò đưa phút chịu vùi ba tấc,
Tay trắng phủi rồi một tuổi xuân.
(Đạo Sử).
Trắng: Hoàn toàn không có gì cả. Án: Quyết định của Toà xử một vụ phạm tội.
Trắng án là bản án được Toà án đời hoặc trong tôn giáo xử là vô tội.
Như: Toà Tam giáo xử trắng án.
Chừng nào Toà Tam Giáo Hiệp Thiên cho trắng án, thì đặng thăng đẳng cấp như Chức Sắc Thiên Phong hữu công cùng Ðạo.
(Bát Đạo Nghị Định).
Trắng: Có màu như màu của bông, của tuyết, chưa nhuộm màu gì. Đen: Có màu như màu của than, của mực Tàu.
Trắng đen là màu trắng và màu đen, dùng để chỉ phải hay trái, đúng hay sai, cần phân biệt, tìm biết cho rạch ròi.
Như: Làm cho rõ trắng đen.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Mối chơn truyền của Ðức Chí Tôn đem Ðạo đến tại thế là mối dây liên lạc tương quan cùng các Tôn giáo trên Thế giới, đương nhiên cầm quyền nhơn loại bởi không có giềng mối kết liên với nhau thành ra chia rẽ, phân biệt trắng đen, hơn thiệt.
Ẩn nhẫn cho qua hồi khảo đảo,
Trắng đen hai lẽ tỏ làu làu.
(Thơ Thuần Đức).
Trắng: Có màu như màu của bông, của tuyết, chưa nhuộm màu gì. Ngần: Màu trong trắng như bạc.
Trắng ngần là trắng và bóng, có vẻ tinh khiết và sạch sẽ. Như: Hạt gạo trắng ngần, nước da trắng ngần.
Xanh biếc điểm màu tòng lộn đảnh,
Trắng ngần lộng sắc nước soi gương.
(Thơ Hộ Pháp).
Thung dung đường đạo nhẹ đưa chân,
Phẩm giá nữ lưu tuyết trắng ngần.
(Thơ Chơn Tâm).
Trắng trợn là sỗ sàng trong cách ăn nói và hành vi.
Trắng trợn là ngang ngược đến mức bất chấp phép tắc, lẽ phải hay luật pháp.
Như: Ăn nói trắng trợn, luận điệu vu cáo trắng trợn, vi phạm trắng trợn những điều cam kết.
Vì có làm gì đâu mà có nên, có hư, trắng trợn như vậy thôi thì có gì mà trích điểm...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trắp, tức là cái tráp, hộp lớn vuông hình chữ nhật, có ngăn, có nắp, dùng để đựng giấy tờ hay các đồ vật khác.
Như: Trắp đựng bạc, Trắp trầu cau, người đàn bà xưa có bổn phận nâng khăn sửa trắp.
Nâng khăn trắp giải buồn quân tử,
Hầu tửu trà giấc ngủ không an.
(Nữ Trung Tùng Phận).
簪
Trâm là đồ trang sức của đàn bà dùng để cài lên mái tóc cho chặt. Như: Tuổi cài trâm, trâm cài lược giắt.
Trong Tuyện Kiều, Nguyễn Du có câu: Rút trâm sẵn giắt mái đầu, Vạch da cây vịnh bốn câu ba vần.
Khi lịch sắc trao trâm đáng giá,
Cơn tàn hoa, keo rã sơn rời.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Dầu cài trâm sửa trắp cũng nên xem,
Suy từ việc dạy thêm từ tiếng.
(Phương Tu Đại Đạo).
簪 纓
Trâm: Vật dùng để cài lên tóc, dành cho đàn bà lẫn đàn ông (ngày xưa đàn ông cũng để tóc dài). Anh: Cái dải mũ.
Trâm anh là biểu hiệu cho hạng nguời có quan tước áo mũ, dùng để chỉ con nhà quyền quý, hay người thế gia.
Như: Cậu ấy là con nhà trâm anh.
Hoàng ngọc điệp của trâm anh,
Tập tánh ôn phu đã tánh thành.
(Đạo Sử).
Thiếp hổ thân bồ liễu,
Ngày dựa cửa trâm anh.
(Tuý Sơn Vân Mộng).
簪 笏
Trâm: Vật để cài tóc. Hốt: Cái thẻ ngà của quan cầm để trước ngực. Hốt có đính một gương nhỏ dùng cho các quan soi mặt và ghi chép những điều tâu vua, những lệnh vua truyền.
Trâm hốt là vật của các quan trong triều đình, dùng để chỉ những hạng quan lại, quyền quý.
Ném xa trâm hốt đường muôn dặm,
Đổi rẻ công danh rượu một bầu.
(Thơ Thuần Đức).
Trấm trơ là trấm trất, ý nhấn mạnh đến tính trơ lỳ, chẳng hề có những biểu hiện thay đổi.
Như: Nói mãi mà anh ấy cứ trấm trơ hà, khác nào như nước đổ lá môn vậy.
Thuốc nào cũng thấy trấm trơ,
Vì là tâm bịnh bao giờ trị xong.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
1.- Trầm là do chữ “Trầm hương 沉 香” nói tắt, là một thứ gỗ có mùi thơm, dùng để xông khử trược.
Như: Gỗ trầm, đốt trầm hương, quạt trầm, xông trầm khử trược trước chánh điện.
Xem: Trầm hương.
Một kẻ Tiểu đồng phò Phất chủ,
Ðôi nàng Tiên nữ quạt hương trầm.
(Thiên Thai Kiến Diện).
2.- Trầm 沉 là chìm xuống. Như: Mạch trầm, lên bổng xuống trầm, thăng trầm.
Thánh giáo Bát Nương Diêu Trì Cung có câu: Khi Chí Tôn đem Dương quang ấm áp mà làm cho hoá sanh, thì cái khoảnh Âm quang phải thối trầm làm tinh đẩu, là cơ quan sanh hoá vạn linh.
Nhạn trầm có thuở nhạn cao bay,
Tài đức vinh huê cũng có ngày.
(Đạo Sử).
Ta than lỗi bậc cung cầm,
Nàng sầu lạc nhạn ngư trầm biển mê.
(Nữ Trung Tùng Phận).
沉 團
Trầm: Trầm hương, một loại gỗ có mùi thơm, dùng để đốt, xông khử trược. Đoàn: Vật có hình tròn.
Trầm đoàn là cái lư đốt trầm, tức là vật đựng gỗ trầm để xông hương khử trược.
Trầm đoàn khói toả năm mây,
Mùi hương phưởng phất thơm bay ngút trời.
(Thài Hiến Lễ).
沉 香
Trầm: Trầm hương, một loại gỗ có mùi thơm, dùng để đốt, xông khử trược. Hương: Mùi thơm.
Trầm hương là cây trầm, một thứ gỗ có mùi rất thơm, khi bỏ xuống nước thì chìm. Người ta thường đốt gỗ trầm hương vào những dịp cúng tế.
Như: Nơi Chánh điện Đức Chí Tôn mùi trầm hương thơm phưng phức.
Ngào ngạt trầm hương bay phưởng phất,
Lạnh lùng gió tuyết thổi hiu hiu.
(Thiên Thai Kiến Diện).
Trước thềm nguơn đán trầm hương ngát,
Ngưỡng cửa tân niên phúc lộc tràn.
(Thơ Chơn Tâm).
沉 痾
Trầm: Chìm, lâu ngày. Kha: Bệnh.
Trầm kha là bịnh đã lâu ngày khó chữa trị, ý chỉ bịnh tình dây dưa rất nặng.
Trong Sớ Văn, bài cầu giải bệnh có câu: Thọ bệnh trầm kha, diệu dược bất năng thuyên dũ.
Bịnh trầm kha lâu ngày đã lậm,
Thuốc tiên hoàn gội tẩm cũng trơ trơ.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Trầm: Chìm, sâu, ngầm. Lặng: yên, tĩnh, không có tiếng động.
Trầm lặng là lặng lẽ, ít hoạt động, không có biểu hiện sôi nối bên ngoài. Như: Tính trầm lặng, ít nói.
Ngài Tiếp Pháp Trương Văn Tràng trong Giáo Lý có viết: Người có “Nhân” lúc nào cũng an vui, ung dung, tự tại, bình tỉnh, trầm lặng, mà luôn luôn trong lòng sẵn có một cái khiếu “Trực giác” mẫn huệ.
Tại sao Toà Thánh Tây Ninh vẫn trầm lặng, không nói lên ý kiến chi đối với thời cuộc, trong lúc các Tôn giáo khác đã có tiếng vang dội kêu gọi hoà bình cho đất nước.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
沉 淪
Trầm: Chìm, chìm xuống nước. Luân: Chìm đắm.
Trầm luân là chìm đắm, ý nói con người sống ở thế gian tức là bị chìm đắm trong vòng sanh tử luân hồi, đau khổ từ đời này qua đời khác, không thể nào thoát ra được.
Như: Kiếp trầm luân, giải thoát khỏi nợ trầm luân.
Khối tình ái hương hồn dầu nhớ,
Tránh oan gia giải nợ trầm luân.
(Kinh Thế Đạo).
Hay nàng đặng nhập miền Cực Lạc,
Đoái tưởng người chưa thoát trầm luân.
(Kinh Thế Đạo).
Một câu thất đức thiên niên đọa,
Nhiều nỗi trầm luân bởi ngọn ngành.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
沉 淪 苦 海
Trầm luân: Chìm đắm trong vòng sinh tử luân hồi. Khổ hải: Biển khổ, theo Phật, khổ đau của cong người trong cõi trần, nhiều như nước bốn biển, nên ví cõi trần là biển khổ.
Trầm luân khổ hải là chìm đắm trong biển khổ, ý nói con người mãi chịu cảnh khổ trong vòng luân hồi.
Từ con cách Mẹ phương trời,
Trầm luân khổ hải chơi vơi sóng trần.
(Tán Tụng Công Đức).
沉 默
Trầm: Chìm, kín đáo. Mặc: Lặng lẽ.
Trầm mặc là kín đáo lặng lẽ, tức có dáng vẻ im lìm, gợi cảm giác sâu lắng.
Như: Ngồi lặng với vẻ trầm mặc, cảnh rừng chiều trầm mặc quạnh hiu.
Cây ngô rụng cánh lá vàng,
Đâu đây trầm mặc đôi hàng quỳnh hoa.
(Phù Kiều Hận Sử).
沉 溺
Trầm: Chìm. Nịch: Đắm đuối.
Trầm nịch là chìm đắm.
Phật cho rằng cõi trần là một biển khổ, người sống nơi cõi trần bị chìm đắm trong biển khổ.
Trầm nịch nghĩa bóng dùng để chỉ người mê muội, không giác ngộ.
Chí lâm thoát khỏi vòng trầm nịch,
Bể khổ lần qua một chiếc thuyền.
(Thơ Thuần Đức).
沉 吟
Trầm: Chìm xuống nước, sâu kính. Ngâm: Đọc với giọng ngân dài.
Trầm ngâm là có dáng vẻ đang suy nghĩ, nghiền ngẫm điều gì. Như: Ngồi trầm ngâm một mình.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ngồi trầm ngâm suy tưởng tôi xin thú thật, phần nhiều mấy anh mấy chị nơi quê hương của tôi, hẳn đã biết tôi từ thuở bé, anh chị thấy tôi truyền giáo tưởng tôi mê hoặc chúng sanh.
Đưa bông sen chứng minh cái thể,
Thích Ca thiền, môn đệ trầm ngâm.
(Báo Ân Từ).
沉 靜
Trầm: Sâu, ngầm, không lộ ra. Tĩnh: Im lặng.
Trầm tĩnh là tỏ ra làm chủ được tình cảm và hành động của mình, không để cho có sự biến đổi đột ngột, không bối rối, nóng nảy.
Như: Gặp cảnh nguy nan mà anh ấy vẫn trầm tĩnh giải quyết êm xuôi.
Con thuyền Ðạo đương hồi sóng gió của bạo quyền, nhơn tâm xao động, Ðức Ngài là con người trầm tĩnh, liêm khiết.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
沉 思 默 想
Trầm tư: Dáng vẻ đang hết sức tập trung suy nghĩ. Mặc tưởng: Ngồi im lặng mà tưởng đến.
Trầm tư mặc tưởng là ở trạng thái đang yên lặng, tập trung suy nghĩ một mình.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có đoạn: Cuộc hội đàm giữa hai bậc Thỉ tổ Nho Giáo và Ðạo Giáo không được tương đắc, vì lẽ Ðức Lão Tử thiên về mặt vô vi, dùng sự thanh tịnh an nhiên, trầm tư mặc tưởng để sưu tầm một chơn lý cao siêu thoát tục, còn Ðức Khổng Tử thì đương chen lộn trong xã hội, đem thuyết “Hình Nhi Hạ” tức là Nhân Nghĩa và luân thường mà phổ cập trong thiên hạ, chớ Ngài chưa chiêm nghiệm về võ trụ, định mạng, sinh tử tức là về “Hình Nhi Thượng Học”, một vấn đề mà 20 năm sau Ngài mới đề cập đến.
Trầm tư mặc tưởng huyền cơ,
Thoát thai thần hoá một giờ đắc minh.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
沉 重
Trầm: Chìm. Trọng: Nặng nề.
Trầm trọng là nặng nề nghiêm trọng. Như: Tình thế trầm trọng.
Thánh giáo Đức Hộ Pháp có câu: Nghiệp Đạo buổi nầy bị khủng hoảng trầm trọng từ Hiệp Thiên Đài lẫn Cửu Trùng Đài, vẫn thiếu Đại Thiên phong cầm quyền, quan trọng nhứt là bên hành pháp, quá thiếu thốn mà cũng quá bơ thờ. Chẳng lẽ sự tiến triển của Đạo tới đây phải đình trệ sao?
Bề ngoài coi chẳng vẻ chi trầm trọng, nhưng một ngày kia nếu chẳng rõ mà chế cải thì xuất tại trong mà loán ra ngoài.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trầm trồ là thốt ra lời khen ngợi với vẻ ngạc nhiên thán phục.
Như: Chị ấy vào phòng khách thấy bức tranh thêu cứ đứng nhìn và trầm trồ mãi.
Tông Đạo Tần Nhơn khéo điểm tô,
Văn phòng ai thấy cũng trầm trồ.
(Quang Cảnh Toà Thánh).
1.- Trân, như chữ “Trưng”, là từ thường được dùng kết hợp với một số yếu tố tính chất, trạng thái để chỉ mức độ cao của tính chất, trạng thái ấy.
Như: Trời sáng trân, trồng đều trân, mặt sượng trân, đứng ngay trân, vẽ y trân.
Khai rồi Ngài múa cặp roi thần,
Chớp nhoáng hào quang chiếu sáng trân.
(Thiên Thai Kiến Diện).
2.- Trân 珍 là quý báu. Như: Trân bảo, trân châu, trân cam, trân trọng.
Thánh giáo Thầy có câu: Một điểm quang minh là một hồn người, là vật tối linh của Thầy trân trọng. Nếu con muốn làm lành thì gắng dạy mấy hồn ấy đặng hiền.
Châu trân ngọc báu quý trên đời,
Người thế trọng ưa khắp mọi nơi.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Mình khoe tú cẩm kề mai biệu,
Sắc chói kỳ trân dựa liễu ve.
(Thơ Thuần Đức).
珍 甘
Trân: Quý giá. Cam: Ngon ngọt.
Trân cam là các loại thức ăn ngon ngọt, quý báu. Trân cam còn dùng để chỉ sự phụng dưỡng cha mẹ.
Người xưa cho rằng tình cốt nhục tương tàn như răng cắn lưỡi, nên có câu: Lý ưng cộng hưởng trân cam vị, Hà nhẫn tương tranh cốt nhục tình 理 應 共 享 珍 甘 味, 何 忍 相 爭 骨 肉 情. Nghĩa là: Lẽ nên cùng hưởng mùi ngon ngọt, Cốt nhục tranh nhau nỡ đoạn đành?
Cũng bởi Ðạo lầm nên mất nước,
Chịu nhiều khổ não lắm trân cam.
(Đạo Sử).
Cẩm phong nhụy đào thơ nở bóng,
Vẻ trân cam lồng lộng mùi thơm.
(Nhị Nương Giáng Bút).
Mặc người cha mẹ dể duôi,
Ngoại tông nương phận nếm mùi trân cam.
(Nữ Trung Tùng Phận).
珍 重
Trân: Quý báu, đồ quý báu. Trọng: Nặng, xem trọng.
Trân trọng là tỏ ý quý, coi trọng.
Trân trọng còn có nghĩa là giữ gìn cẩn thận. Như: Vật kỷ niệm được giữ gìn trân trọng.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy vui vì các con thuận hoà cùng nhau; Thầy muốn cho các con như vậy hoài, ấy là một lễ hiến cho Thầy rất trân trọng.
Có phẩm phải lo trân trọng phẩm,
Quyền xô thành ngã dễ bao lần.
(Đạo Sử).
Trân trọng lấy hình hài dơ ố,
Còn thiêng liêng vô số tiếc thương.
(Diêu Trì Kim Mẫu).
Chẳng phải nhủ gái trai theo Khổng,
Cuộc giao hôn trân trọng sửa đôi điều.
(Phương Tu Đại Đạo).
鎮
1.- Trấn là một đơn vị hành chánh thời xưa, tức một khu vực cai trị ở địa phương, tương đương với một tỉnh bây giờ.
Như: Trấn Nghệ An, trấn Sơn Nam.
Chư hầu bốn trấn đều quy thuận,
Thiên ý nhân tâm hiệp cộng hoà.
(Thơ Thái Đến Thanh).
2.- Trong nền hành chánh của đạo Cao Đài, Trấn là khu vực hành chánh gồm nhiều Châu Đạo (tỉnh).
Người cẩm đầu một Trấn là vị Khâm Trấn, hay Khâm Trấn Đạo (thường là Giáo Sư), do Hội Thánh bổ nhiệm đến địa phương đó cai quản.
Xem: Trấn Đạo.
Hành Ðạo đâu cần dụng ngựa voi,
Miền Ðông Khâm Trấn đã nên mòi.
(Thơ Thượng Sanh).
3.- Trấn còn là một trong Tam Trấn.
Theo triết lý tôn giáo Cao Đài, ngoài các Đấng Giáo chủ Tam Giáo ra, còn có Tam Trấn Oai Nghiệm, đại diện cho Tam Giáo trong thời Tam Kỳ Phổ Phổ, đó là Nhứt Trấn Oai Nghiêm cầm quyền Phật Đạo Quan Âm Như Lai, Nhị Trấn Oai Nghiêm, cầm quyền Tiên Đạo, Lý Đại Tiên Trưởng (Thái Bạch Kim Tinh) và Tam Trấn Oai Nghiêm, cầm quyền Thánh Đạo Quan Thánh Đế Quân.
Nam Mô Tam Trấn Hư Vô,
Oai Nghiêm độ rỗi Cao Đồ quy nguyên.
(Kinh Tận Độ).
4.- Trấn còn có nghĩa áp, giữ, làm cho yên.
Như: Trấn nhiệm, trấn áp yêu quái, trấn thần Thánh tượng Thiên Nhãn.
Ấy là Bí Pháp trấn tại Thiên Hỷ Động Trí Huệ Cung.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
鎮 安
Trấn: Đè nén, giữ cho yên. An: Yên ổn.
Trấn an là giữ gìn cho yên ổn.
Trấn an còn có nghĩa là làm cho yên lòng, hết hoang mang lo sợ.
Như: Trấn an nhơn tâm, sau trận chết chóc người dân quanh vùng được chánh quyền trấn an tinh thần.
Nhờ đức trầm tĩnh tuỳ thời của Ngài trấn an được nhân tâm và uyển chuyển tuỳ cơ bảo thủ nghiệp Ðạo.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
鎮 壓
Trấn: Đè nén, giữ cho yên. Áp: Đè, nén, ngăn giữ.
Trấn áp là dẹp các sự chống đối bằng cách dùng bạo lực hoặc uy quyền.
Như: Trấn áp cuộc nổi dậy của tù nhân.
Không trấn áp là vì nguyên tắc,
Bởi lòng nhân luật sắc Pháp triều.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
鎮 道
Trấn: Một khu vực hành chánh. Đạo: Tôn giáo.
Trấn Đạo là tên một khu vực hành chánh của đạo Cao Đài, gồm nhiều Châu Đạo (Tỉnh Đạo).
Vị Khâm Trấn Đạo thường được Hội Thánh bổ nhiệm một vị chức sắc vào phẩm Giáo Sư để trông coi một Trấn Đạo.
Trấn Đạo vẻ vang nhờ tín hữu,
Thuần phong tô điểm sẵn Nho gia.
(Thơ Thượng Cảnh Thanh).
Hay “Trấn nhiệm”.
Trấn: Đè nén, giữ cho yên. Nhậm (nhiệm): Gánh vác, đảm nhận một công việc.
Trấn nhậm, như chữ “Trấn nhiệm 鎮 任”, là nói vị quan hay vị chức sắc của tôn giáo được bổ đến một địa phương nào đó giữ một nhiệm vụ làm cho nhân dân nơi ấy được yên ổn.
Thánh giáo của Thần Hoàng Bổn Cảnh có câu: Từ thuở ta vâng chiếu chỉ đến trấn nhậm nơi đây, ta một tấm lòng lo cho lê thứ đặng an cư lạc nghiệp, thạnh vượng mùa màng, mỗi mỗi đều hằng lo lắng cho chúng sanh nơi phần trách nhậm.
Vâng lịnh nên ông phải thượng hành,
Biên Hoà trấn nhậm độ nhơn sanh.
(Thơ Thái Đến Thanh).
鎮 法
Trấn: Đè nén, giữ cho yên. Pháp: Bửu pháp, tức những vật thiêng liêng mầu nhiệm của các Đấng Tiên Phật.
Trấn pháp là đem những bửu pháp thiêng liêng huyền diệu ra để trấn giữ.
Vào ngày 15 tháng chạp năm Canh Dần, Đức Hộ Pháp trấn pháp tại Thiên Hỷ Động, Ngài lấy hai món bửu pháp là Long Tu Phiến của Thượng Phấm và Kim Tiên của Ngài hiệp với ba vòng Vô Vi, gọi là Diệu Quang Tam giáo để trấn tại Trí Huệ cung.
Ngày mai nầy Trấn Pháp Thiên Hỷ Động Trí Huệ Cung. Bần Đạo lấy làm mừng đã làm tròn phận sự đặc biệt của Bần Đạo.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
鎮 心 之 寶
Trấn tâm: Làm cho tâm được yên ổn không sợ sệt, không lo lắng. Chi bửu: Ấy là quý báu.
Trấn tâm chi bửu là của báu để trấn tâm, tức vật quý báu để làm cho tâm được yên ổn, không bị vọng động làm điều sái quấy.
Đề bốn chữ “Trấn tâm chi bửu” nghĩa là của báu để trấn tâm...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
鎮 神
Trấn: Đè nén, giữ gìn cho yên. Thần: Phần thông sáng linh diệu trong người, là sự mầu nhiệm bí yếu của Trời đất.
Trấn Thần là một bí pháp đặc biệt của đạo Cao Đài, dùng phép huyền diệu của Đức Chí Tôn để tẩy trừ trược điển và dùng thần án giữ để tà quái không xâm nhập khuấy phá.
Đức Hộ Pháp, các vị Thời Quân, hoặc các vị Chức sắc Hiệp Thiên Đài thường đứng ra hành pháp để Trấn Thần các vật sau đây:
- Trấn Thần các Thánh Tượng Thiên Nhãn, chữ Khí, hay các Long Vị của Tam Giáo, Tam Trấn, Ngũ Chi Đại Đạo.
- Trấn Thần chữ thờ nơi Điện Thờ Phật Mẫu, chư Chơn Linh nam phái và nữ phái.
- Trấn Thần áo mão chức sắc.
- Trấn Thần Tam bửu khi cúng Đàn tại Toà Thánh, trước lúc lễ sĩ điện dâng lên Đức Chí Tôn.
Đền Thánh khi xưa vừa được xây dựng xong, Đức Hộ Pháp có đến Trấn Thần các bửu tượng như: Tượng Đức Phật Di Lạc, tượng Đức Quyền Giao Tông Lê Văn Trung, tượng Bà Nữ Đầu Sư Lâm Hương Thanh, hai pho tượng Ông Thiện, Ông ác, hoặc Hình Tam Thánh tại Tịnh Tâm Điện Toà Thánh.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có dạy Ngài Thái Bính Thanh như sau: Hình Phật Thích Ca trước Hiệp Thiên Ðài đó phải làm thế nào cho đừng hư gãy, vì Chí Tôn đã trấn Thần chính nơi tay Người, nghe!
Lễ Trấn Thần đâu còn khối đá,
Nghi thờ Trời chính đó khuôn linh.
(Thơ Huệ Phong).
鎮 守
Trấn: Đè nén, giữ cho yên. Thủ: Gìn giữ.
Trấn thủ, như chữ “Trấn giữ”, là gìn giữ, bảo vệ nơi xung yếu chống mọi sự xâm nhập.
Như: Đóng quân trấn thủ ở nơi của ngõ biên thùy, xây hàng rào xung quanh để trấn thủ nhà cửa.
Chào chư vị Thiên Phong Hiệp Thiên Ðài và Hương Lự Hiền Muội. Chư vị cứ thiết đàn có ta trấn thủ.
(Bát Đạo Nghị Định).
1.- Trần 陳 là bày đặt, bày tỏ. Như: Trần tình mọi việc, phân trần trước đám đông.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Họ phân trần với Bần Ðạo như vầy: “Tình trạng của chúng tôi như vầy mà lên án chúng tôi là thực dân chúng tôi không biết làm thế nào” mà nói họ thực dân hỏi vậy mình chưởi ai?
Sở Vương nghe sứ phân trần,
Báu xưa vui trả, xưng thần bãi đi.
(Báo Ân Từ).
2.- Trần 塵 là bụi bặm. Như: Phong trần, tẩy trần, trần ai, trần cấu.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Ngày nầy năm trước, các con vẫn còn mơ màng trong giấc mộng trần, đường co duỗi vẫn đã lấp kín chút bợn trần, mà màn thế tục cũng chưa trông khoả vén.
Bảy dây oan nghiệt hết ràng,
Bợn trần rửa sạch muôn ngàn đau thương.
(Kinh Tận Độ).
3.- Trần 塵 còn dùng để chỉ cõi đời, cõi phàm, tức cõi con người đang sống.
Như: Phàm trần, trần tục, con người là khách trần, trần gian là cõi khổ.
Thánh giáo Thầy có đoạn: Kẻ phàm dầu ly hương thuở ấu xuân đi nữa, lòng hằng hoài vọng. Chí Thánh dầu bị đoạ trần, lòng hỡi còn nhớ hoài nơi Tiên cảnh. Nếu chẳng vậy, ai còn dám ưng thuận hạ thế cứu đời?
Trần khổ dầu ai chơn muốn lánh,
Ngày thành Chánh quả có bao lâu?
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
塵 埃
Trần: Hạt bụi đất. Ai: Loại bụi nhỏ.
1.- Trần ai là chỉ bụi bặm, dùng để nói về sự đau đớn, khổ sở, chỉ về nơi hiểm nghèo.
Như: Phải làm trần ai lắm mới kiếm được miếng cơm manh áo hằng ngày.
Nước dương rưới sạch trần ai cũ,
Bờ giác nương theo nguyệt rọi làu.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Ngoài ra, chữ “Trần ai 塵 埃”, còn dùng để chỉ thế gian, tức cõi con người đang sống.
Như: Sống trên trần ai, mọi người đều phải khổ.
Cõi thảm khổ đã vừa qua khỏi,
Quên trần ai mong mỏi Động Đào.
(Kinh Tận Độ).
Thường xem khí số biết Thiên Cơ,
Hết kiếp trần ai cõi ở nhờ.
(Đạo Sử).
塵 垢
Trần: Bụi bặm. Cấu: Cáu bẩn, nhớp nhúa.
Trần cấu là đất bụi, nhơ bẩn, tức chỉ những cái xấu xa, dơ bẩn của thế gian.
Như: Người tu hành phải làm sạch lần thân trần cấu.
Nhẩng lo trọng tước cao quyền,
Đem thân trần cấu gieo miền trầm luân.
(Ngụ Đời).
Trừ trần cấu, xủ phất trần,
Quen bờ biển trí, dựa gần non nhân.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Mảng lo sánh của so tài,
Vùi thân trần cấu đua bơi giựt giành.
(Mỹ Ngọc Thi Phổ).
塵 緣
Trần: Bụi bặm, chỉ cõi đời. Duyên: Dây ràng buộc.
Trần duyên là có căn duyên nơi cõi trần, tức là có mối dây ràng buộc một con người với cõi thế gian.
Do có mối duyên với cõi trần này, nên con người phải chịu sự luân hồi sinh tử.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Đức Chí Tôn có dạy: Thầy để lời cho các con biết rằng: Nhiều Thánh, Tiên, Phật, xuống phàm, nếu căn quả tiền khiên không mấy trọng hệ, nghĩa là kiếp trần duyên không chi phải nhơ bợn nhiều thì dầu không Thiên phong, hễ gắng tâm thiện niệm thì địa vị cũng đạt hồi đặng.
Diệt tục kiếp trần duyên oan trái,
Chưởng Đào tiên thủ giải trường tồn.
(Phật Mẫu Chơn Kinh).
Nhẹ bề gia đạo dồi tâm đạo,
Dứt mối trần duyên kết thiện duyên.
(Thơ Thuần Đức).
Đoạn xong oan trái về non Tuý,
Dứt hẳn trần duyên đến đảnh Bồng.
(Thơ Cao Tiếp Đạo).
陳 摶
Trần Đoàn biệt hiệu là Hi Di, người đời Tống, tu thành một vị Đại Tiên, có nhiều thần thông biến hoá, ở ẩn trong Hoạ Sơn.
Tương truyền rằng Trần Đoàn có khi ngủ luôn một giấc đến một trăm ngày mới dậy.
Có lần Triệu Khuông Dẫn biết được Trần Đoàn là một cao thủ về cờ, bèn tìm đến lấy núi Hoạ Sơn để thách đấu, cuối cùng Trần Đoàn đã đánh bại Khuông Dẫn. Sau này khi Triệu Khuông Dẫn lên ngôi hoàng đế, Trần Đoàn nghe tin bèn đến đòi nợ cũ. Không ngờ Triệu Khuông Dẫn vẫn giữ lời, không những giao cho Trần Đoàn núi Hoa Sơn mà còn miễn thuế cả năm.
Cuộc chơi nhớ lại xưa Khuông Dẫn,
Thua nhượng Trần Đoàn ngọn Hoạ San.
(Thơ Chơn Tâm).
塵 間
Trần: Bụi bặm. Gian: Khoảng, cõi.
Trần gian có nghĩa giữa khoảng đời đầy cát bụi, tức cõi đời, cõi thế gian, ý muốn nói khác với cõi tịnh là cõi Tiên, Phật. Như: Còn nặng nợ trần gian.
Bài Điếu văn của Ngài Hiến Đạo Đại diện Hiệp Thiên Đài đọc trước Liên đài Đức Thượng Sanh có câu: Những tưởng người dường ấy, đức dường ấy, Ơn Trên còn lưu lại trần gian để gần gũi chúng ta, khuyến khích và chỉ bảo chúng ta trên bước đường tu học.
Xem: Trần thế.
Chuyển thân trở lại trần gian,
Sanh làm trâu chó đội mang lông sừng.
(Kinh Sám Hối).
Sắm nghiệp trần gian còn phải khó,
Lựa là nghi trưởng tại Bồng Sơn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Lời vàng nhắn hỏi khách trần gian,
Một nẻo đường Tiên đáng mấy ngàn.
(Đạo Sử).
Trần: Bụi bặm, chỉ thế giới chúng ta đang ở. Hoàn: Khu vực rộng lớn.
Trần hoàn là chỉ cõi đời đầy bụi bặm mà con người chúng ta đang sống.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Chúng ta đã thấy trường đời tranh đấu nhau, sang hiếp hèn, giàu hiếp nghèo, mạnh hiếp yếu, trí hiếp ngu, đã quên hết tình bạn đồng sanh, tức nhiên chúng ta đứng giữa trần hoàn nầy đồng chịu thảm khổ như nhau.
Xủ áo trần hoàn đã rảnh tay,
Thung dung nhờ núp bóng Cao Ðài.
(Đạo Sử).
Đạo chồng vợ duyên Trời đã buộc,
Giữa trần hoàn gây cuộc tang thương.
(Phương Tu Đại Đạo).
Nhắn bạn trần hoàn tua vẹn bước,
Khuôn linh một dạ chẳng hai lòng.
(Thơ Tiếp Đạo).
Hay “Trần hoàn”.
Trần: Bụi bặm, chỉ thế giới chúng ta đang ở. Huờn (hoàn): Khu vực rộng lớn.
Trần huờn, như chữ “Trần hoàn 塵 寰”, là chỉ cõi thế gian mà con người chúng ta đang ở.
Xem: Trần hoàn.
Quy Thế giới ư nhứt khí chi trung,
Ốc trần huờn ư song thủ chi nội.
(Kinh Cúng Tứ Thời).
Trần: Để lộ mình, không mặc áo quần. Lổ: Trần truồng, như ăn lông ở lổ.
Trần lổ là thân trần truồng, không có quần áo để che thân cho kính đáo.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thầy có dạy: Ấy vậy, Ðạo là vật rất hữu ích, như giáp hữu ích cho thân các con. Nếu các con bỏ giáp thì thân các con ra trần lổ, còn bỏ Ðạo thì các con ở dưới phép tà thần.
Như người trần lổ đi đầu chợ,
Như kẻ mang gông muốn nhảy rào.
(Đạo Sử).
Thuyền trôi lố xố người trần lổ,
Tuyết bủa giăng giăng thú lạnh lùng.
(Thiên Thai Kiến Diện).
塵 累
Trần: Bụi, chỉ cõi trần. Lụy: Ràng buộc.
Trần luỵ là cái lụy ở đời, tức những điều ràng buộc ở cõi thế gian, cũng dùng để chỉ cõi thế gian.
Như: Còn trong trần lụy, biết ai vương bá, ai công hầu.
Tử sanh âu cũng vòng trần luỵ,
U hiển cam đành cuộc sống riêng.
(Thơ Hoài Tân).
陳 蕃
Trần Phồn là vị quan Thái thú đời nhà Hán, thường treo tại quận lỵ một cái chõng không để cho ai nằm. Tuy nhiên đối với Từ Trĩ là một người bạn chí thân và đáng kính của Phồn, ông lấy lễ tiếp đãi Từ Trĩ, bằng cách hạ chiếc chõng xuống cho bạn nằm.
Từ Trĩ, tự là Nhũ Tử, người Nam Xương, đời Đông Hán, nhà rất nghèo, thường tự cày cấy để sinh sống. Ông được tiến cử nhiều lần, nhưng không chịu ra làm quan, ở ẩn trong một ngôi nhà nhỏ. Người đương thời gọi ông là Nam Châu Cư Sĩ.
Thảo nào Bá Tử ôm đàn đập,
Chớ trách Trần Phồn xếp chõng treo.
(Thơ Thuần Đức).
塵 情
Trần: Bụi bặm, chỉ cõi trần. Tình: Tình cảm.
Trần tình là tình cảm của con người ở cõi thế gian.
Theo Phật, trần là cõi uế trược, nên những thứ tình cảm của con người đối xử với nhau nơi cõi ấy cũng xấu xa ô trược. Trong Giáo lý Phật chia tình cảm con người ra làm bảy thứ, gọi là Thất tình: Đó là: Hỷ (mừng), Nộ (giận), Ái (yêu), Ố (ghét), Ai (buồn), Lạc (vui) và Dục (muốn). Xem: Thất tình.
Cửa Tây Phương khá bay đến chốn,
Diệt trần tình vui hưởng tiêu diêu.
(Kinh Tận Độ).
Khá từ bỏ xa dòng bể khổ,
Diệt trần tình Cam Lộ tẩy nhơ.
(Kinh Thế Đạo).
塵 俗
Trần: Bụi bặm, chỉ cõi Thế gian. Tục: Thấp kém.
Trần tục là cõi đầy bụi bặm, cõi thấp kém, chỉ cõi thế gian mà con người đang sống. Như: Thoát vòng trần tục.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Ngày giờ thôi thúc mà các con còn dụ dự giữa chừng. Nền Ðạo cao thâm là mấy, chí phàm không thấu lý sâu, nếu các con chẳng ra khỏi vòng trần tục thì các con chẳng là luống công theo Thầy kể đã đầy năm.
Lánh đường trần tục đến non Tiên,
Lấy nước nhành dương tưới lửa phiền.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trần tục là nơi chỗ biển buồn,
Nghe nơi Ðại Ðạo rán nghe luôn.
(Đạo Sử).
Muôn lằn sóng thảm nơi trần tục,
Ngàn dặm bước nhàn tách gió mây.
(Thơ Hộ Pháp).
塵 世
Trần: Bụi bặm, chỉ thế gian, nơi chúng ta đang sống. Thế: Đời, cõi đời.
Trần thế là cõi đời nhơ bụi, tức cõi thế gian.
Như: Người trần thế mấy ai không lỗi, Phật cho rằng cõi trần thế là một bể khổ.
Trần thế hầu gây náo nhiệt trường,
Lánh nguy nguồn Ðạo vẹn tìm phương.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ðạo mầu rưới khắp nơi trần thế,
Ngàn tuổi muôn tên giữ trọn biên.
(Đạo Sử).
Ở trần thế phẩm người nhiều hạng,
Phải trí mưu tính toán liệu vừa đôi.
(Phương Tu Đại Đạo).
陣
1.- Trận là cơn, đợt diễn ra mạnh mẽ, dữ dội của một hiện tượng tự nhiên, xã hội hoặc sinh, tâm lý nào đó. Như: Trận bão, trận đói, trận lôi đình.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Một trận giông thoáng qua làm cho mặt nước trường giang phải xao động, nhưng tàn cơn gió lốc mặt sông vẫn trở về với sự phẳng lặng, yên tịnh của nó như bình thường.
Thảnh thơi đâu buổi nước non nhà,
Nam đảnh hầu xem trận gió qua.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
Muốn mua vui trong một trận cười,
Nào dè vợ một nơi chồng một ngả.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trận là cuộc đánh giặc. Như: Ra trận, trận giặc, trận đánh, lập trận.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Hiền hữu biết rằng trong trận trí binh nầy, nếu không đủ tài tình oai dõng thì chẳng hề thắng đặng.
Bình Dương lập trận sờ sờ,
Cả chư vạn quốc dựng cờ chiến tranh.
(Thất Nương Giáng Bút).
Trận: Một cơn. Cười: Nhếch môi, miệng lộ sự vui vẻ. Ngàn vàng: Nghìn lượng vàng.
Trận cười ngàn vàng, do câu “Nhất tiếu thiên kim 一 笑 千 金” tức một tiếng cười đáng giá ngàn vàng.
Điển tích: Bao Tự là người vợ sủng ái của Châu U Vương, nàng rất đẹp, nhưng luôn luôn ủ dột. Muốn làm vui người đẹp, U vương truyền xuất kho lấy lụa xé cho Bao Tự nghe, mặt nàng hơi tươi chứ không cười. Theo kế Quách Thạch Phủ, U Vương cho đốt Phong Hoả đài, chư hầu khắp nơi thấy hiệu lịnh, tưởng có giặc đánh vào Kinh Đô, liền kéo quân về cứu viện. Đến nơi mới biết mắc lừa, tiu nghĩu kéo quân về. Bao Tự ngồi trên lầu uống rượu cùng với U Vương, thấy vậy cả cười. Về sau, có giặc đánh Kinh Thành thật, U Vương sai người đốt lửa báo hiệu, các chư hầu không đem quân về tiếp cứu.
Xem: Bao Tự.
Liếc mắt ngó vào trường phong nguyệt,
Mua trận cười nào tiếc ngàn vàng.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Đây là trận chiến giữa Đức Quyền Giáo Tông trong pháp thân Lý Ngưng Dương với Kim Quang Sứ.
Trong “Con đường Thiêng Liêng Hằng Sống”, Đức Hộ Pháp có kể lại khi Ngài kỵ vân xa đi ngang qua Ngọc Hư Cung đến Cực Lạc Thế Giới thì bị Kim Quang Sứ chận lại, liền có Đức Quyền Giáo Tông với pháp thân của Lý Thiết Quả cầm gậy nhảy vào chiến đấu.
Hai bên đánh nhau rất lâu, càng ngày càng dữ dội, mặt trận lan rộng Càn khôn Thế giới, Đức Hộ Pháp mới cầm cây Kim Tiên vẽ vòng gom nhỏ lại, làm cho Kim Quang Sứ bị Lý Ngưng Dương một gậy hoá hào quang bay mất.
Trận chiến nhờ Thầy gom nhỏ lại,
Giáp công bọn chúng chịu tan tành.
(Thơ Huệ Phong).
1.- Trật là không đúng, không trúng, sai khớp, sai đường, chệch ra ngoài.
Như: Làm trật bài toán, bị ngã trật xương, xe lửa chạy trật bánh.
Thánh giáo Thầy có đoạn: Như chấp cơ mà mê thì Chơn thần ra trọn vẹn khỏi xác. Thầy mới dạy nó viết chữ chi đó, nó đồ theo, Thầy nói tên chữ, xác nó cầm cơ viết ra, người đọc trật chữ, nó nghe đặng, không chịu, Thầy buộc viết lại và rầy kẻ đọc trật ấy.
Nói trúng cha mầng vội nâng niu,
Còn trật lại ra chiều buồn bực.
(Phương Tu Đại Đạo).
Sợ Bần Đạo dịch ra có trật,
Cứ nguyên văn viết tất ra đây:
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trật 秩 là tầng, bậc. Như: Phẩm trật, ngạch trật, thăng trật, trật tự.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Thầy có câu: Các con coi đó thì đủ hiểu, các phẩm trật của các con nó nhiều là dường nào, song ấy là phẩm trật Thiên vị.
Thầy cậy mượn ai không lòng vụ tất,
Mà làm công đoạt phẩm trật mình.
(Ngọc Hoàng Thượng Đế).
秩 序
Trật: Thứ tự. Tự: Vị thứ.
Trật tự là có thứ tự trên dưới, trước sau. Như: Sắp xếp bàn ghế có trật tự.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Thế nào gọi là tu thân? Tu thân là đem trật tự lại trong con người, sửa ngay ngắn lại những gì chênh lệch, chấn chỉnh lại những gì gian tà, đổi ra thành thật những gì giả dối.
Ðiều hoà trật tự càn khôn,
Chuyển luân định vị bát hồn tuyển thăng.
(Thiêng Liêng Hằng Sống).
Trâu là loài động vật nhai lại, sừng rỗng và cong, lông thưa và thường đen, ưa dầm nước, nuôi để lấy sức kéo, ăn thịt hay lấy sữa.
Như: Trâu cày ngựa cỡi, sức khoẻ như trâu, làm thân trâu ngựa.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Có khó gì đâu mà không hiểu: Ðứa học trò ngồi trong lớp thấy ông quan vô, có kỉnh sợ chi đâu, mà tự nói thầm rằng: Ông làm quan được trước, tôi cũng sẽ làm quan được, trừ ra khi nào ném sách vở ra chăn trâu, thì mới hết phương làm được.
Heo trâu thân thể mạt hèn thay,
Mãn kiếp lại còn bị xẻ thây.
(Giới Tâm Kinh).
Vạc ngã người đày trâu ngựa kéo,
Gia tàn yến rủ gió mưa tuông.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
1.- Trầu là một loại cây leo, thường trồng thành giàn, lá hình tim, có mùi hăng, dùng để nhai cho thơm miệng.
Theo phong tục từ xưa, người ta lấy lá trầu đã têm vôi, dùng để nhai cùng với cau cho thơm miệng, đỏ môi.
Như: Miếng trầu là đầu câu truyện.
Lời khen miệng thế quý chi đâu,
Bất quá như son lộn bã trầu.
(Đạo Sử).
2.- Trầu và rượu hoặc khay trầu rượu thường để dùng để chỉ việc lễ nghĩa.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có câu: Lâu lâu nữa tháng hoặc một tháng, hễ nghe đứa nào thất Đạo, thì mời nó đến để lấy lời giáo hoá, nếu nó không nghe, mấy anh mấy chị dầu có trầu rượu lạy nó, đặng đền cái hiếu cái nghĩa cho Tổ Phụ, chúng ta tưởng cũng không phải hổ mà.
Nghèo dầu lễ cưới nhau sơ sịa,
Miếng trầu thô chung rượu lạt cũng nên tình.
(Phương Tu Đại Đạo).
Tre là loài cây có thân cứng rỗng ở lóng, đặc ở mấu, mọc thành bụi, thường dùng để làm nhà và đan lát.
Như: Luỹ tre làng, nhà cột tre, chẻ lạt tre, thuyền san sát như lá tre.
Trong quyển Thiên Đạo, hai Ngài Nguyễn Trung Hậu và Phan Trường Mạnh có viết: Cơ là vật dùng để thỉnh Tiên, làm bằng tre đan như cái giỏ dài; ngoài phất giấy vàng, có cán; trước cán thường khắc đầu chim loan; một cây cọ bằng mây hoặc bằng tre cắm trước cán để viết trên ván hay trên cát.
Miệng chào lại nhủ mặc Tiên y,
Mời đến Rừng tre hội cuộc kỳ.
(Thiên Thai Kiến Diện).
Ôm tre khóc Mạnh Tông hiếu mẹ,
Động lòng Trời đất nẻ giò măng.
(Quang Cảnh Toà Thánh).
Tre tàn: Cây tre già, rồi tàn lụi. Măng mọc: Măng tre từ gốc lại mọc lên.
Thành ngữ “Tre tàn măng mọc” có nghĩa cây tre trải qua một thời gian lâu, già đi, rồi tàn, măng lại mọc lên thành cây tre khác, ý nói luật đào thải và sự tiến hoá, tức người già chết đi người trẻ tấn lên.
Như: Luật tiến hoá của con người là tre tàn măng mọc.
Tre tàn măng mọc cuộc đời in,
Ðánh lận mưu sâu khá giữ mình.
(Đạo Sử).
1.- Trẻ là chỉ những đứa bé còn nhỏ tuổi. Như: Trẻ con, đứa trẻ, nuôi dạy trẻ.
Thánh giáo Thầy trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Ôi! Lốt Ðạo, lốt Ðạo! Thầy buồn cho trẻ ngây, chẳng còn biết làm sao đem Thánh giáo vào tai chúng nó được.
Dạy trẻ con toan trước dạy mình,
Cái công giáo hoá cũng đồng sinh.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Vú mẹ chưa lìa đám trẻ con,
Ðộ sanh chưa rõ phận vuông tròn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trẻ là non, còn ít tuổi, trái với già. Như: Tuổi trẻ, trai trẻ, thời trẻ, thế hệ trẻ.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có đoạn: Nơi bến chợ đời, người ta không còn trông thấy sự cấu xé giết hại nhau vì một miếng ăn hay mảnh áo. Lễ nghĩa ngập tràn trong xã hội, trẻ biết kính già, lớn biết thương nhỏ, đi đường nhường bước, của rơi không mất. Kẻ nghèo khó được đỡ nâng, thì đạo tặc phải vắng bóng.
Ví bằng ai hỏi sao bao nả?
Rằng trẻ noi sau biến hoá già.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Cam La trước trẻ đã công hầu,
Bảy chục Khương Công nhẫn nhắp câu.
(Đạo Sử).
Trẻ: Chỉ những đứa bé còn nhỏ tuổi. Bé: Nhỏ, rất ít tuổi, non trẻ.
Trẻ bé, như chữ “Trẻ con”, là chỉ đứa trẻ còn ít tuổi. Như: Nó tuy lớn tuổi rồi nhưng tính tình y như trẻ bé.
Thầy lấy đức háo sanh mà dìu dắt các con chẳng khác nào như kẻ làm cha nưng niu dạy dỗ một trẻ bé...
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trẻ: Đứa nhỏ còn ít tuổi. Con: Đứa bé nhỏ.
Trẻ con là chỉ đứa trẻ còn ít tuổi. Trẻ con còn có nghĩa là dại, khờ như đứa trẻ. Như: Đùa giỡn với trẻ con bên hàng xóm.
Thánh giáo Thầy có dạy: “Chiêu kỳ trung độ dẫn hoài sanh” nghĩa là gì? Dầu cho trẻ con trong bụng cũng phải độ, sao các con lại đuổi thiện nam tín nữ?
Vú mẹ chưa lìa đám trẻ con,
Ðộ sanh chưa rõ phận vuông tròn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Dạy trẻ con toan trước dạy mình,
Cái công giáo hoá cũng đồng sinh.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Nầy là hình ảnh của chàng,
Nầy là tiếng khóc của đàn trẻ con.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trẻ: Đứa nhỏ còn ít tuổi. Em: Từ dùng để chỉ người còn nhỏ tuổi.
Trẻ em, như chữ “Trẻ con”, chỉ đứa trẻ còn ít tuổi. Như: Chăm sóc bà mẹ và trẻ em.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Cái công khó dạy dỗ trẻ em không phải đợi đổi một món thù lao tương đối như ở mặt đời, mà chỉ do nơi chí nhiệt thành phục vụ để góp phần công quả vào cuộc xây dựng về tinh thần đối với Ðại nghiệp của Ðạo.
Xem: Trẻ con.
Lại nữa, chẳng phải lo việc chết thôi, còn phải lập nhà thương, nhà nuôi trẻ em, trường học...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trẻ: Đứa bé, đứa nhỏ. Thơ: Ngây thơ, khờ dại.
Trẻ thơ là trẻ con, hàm ý chỉ đứa trẻ còn thơ ngây và khờ dại. Như: Tâm hồn của nó còn trẻ thơ lắm.
Huấn từ Đức Thượng Sanh trong lễ Bãi trường và Phát thưởng tại Đạo Đức Học Đường có câu: Tôi tin rằng Ban Giám Ðốc và Giáo viên có thể nung đúc trí não của trẻ thơ theo đường lối đạo đức, thế nào cho chúng được hấp thụ một nề nếp lễ giáo thuần tuý xứng đáng là những học sinh khuôn mẫu được đào tạo nơi một học đường của Hội Thánh.
Ngọc Hư định phép cũng nhiều,
Phái Vàng Mẹ lãnh dắt dìu trẻ thơ.
(Tán Tụng Công Đức).
Đêm thanh vắng chớ toan mưu dối,
Xúi trẻ thơ lầm lỗi ngỗ ngang.
(Kinh Sám Hối).
Đại Từ Phụ xin thương khai khiếu,
Giúp trẻ thơ học hiểu văn từ.
(Kinh Thế Đạo).
Trẻ: Đứa nhỏ còn ít tuổi. Trung: Giữa.
Trẻ trung là con trẻ, tỏ ra trẻ hay có những biểu hiện của tuổi trẻ.
Như: Nó đã năm mươi tuổi rồi chứ còn trẻ trung gì, tâm hồn trẻ trung của cô ấy.
Hại thay! Có nhiều kẻ trẻ trung, còn ông Joseph buổi nọ đã quá 50 tuổi cũng phải chịu theo luật cưới ấy.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
1.- Treo là buộc lủng lẳng, vắt vào cái gì ở lưng chừng. Như: Treo cờ, treo áo, chó treo mèo đậy.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Ðời người qua thấm thoát như cửa sổ thoát vó câu, như ngọn đèn treo trước gió, người tu hành chẳng nên bỏ mất thì giờ, phải mau chơn tiến bước trên đường nghĩa vụ.
Móc nhọn vắt treo mình nhỏng nhảnh,
Cối đạp đồng rất mạnh giã dần.
(Kinh Sám Hối).
Màn Trời mây khoả muôn sao lố,
Thuyền Ðạo buồm treo một sắc phơi.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Treo là nêu lên. Như: Treo mắt bướm ong, treo gương cho con cháu, treo giải thưởng cao.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Thầy mong rằng, mỗi đứa đều lưu ý đến sự sửa mình ấy thì lấy làm may mắn cho nền Ðạo, rồi các con sẽ đặng thong dong mà treo gương cho kẻ khác.
Chinh phụ trước treo nên giá quý,
Áng văn làm nhuệ khí cầu vinh.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Còn gặp thuở xanh mày lịch sắc,
Dâng hình hoa treo mắt bướm ong.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Treo: Nêu lên. Tham: Ham muốn một cách thái quá.
Treo tham ý nói vật treo lên để khêu gợi lòng tham của con người muốn đoạt lấy cho đặng.
Phẩm vị Tiên, Phật để thưởng cho kẻ lành mới đáng phẩm vị, chớ chẳng phải của để treo tham cho thế gian phòng toan đạt đặng.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trèo là leo lên, bước lên cao. Như: Leo trèo, trèo thang, trèo cao té nặng.
Trong Giảng Đạo Chơn Ngôn, Ngài Thái Đến Thanh có viết: Ðức-hạnh đủ đầy ví như hai cái chơn mạnh mẽ, có thể trèo lên tới đảnh thượng, vẹt ngút mây xanh, biết rõ cơ mầu nhiệm, thanh nhàn vui vẻ hơn mọi sự.
Chẳng khác chồi non xô đại mộc,
Như sa vực thẳm khó toan trèo.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ðường đi trên núi dưới đèo,
Lặng tìm cao thấp phải trèo chông gai.
(Trời Còn).
Trèo non: Leo lên non, lên núi. Lội suối: Băng qua suối, qua nguồn.
Trèo non lội suối là leo trèo qua non, lặn lội qua suối, ý nói việc khó khăn, gian khổ trên chặng đường đi.
Chí quyết tìm chàng cho thấy mặt,
Trèo non lội suối dạ bao nài.
(Thơ Thuần Đức).
Trề là chìa môi dưới ra.
Như: Trề môi bĩu má, Nó không đồng ý thường trề môi trợn mắt, miệng trề ra dài thượt.
Sang hèn trối mặc nhún cùng trề,
Phải biết giá mình mới biết chê.
(Đạo Sử).
Trề: Chìa môi dưới ra, để tỏ ý khinh. Nhún: Rụt xuống, hạ thấp vai xuống.
Trề nhún là có cử chỉ bĩu môi và nhún vai, để tỏ ý chê bai, khinh thường.
Thuyết về Con Đường Thiêng Liêng Hằng Sống, Đức Hộ Pháp có viết: Trong một cái nhà cũng có chỗ cho mấy người ở, không lẽ không có một nơi nào cho mấy người đến, người ta đem nhiều món ăn mà không biết lựa chọn mà ăn, không phải không món nào bổ ích đặng định phần sống, tại dở không biết lựa, hay là tại làm màu, chê rẻ, trề nhún thà chết đói không thèm ăn. Lời tục nói: “Làm cách sạch ruột, ắt phải đói”.
Hòn ngọc đẹp đẽ quý báu dường nầy, Thầy đến cho các con, các con lại học kiêu căng trề nhún.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trễ là chậm muộn. Như: Đi trễ, cấy trễ thời vụ.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Thầy có dạy: Ðạo phát trễ một ngày thì nhơn sanh tội lỗi cả muôn ngàn. Vì vậy mà Thầy muốn cho mỗi đứa đều để lòng lo liệu chấn hưng nền Thánh giáo.
Hễ đã trễ thời đành chịu trễ,
Ngưng viết chờ có thế in ra.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trễ: Chậm, muộn, không kịp kỳ hẹn. Bước: Dời chân, bước đi.
Trễ bước là vì chậm mà trễ bước đường, tức không kịp kỳ hẹn.
Như: Cố hành tình kịp lúc, kẻo trễ bước chuyến tàu.
Trong thi văn Cao Đài, chữ “Trễ bước” thường dùng để chỉ bước chân không đến kịp chiếc thuyền Bát nhã đưa qua biển khổ để đến bờ giác ngộ.
Thánh giáo Đức Chí Tôn dạy: Các đường nẻo mà các con sẽ đi đến, Thầy đã liệu biện. Có mau lắm cũng chẳng tới trước, mà chậm lắm cũng không trễ bước đường. Hành tàng do nơi Thầy mà thôi.
Bền lòng thiện niệm bồi căn trước,
Trễ bước thuyền e bị ngược dòng.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Chờ cho trễ bước thuyền xa bến,
Bến tục thoát vòng hết ước mơ.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Các con thì cũng đua bơi,
Kẻo khi trễ bước ắt thời tối tăm.
(Diêu Trì Kim Mẫu).
Trễ: Chậm, muộn, không kịp kỳ hẹn.
Trễ nải là không đúng giờ, chậm chạp.
Trễ nải còn có nghĩa thiếu cố gắng, ít để tâm tới, khiến công việc chậm trễ, ít kết quả.
Thánh giáo Bát Nương Diêu Trì Cung có câu: Còn việc các Ðấng phú thác cho mình, hoặc yêu cầu mình thi hành một vấn đề nào, nếu mình trọn tin mạng pháp thì các Ðấng cũng ghi công cho. Nhược bằng mình không tuân hoặc lười biếng trễ nải, thì các Ðấng lại ghi tội cho.
Trễ nải của bước Ðạo thế nầy thì Thầy có khổ tâm khai Ðạo cho chúng ta độ rỗi sanh linh đâu.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trễ: Chậm, muộn.
Trễ tràng, như chữ “Trễ nải”, là tỏ ra thiếu cố gắng, ít để tâm tới, khiến công việc trễ nải, ít kết quả.
Như: Việc nầy rất quan trọng và khẩn cấp không thể để trễ tràng được.
Tiếc nuối khi đây chưa kiến diện,
Trễ tràng thì đó mệnh an bài.
(Thơ Ngọc Cội Thanh).
Trên là phía cao hơn, trái với dưới. Như: Trên trời, trên bàn, trên cao, cấp trên, người trên.
Thánh giáo Đức Chí Tôn trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có dạy: Khắp trong nhân loại trên mặt địa cầu nầy, phần đông vì kính thờ Tà quái, mà Tà quái vốn chứa sự chết, thì tức nhiên chúng nó ở trong vòng sự chết là phải tiêu diệt, thì bao giờ biết đặng sự hằng sống là gì.
Của nhiều ít đức sương trên cỏ,
Giành giựt mà chi phải lụy mình.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Thảo ngay con vẹn giữ cho bền,
Phải phận là phần đáng bậc trên.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trên dâu: Trên bãi nương dâu. Dưới Bộc: Dưới bờ sông Bộc.
Trên dâu dưới Bộc, do chữ “Tang gian Bộc thượng 桑 間 濮 上” có nghĩa trong đám dâu trên bờ sông Bộc, là những nơi kín đáo, theo Kinh thi nói trai gái nước Trịnh và nước Vệ thường hay hẹn hò, tư tình nhau ở nơi đó.
Trên dâu đươi Bộc dùng để chỉ sự dâm bôn.
Xem: Trên Bộc trong dâu.
Đừng ham thói trên dâu dưới bộc,
Muốn yêu nhau đừng học chước khi nhau.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trên Bộc: Trên bờ sông Bộc. Trong dâu: Trong nương dâu.
Trên Bộc trong dâu là trong nương dâu trên bờ sông Bộc, dùng để chỉ thói tà dâm.
Trong Kinh Lễ có câu: Tang Gian bộc thượng chi âm, vong quốc chi âm dã 桑 間 濮 上 之 音, 亡 國 之 音 也, nghĩa là tiếng nhạc trong bãi dâu trên sông Bộc là tiếng nhạc mất nước.
Ngày xưa, Sư Diên đặt ra một khúc hát, lời lẽ uỷ mị, thường đàn cho vua Trụ nghe. Sau đó, Sư Diên trầm mình trên sông Bộc. Một người khác tên là Sư Quyên, có dịp đi ngang qua nơi đó, ban đêm nghe văng vẳng tiếng hát, trở về phổ lại thành bản nhạc.
Nói gì trên bộc trong dâu, một đời nếu không có xảy ra điều gì thì thôi, còn nếu có xảy ra điều chi sanh phiền sanh giận...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trên thuận: Đối với trên thì thuận thảo. Dưới hoà: Xử với dưới thì hoà bình.
Trên thuận dưới hoà là ăn ở với kẻ trên người dưới đều hoà thuận nhau.
Thánh giáo Thầy trong Thánh Ngôn Sưu Tập có dạy: Quyền lực của mỗi đứa phải cho phân minh thì là trên thuận dưới hoà, lập nên trật tự. Thầy dặn: Từ đây, thượng hạ phải phân minh, ai phạm trật tự thì các con trục xuất.
Khép mình vào khuôn viên kỷ luật để cho trên thuận dưới hoà, cùng nhau góp công chung trí hầu đem lại một thắng lợi vẻ vang cho nền chánh giáo.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
1.- Trêu là bỡn cợt, nghĩa là dùng lời nói, cử chỉ làm cho bực tức, xấu hổ nhằm đùa vui. Như: Trêu tức, bị trêu nên thẹn đỏ mặt.
Trong Đại Thừa Chơn Giáo có câu: Người Quân tử theo đời mà chẳng nhiễm đời, chiều người mà chẳng bợ người, tuỳ tục mà không đắm tục, cứ giữ tánh tình thanh bạch, tâm chí cao siêu, dầu ai dầm cũng chẳng phai, ai dũa cũng chẳng mòn, nên bả lợi danh, mồi chung đỉnh có bao giờ trêu nhử được đâu.
Dân như cá chậu gà chuồng,
Tiếng oan trăm họ trêu buồn ngậm than.
(Ngụ Đời).
Khổ bệnh thấy trêu người đã quá,
Buổi vãng sanh giục giã kêu hồn.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Trêu là khơi, gợi lên.
Như: Trêu sầu gợi thảm, trêu hồn phách, thấy những kỷ vật dường như trêu thảm.
Trêu thảm ngậm sầu khi thức ngủ,
Mưa chiều nắng sớm lệ đầy vơi.
(Thơ Thượng Sanh).
Trêu: Đồng nghĩa với chữ “Trươu”, là ngậm trong miệng. Ngậm: Mím môi lại. Cay đắng: Vị cay và vị đắng, chỉ những nỗi xót xa đau khổ.
Trêu cay ngậm đắng là phải chịu đựng nhiều nỗi xót xa đau khổ.
Xem: Trưu cay ngậm đắng,
Con đã để dạ ưu tư về mối Ðạo, đã lắm lần trêu cay ngậm đắng mà nhuộm nét nâu sòng...
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trêu: Dùng lời nói, cử chỉ làm cho bực tức, xấu hổ nhằm để đùa vui.
Trêu cợt là trêu ghẹo và bỡn cợt, tức chọc phá để đùa vui. Như: Anh ấy nhút nhát nên thường bị trêu cợt.
Giây phút vui đùa câu hứa hão,
Bướm hoa trêu cợt tấm tình si.
(Thơ Hàn Sinh).
Trêu: Đồng nghĩa với chữ “Trươu”, là ngậm trong miệng. Nuốt: Đưa đồ ăn vô thực quản xuống dạ dày. Hờn thảm: Xót xa trong lòng.
Trêu hờn nuốt thảm là phải chịu đựng nhiều nỗi bực tức, xót xa trong lòng.
Trêu hờn nuốt thảm đồng nghĩa với thành ngữ “trêu cay ngậm đắng”.
Chia sướng sớt vui ai khác hưởng,
Trêu hờn nuốt thảm một mình ta.
(Đạo Sử).
Trêu: Dùng lời nói, cử chỉ làm cho bực tức, xấu hổ nhằm để đùa vui. Ngươi: Tròng con mắt.
Trêu ngươi là chọc mắt, làm cho người ta khó chịu, tức ghẹo chọc một cách cố ý, tỏ ra không kiêng nể.
Như: Chận lời hắn lại, hắn càng nói già thêm như muốn trêu ngươi.
Muốn nhắm mắt một bề cho khoẻ,
Những tình hình mọi vẻ trêu ngươi.
(Nữ Trung Tùng Phận).
知
Tri là biết. Như: Tri âm, tri giác, tri giao, tri ngộ.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Lão là người đã đứng ngoài vòng thế sự hèn lâu, nên đòi phen bợ ngợ, phải tìm tàng lượng tri lý mỗi người, ôi! nghĩ nên rất khó!
Thi hài như gỗ biết gì,
Linh hồn là chủ thông tri việc đời.
(Kinh Sám Hối).
Thông tri thời thế xét soi mình,
Biết tội mà chừa phải trọng khinh.
(Đạo Sử).
知 音
Tri: Biết. Âm: Tiếng, âm nhạc.
Tri âm là hiểu được tiếng đàn, ý chỉ người bạn thấu hiểu được lòng mình. Như: Người bạn tri âm.
Do sách Liệt Tử chép: Bá Nha là người giỏi đàn, Chung Tử Kỳ là người sành nghe đàn, biết thưởng thức tiếng đàn của Bá Nha.
Khi Tử Kỳ chết, Bá Nha đập vở đàn, vì cho rằng không ai còn hiểu nổi tiếng đàn của mình nữa.
Nghĩa bóng: Tri âm chỉ tình bạn thân thiết.
Xem: Bá Nha Tử Kỳ.
Ðờn hay vì có kẻ tri âm,
Dựa bệ không ai cũng tủi thầm.
(Đạo Sử).
Nhìn văn độ phẩm hàng khuê các,
Xót bạn tri âm cõi dạ đài.
(Đạo Sử).
Tri âm ví đáng dây cầm nguyệt,
Đừng đem tình chí thiết giao hoan.
(Nữ Trung Tùng Phận).
知 恩
Tri: Biết, những điều mình biết. Ân: Ơn.
Tri ân là biết ơn.
Trong lễ kỷ niệm đăng Tiên của Đức Hộ Pháp, Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Những lời cảm khái của chức sắc trong các cơ quan Ðạo vừa mới bày tỏ, chứa đầy sự thương tiếc, bộc lộ xiết bao nỗi tri ân nồng hậu đối với một Ðấng vĩ nhân mà cuộc đời phải trải qua biết bao sóng gió nguy nan, đòi phen thất thổ ly hương, lắm lúc ôm sầu nuốt hận cũng vì chủ nghĩa thương đời.
Sự thương tiếc và sự tri ân đó thật chánh đáng.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
知 機
Tri: Biết, những điều mình biết. Cơ: Sự vận động, biến hoá theo lẽ mầu nhiệm.
Tri cơ là biết được Thiên cơ, tức biết trước được những lẽ mầu nhiệm của Máy trời.
Tìm vào nẻo Ðạo mới tri cơ,
Cơ Tạo huyền vi chớ hững hờ.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Thanh bạch hai lẽ chẳng đủ thờ,
Quán thế phải tri cơ Tạo hoá.
(Ngọc Hoàng Thượng Đế).
知 覺
Tri: Biết, hiểu biết, quen biết. Giác: Do giác quan mà biết được.
Tri giác vì có lương tri ở người mà tiếp xúc với bề ngoài phát sinh ra cảm giác, tỷ như: Gần lửa mà biết nóng, gần nước mà biết lạnh, lại như ngửi hoa mà biết thơm, thấy sắc mà biết đẹp.
Như vậy tri giác là sự hiểu biết do năm giác quan cảm nhận được, như: Thị giác, thính giác, xúc giác, vị giác, khứu giác...
Hay là hờn thế sự dại khôn,
Vào Bát Quái bảo tồn tri giác.
(Văn Tế Tiểu Tường).
知 行
Tri: Hiểu, biết. Hành: Làm.
Tri hành là sự hiểu biết và sự hành động.
Muốn hành động thì phải có sự hiểu biết, nhờ sự hiểu biết chúng ta mới hành động đúng.
Nhưng đến đời nhà Minh, ông Vương Thủ Nhân mới đưa thuyết “Tri hành hợp nhất”.
Xem: Tri hành hiệp nhứt.
Nhờ sách quý chiều mơi ráng đọc,
Gặp thầy hay gắng học tri hành.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
Tri hành đến lúc thi nhồi óc,
Chất vấn là khi học trả bài.
(Thơ Huệ Phong).
Tri hành: Sự hiểu biết và sự hành động. Hiệp nhất: Hợp lại thành một.
Tri hành hiệp nhứt, hay “Tri hành hợp nhất 知 行 合 一”, là một thuyết của Vương Thủ Nhân hay Vương Dương Minh bên Trung Hoa.
Ngài Hiến Đạo giải thích thuyết “Tri hành hợp nhất” như sau: Xưa nay các học giả đều chia phần Tri và phần Hành làm hai việc. Đến đời ông Dương Minh mới xướng lên cái thuyết Tri hành hợp nhất. Ông nói: Hễ Tri lúc nào là Hành lúc ấy. Có Hành mới chứng nghiệm được Tri. Nếu không Tri lấy gì mà Hành? Không Hành lấy gì gọi rằng Tri? Tri Hành không thể chia làm hai việc được, nên ông chủ trương Tri Hành hợp làm một.
Theo Ngài Hiến Đạo, nếu đem Tri Hành phân ra làm hai việc thì khi có một niệm phát động, tuy là bất thiện nhưng bởi chưa thi hành, thì không tìm cách ngăn cản, cái niệm ấy có thể sanh mộng nẩy chồi càng ngày càng lớn, sau khó diệt trừ. Như vậy là nguy thay!
Vương Dương Minh phát huy cái thuyết “Tri hành hợp nhất” chính là để người hiểu được nhứt niệm phát động, tức là hành rồi. Hễ chỗ phát động có điều bất thiện thì đem điều bất thiện ấy trừ ngay đi, cốt bỏ đến chỗ căn gốc để khiến cái niệm bất thiện không tiềm phục ở trong lòng được nữa.
Minh Minh Đức là học. Thân dân là hành. Tri hành hiệp nhứt sẽ hoàn thành nghĩa vụ làm người.
(Giáo Lý).
知 見 佛
Tri: Biết, hiêu biết. Kiến: Thấy. Phật: Đức Phật.
Tri kiến Phật 知 見 佛 là cái thấy biết vô thượng của Phật, cảnh giới thấy biết của Phật chỉ sự cảm ngộ thể nghiệm có được do trí tuệ, pháp nhãn quán chiếu chân tướng của sự vật.
Tri kiến Phật là cái thấy biết không thuộc về kiến chấp ngã nơi thân và tâm. Đó là thể tánh của thân tâm, thường trụ, không sanh diệt trên tất cả pháp đối đãi.
Chánh kiến nghĩa là trông thấy ngay thẳng tức Tri kiến Phật. Mà muốn được tri kiến Phật phải thực hành Chánh định cho đến viên mãn.
(Giáo Lý).
知 己
Tri: Biết. Kỷ: Mình.
Tri kỷ tức là người biết rõ về mình. Như: Hai người trở thành bạn tri kỷ.
Người xưa cho rằng Quản Trọng và Bảo Thúc Nha là hai người bạn tri kỷ. Bởi vì Bảo Thúc Nha rất hiểu về Quản Trọng: Khi chia của, Quản Trọng lấy phần hơn, Thúc Nha không cho là tham, mà biết là vì Quản Trọng nghèo. Mưu tính công việc, gặp lúc khôn cùng, Thúc Nha không cho Quản Trọng là ngu mà biết đó là thời chưa có lợi. Ba lần ra làm quan, ba lần bỏ chức mà về, Thúc Nha không cho Quản Trọng là bất tài, mà cho rằng Quản Trọng chưa gặp thời. Ba lần ra trận ba lần lui lại đằng sau, Thúc Nha không cho là hèn nhát mà biết Quản Trọng còn có mẹ già phải phụng dưỡng.
Vì vậy, người đời cho Quản Trọng và Bảo Thúc Nha là đôi tri kỷ.
Tìm người tri kỷ chưa bao mặt,
Mưu cuộc vinh thân biết mấy phường.
(Thơ Thuần Đức).
知 苦 業 障
Tri: Biết, hiểu biết. Khổ: Cực khổ vất vả. Nghiệp chướng: Sự chướng ngại làm ngăn trở của nghiệp.
Tri khổ nghiệp chướng là biết được những vất vả khổ sở là do nghiệp chướng của mình gây ra.
Như ta biết, kiếp trước gây ra những tội lỗi, tạo thành cái nghiệp xấu, làm trở ngại trong hiện kiếp khiến phải chịu khổ sở hoạn nạn.
Tri khổ nghiệp chướng luân chuyển hoá sanh, năng du Ta Bà Thế giái độ tận Vạn linh đắc quy Phật vị.
(Di Lạc Chơn Kinh).
知 遇
Tri: Biết. Ngộ: Gặp gỡ, đối đãi.
Tri ngộ là biết giá trị của người nào đó và coi trọng giúp đỡ, đối đãi xứng đáng.
Như: Ơn tri ngộ, tấm lòng tri ngộ.
Trong bài Văn Tế Thượng Phẩm có đoạn: Miền Cực Lạc, xin hương hồn Cao Thượng Phẩm, chứng đơn tâm cho các bạn tại tiền. Trước Linh Toà, cả chức sắc Hiệp Thiên, dâng Tam bửu ngõ đền ơn tri ngộ.
Nàng thơ còn nặng tình tri ngộ,
Bạn đạo thêm nồng nghĩa tất giao.
(Thơ Chơn Tâm).
知 足
Tri: Biết, hiểu biết. Túc: Đủ.
Tri túc là biết đủ, ý muốn nói biết đủ, biết dừng đúng lúc thì không bị hổ nhục.
Tri túc, bởi câu trong sách Cảnh Hành: Tri túc thường túc, chung thân bất nhục, tri chỉ thường chỉ, chung thân bất sỉ; tỷ thượng bất túc, tỷ hạ hữu dư 知 足 常 足, 終 身 不 辱, 知 止 常 止, 終 身 不 恥; 比 上 不 足, 比 下 有 餘, nghĩa là biết đủ là đủ, suốt cuộc đời không bị nhục; biết dừng là dừng, rốt đời không thẹn; so với trên thì không đủ, sánh với dưới thì có dư.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Người tri túc thì dầu nằm trên đất cũng cho là sung sướng, người không biết tri túc dầu nằm trên đống vàng vẫn thấy chưa đầy đủ.
Sắn ngô mát ruột câu tri túc,
Hoè quế rầy tai tiếng lộng chương.
(Thơ Hi Đạm).
Đường đời ẩn nhẫn câu tri túc,
Cửa Đạo vuông tròn bước chuyển luân.
(Thơ Hàn Sinh).
Hay “Tri Thiên”.
Tri: Biết, hiểu biết. Thiên: Trời. Mạng (mệnh): Số mệnh, vận mệnh.
1.- Tri Thiên mạng, như chữ “Tri Thiên mệnh 知 天 命”, là biết được mệnh trời.
Con khá giữ mực thẳng mà đi cho cùng bước Ðạo. Ấy là tri Thiên mạng đó.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
2.- Tri Thiên hay “Tri Thiên mạng”, do câu nói của Đức Khổng Tử: Tam thập nhi lập, tứ thập nhi bất hoặc, ngũ thập tri thiên mạng 三 十 而 立, 四 十 而 不 惑, 五 十 知 天 命, nghĩa là con người, ba mươi tuổi thì lập, bốn mươi tuổi thì không còn nghi ngờ, lầm lẫn nữa, năm mươi tuổi thì biết mệnh trời.
Vì vậy, Tri Thiên hay “Tri Tiên mạng”, còn dùng để chỉ người bảy mươi tuổi.
Thôi gần hết kiếp còn gì,
Co tay đếm tuổi quá kỳ tri thiên.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Tri Thiên rắp đến vô công nghiệp,
Hữu hậu gần xem đậm vẻ màu.
(Bát Nương Giáng Bút).
知 識
Tri: Biết, những điều mình biết. Thức: Kiến thức, điều thấy và biết được.
Tri thức là những điều người ta vì kinh nghiệm hoặc học tập mà hiểu biết được.
Như: Tri thức về triết lý tôn giáo, nắm vững tri thức nghề nghiệp.
Duyên còn gặp lại người tri thức,
Lòng vẫn chưa quên bạn nhã hào.
(Thơ Thuần Đức).
1.- Trí 智 là phần khôn, phần thông hiểu ở trong đầu óc của con người. Như: Trí khôn, mất trí, trí nhớ.
Thánh giáo Đức Lý Giáo có đoạn dạy: Lão nên nói rằng, cơ thưởng phạt của Thiên thơ thì lắm điều trái hẳn với trí người tưởng tượng. Có nhiều khi thưởng hữu hình mà làm hình phạt vô vi, mà cũng có khi lấy hình phạt hữu vi mà thưởng thiêng liêng công nghiệp.
Huỳnh lương một giấc cuộc đời in,
Có trí có mưu phải xét mình.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Kẻ trí phải lo phương giải khổ,
Tìm thuyền Bát Nhã lánh mê tân.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trí 置 là đặt để. Như: Bài trí, bố trí, vị trí.
Trong Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Hội nghị sơ khởi “Đại Đoàn Kết” Bần Đạo đã định quyết theo đuổi hai năm nay mới thiệt hiện đặng, dầu cho những trở lực nào mạnh mẽ bao nhiêu bất quá là làm cái vị trí mà thôi, chớ không khi nào ngăn cản được cái năng lực tranh đấu của chúng ta được.
Con hiểu “Thần cư tại Nhãn”. Bố trí cho chư Ðạo hữu con hiểu rõ.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
3.- Trí 致 là tới cùng, hết sức. Như: Trí tri, trí ý, trí chúa, trí quân (hết sức giúp cho vua).
Xem: Trí quân.
Thọ quốc mạch tất tiên,
Ư trí chúa chi trung.
(Kinh Cúng Tứ Thời).
4.- Trí 致 là thôi, nghỉ. Như: Hưu trí, trí sĩ.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy cũng đau lòng mà nắm cơ huyền vi Tạo hoá. Thầy hằng rõ chí hành tàng chơn đạo của các con, nhưng nhơn lực khó lướt qua Thiên cơ, các con cứ đường ngay bước tới, đợi ngày sẽ lập chút công trình để lướt khỏi lối gai chông, vẹt ngút mây xanh, tìm vào cảnh thiêng liêng mà rửa sạch bụi hồng. Khách trí nhàn đời ấy là buổi chung quy của bậc Chí Thánh vậy.
Xem: Trí sĩ.
Bà những hay có tánh lo xa,
Lo hưu trí về nhà toại hưởng.
(Phương Tu Đại Đạo).
Phải buổi nhàn cư vui kịp buổi,
Ngâm câu trí sĩ kết thành câu.
(Thơ Thuần Đức).
置 兵
Trí: Đặt, để. Binh: Quân lính, quân đội.
Trí binh là bố trí binh lính, tức phân bổ binh sĩ nơi mặt trận theo đúng chiến lược.
Thánh giáo Đức Thượng Phẩm có câu: Qua đã cạn tỏ cùng Em những kẻ thù nghịch cùng Chánh truyền là những kẻ lo phương làm rối loạn, mà làm rối loạn mới có thế nâng đỡ trí thức tinh thần mình, rồi mới quyết thắng trong trận trí binh nầy, đặng trị bình thiên hạ.
Hiền hữu biết rằng trong trận trí binh nầy, nếu không đủ tài tình oai dõng thì chẳng hề thắng đặng.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
致 主
Trí: Hết sức giúp. Chúa: Nhà vua.
Trí chúa là hết sức giúp cho nhà vua.
Thơ Đặng Dung có câu: Trí chúa hữu hoài phù địa trục, Tẩy binh vô lộ vãn thiên hà 致 主 有 懷 扶 地 軸, 洗 兵 無 路 挽 天 河, Trần Trọng Kim dịch ra vần: Vai khiêng trái đất mong phò chúa, Giáp gột sông trời khó vạch mây.
Trong Kinh Nho giáo có câu: “Khai nhơn tâm tất bổn ư đốc thân chi hiếu, Thọ quốc mạch tất tiên ư trí chúa chi trung”, nghĩa là làm cho mạch sống của đất nước được bền lâu, vững chắc, trước nhứt làm người dân phải biết trung với vua và nước.
Trí chúa tôi hiền không gặp chúa,
Nào người gánh nổi mối xa thơ.
(Đạo Sử).
Khương Thượng đi câu ra trí chúa,
Văn Vương ngồi ngục mới đồ vương.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
智 特 才
Trí: Khôn ngoan hiểu biết, khả năng nhận thức. Đặc: Đặc biệt. Tài: Tài năng, tài giỏi.
Trí đặc tài là chỉ người có trí khôn ngoan hiểu biết và có tài năng đặc biệt.
Trường Tiên mở rộng chơn du khách,
Nẻo hoạn buông khơi trí đặc tài.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
智 度 非 凡
Trí độ: Trình độ hiểu biết, trình độ nhận thức. Phi phàm: Chẳng phải là tầm thường.
Trí độ phi phàm là trình độ nhận thức hiểu biết không phải là tâm thường.
Nên các con phải có trí độ phi phàm, thì mới có đủ tư cách làm người.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
智 者
Trí: Sáng suốt, khôn ngoan hiểu biết, khả năng nhận thức. Giả: Người.
Trí giả, như chữ “Trí nhân”, là người trí thức, người hiểu biết. Như: Trí giả tự xử, ngu giả quan phân.
Trí giả còn dùng để chỉ bậc trí huệ, nhà đạo đức.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Biết người biết ta tức là bậc trí giả, không khi nào thất bại trên đường đời cũng như đường đạo.
Trí giả năng tri tu thối bộ,
Trì nghi hậu hối tán kim đơn.
(Quan Thánh Giáng Bút).
智 覺 宮
Trí giác: Bậc sáng suốt hiểu biết rõ, không còn lầm lạc, ngộ được chân lý. Cung: Toà nhà lớn.
Trí Giác Cung là một trong ba cung nằm ở Địa Linh Động, lập tại ấp Trường Thiện, xã Trường Hoà, thuộc Châu Thành Thánh Địa Tây Ninh, cách Toà Thánh Tây Ninh bốn cây số về hướng Đông Nam.
Nguyên cơ sở Trí Giác Cung trước đây là Trường Quy Thiện, do ông Lễ Sanh Giáo Thiện Đinh Công Trứ quy tụ các bạn đạo trong Minh Thiện Đàn ở Phú Mỹ về Toà Thánh lập nên.
Đinh Công Trứ sanh năm Quý Mão, 1903 tại làng Phú Mỹ, quận Châu Thành tỉnh Mỹ Tho, nhập môn vào đạo Cao Đài năm 1927.
Vào ngày 14 tháng 10 năm năm Đinh Mão, ông Đinh Công Trứ chấp cơ tại tư gia của ông ở làng Phú Mỹ, được Đức Lý Giáo Tông giáng cơ dạy phải lập Minh Thiện Đàn do ông làm Chủ Trường. Sau đó ông Đinh Công Trứ và ông Lê Văn Trung (người cùng làng) được Đức Lý Giáo Tông sử dụng làm cặp phò loan để tiếp nhận các Thánh giáo của các Đấng thiêng liêng giáng tại Minh Thiện Đàn.
Đến năm 1929, Đức Lý Giáo Tông giáng cơ dạy phải giao Minh Thiện Đàn lại cho Đức Hộ Pháp. Ông Lê Văn Trung tìm đến Thủ Đức mời Đức Hộ Pháp xuống Thánh Thất Phú Mỹ nhằm ngày 25 tháng 2 năm 1929. Đức Hộ Pháp cho mời những người nhập môn vào Minh Thiện Đàn đến để Ngài hành pháp cân thần và cho thọ Đào Viên pháp.
Sau ông Đinh Công Trứ được Đức Hộ Pháp và Đức Quyền Giáo Tông chứng giấy thông hành đi hành đạo các tỉnh Mỹ Tho, Bạc Liêu, Rạch Giá, Long Xuyên và Sóc Trăng. Đến năm 1936, ông Trứ đắc phong Lễ Sanh Giáo Thiện, được Đức Hộ Pháp bổ đi làm Đầu Họ Phước Thiện tỉnh Long Xuyên.
Đến năm 1943, ông Đinh Công Trứ bị quân đội Nhựt bắt giam hết 5 tháng 10 ngày mới thả. Sau khi được thả, ông Trứ quy tụ một số thệ hữu trong Minh Thiện Đàn về Trường Hoà, Tây Ninh mua đất lập Trường Quy Thiện để làm cơ sở phước thiện và tu hành.
Đến ngày 26 tháng 9 năm Quý Dậu (Dl. 24/10/1943) là ngày khởi lập Trường Quy Thiện và cũng là ngày khởi công xây cất Quy Thiện Đường.
Sau đó, ông Đinh Công Trứ còn cất thêm một số cơ sở làm phước thiện trong Trường Quy Thiện như sau:
| |
1.- Nhà Minh Thiện. |
|
2.- Khách Thiện đường, |
| |
3.- Học đường, |
|
4.- Y tế, |
| |
5.- Bảo sanh, |
|
6.- Dưỡng đường, |
| |
7.- Trai đường, |
|
8.- Cơ sở Nông tang, |
| |
9.- Công nghệ, |
|
10- Thương mại, |
| |
11.- Khai mở Thuật nghiệp của Tứ dân. |
Trường Quy Thiện do Đinh Công Trứ làm Đốc Trường, dưới có lập Bàn Cai Quản nam, nữ, mỗi bên có Chủ Trường và 4 vị Nghị Viên Sĩ, Nông, Công, Thương, Từ hàn, Thủ bổn, và Kiểm soát.
Trong cuộc lễ Khánh thành Đền thờ Phật Mẫu tại Trường Quy Thiện, Đức Hộ Pháp có dạy: Trường Quy Thiện nầy phải đặt dưới quyền Hội Thánh Phước Thiện, ông Đinh Công Trứ chỉ lãnh chức Đốc Trường.
Nhiệm vụ của Trường Quy Thiện duy để lo làm ra của cải mà thôi, chẳng đặng thâu của cải một ai, làm ra đặng bao nhiêu thì dùng bấy nhiêu, kỳ dư có ai thật hảo tâm hỷ cúng mới thâu vào sổ của Trường, rồi phải phúc sự cho Hội Thánh Phước Thiện biết liền. Từ đây về sau, sở phí huê lợi gì của Trường Quy Thiện cũng phải chạy tờ phúc cho Hội Thánh Phước Thiện biết rõ. Sổ bộ của Trường tuy riêng biệt nhưng phải do Hội Thánh cầm.
Và đứng trước lưỡng Đài Cửu Trùng và Hiệp Thiên, Đức Ngài nói: Ngày nay, Bần Đạo trình nó (Trường Quy Thiện) ra mặt công khai của Đạo, thuộc quyền Phước Thiện, tức là thuộc Hiệp Thiên Đài Chưởng quản. Thoảng ngày kia nó phạm pháp luật, hoặc chẳng noi theo chơn truyền của Đại Đạo, tự lập tôn chỉ khác, chúng ta có quyền giải tán.
Trong Trường Quy Thiện ông Đinh Công Trứ còn được lịnh Đức Hộ Pháp cho cất Đền thờ Phật Mẫu để thờ Đức Phật Mẫu, Cửu Vị Tiên Nương và Bạch Vân Động Chư Thánh và đặc biệt nhứt, nơi đây được Đức Hộ Pháp cho thờ Nam Bình Phật Tổ. Đây là ngôi thờ Phật Mẫu đầu tiên của đạo Cao Đài. Ngôi Đền thờ Phật Mẫu nầy được Đức Hộ Pháp cho phép Khánh thành ngày 16 tháng 7 năm Mậu Tý (1948) và sau đó Ngài lại cho phép Đền thờ nầy tổ chức cúng lễ Hội Yến Diêu Trì Cung vào đêm 14 tháng 8 năm Mậu Tý.
Đức Hộ Pháp cho sửa sang Báo Ân Từ trong Nội ô Toà Thánh để thờ Đức Phật Mẫu. Đức Ngài ra lịnh cho Hội Thánh Phước Thiện trình qua cho chức sắc lưỡng đài biết, và lập nghi lễ tiếp rước long trọng Long vị Đức Phật Mẫu nơi Trường Quy Thiện về thờ tại Báo Ân Từ.
Ông Đốc Trường Quy Thiện Đinh Công Trứ bị ám sát chết vào lúc 10 giờ 35 tối ngày 25 tháng 5 năm Kỷ Sửu (Dl. 21/6/1949), hưởng 47 tuổi.
Ngày 14 tháng 10 năm Nhâm Thìn (Dl. 30/11/1952), Đức Hộ Pháp ra khẩu lịnh cho ông Đạo Nhân Dương Văn Khuê xuống cai quản Trường Quy Thiện và sau đó triệu tập Đại hội toàn thể tín đồ Trường Quy Thiện tại Hậu điện Báo Ân Đường ngày 11 tháng 11 năm Giáp Ngọ (Dl. 5/12/1954). Bảng Phúc trình, vi bằng Hội nhóm dâng lên Đức Hộ Pháp và được Đức Ngài điều chỉnh danh từ và thành phần Ban Trị Sự và các cơ sở.
Đến ngày 5 tháng 12 năm Giáp Ngọ (Dl. 29/12/1954) Đức Hộ Pháp ban Huấn lịnh số 285/VP-HP vào ngày 5 tháng 12 năm Giáp Ngọ (Dl. 29-12-1954) chuyển đổi Trường Quy Thiện thành Địa Linh Động, Trí Giác Cung là một cơ sở Tịnh Thất của nền Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ. Vị Tổng Quản đầu tiên của Địa Linh Động - Trí Giác Cung là Đạo Nhơn Dương Văn Khuê.
Nơi cổng Địa Linh Động – Trí Giác Cung có đôi liễn như sau:
智 靈 貫 世 天 機 達
TRÍ linh quán thế Thiên cơ đạt
覺 慧 超 凡 道 法 通
GIÁC huệ siêu phàm Đạo pháp thông.
Nghĩa là:
Cái hiểu biết thiêng liêng thông suốt việc đời, đạt thấu máy trời.
Trí huệ giác ngộ siêu phàm rõ thông đạo pháp.
Đạo Pháp Vô Biên Trí Giác Cung,
Hạ thờ Phật Mẫu thượng Huyền Khung.
(Thơ Huệ Phong).
智 慧
Hay “Trí tuệ”.
Trí: Khôn ngoan hiểu biết. Huệ: Sự sáng suốt hiểu biết rốt ráo.
Trí tuệ là trí sáng suốt nhận biết được chân tướng của mọi sự vật, cái thấy chính xác về sự vật, sự hiểu biết rốt ráo đúng như thật.
Trí tuệ do sự chứng ngộ chân lý của vạn hữu, là sự nhận thức sáng tỏ về thực tại sau khi mọi vô minh, phiền não được diệt trừ.
Trí tuệ đồng nghĩa với giác ngộ.
Cay đắng lần soi gương trí huệ,
Chia phui chờ trải lối tang thương.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ðạo đức thìn soi gương trí huệ,
Nguồn đào đoạt vị mới hầu nên.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Nhuộm áo nâu sồng về Cực Lạc,
Trau gươm trí huệ phủi đai cân.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
智 慧 宮
Hay “Trí Huệ 智 慧”.
Trí huệ: Trí sáng suốt nhận biết được chân tướng của mọi sự vật, cái thấy chính xác về sự vật, sự hiểu biết rốt ráo đúng như thật. Cung: Toà nhà lớn.
Trí Huệ Cung là một trong ba cung của đạo Cao Đài, nằm ở Thiên Hỷ Động, lập tại ấp Trường Xuân, xã Trường Hoà, Châu Thành Thánh Địa Tây Ninh, cách Toà Thánh Tây Ninh khoảng 7 cây số về hướng Đông Nam.
Đức Hộ Pháp khởi tạo Trí Huệ Cung vào cuối năm Đinh Hợi 1947 và hoàn thành vào ngày Đức Hộ Pháp trấn pháp tại Trí Huệ Cung ngày 15 tháng 12 năm Canh Dần (Dl. 22/1/1951).
Trí Huệ Cung là một toà nhà hình khối lập phương, được xây dựng theo mô hình rất đặc biệt, bề cao 12 thước, phân ra làm ba từng, mỗi từng 4 thước, bốn bên toà nhà, mỗi bên là 12 thước, vuông như cái hộp. Ngay giữa trung tâm có một cây cột đỡ luôn ba từng đến nóc, gọi là “Nhứt trụ xang thiên”. Ba từng của Trí Huệ Cung, chỉ có hai từng nổi trên mặt đất, còn từng trệt được xây dưới mặt đất.
Trí Huệ Cung được xây bao quanh một hàng rào chung quanh có bốn cái cổng ra vào, trên cổng có đề ba chữ “Thiên Hỷ Động” và hai câu liễn như sau:
Trí định thiên lương quy nhứt bổn,
智 定 天 良 歸 一 本
Huệ thông đạo pháp độ quần sanh.
慧 通 道 法 度 群 生
Nghĩa là:
Sự hiểu biết của con người đem cái thiên lương trở về hiệp một mối.
Cái trí huệ thông hiểu đạo pháp dùng để cứu độ toàn chúng sanh.
Trí Huệ Cung là một cửa ngõ được mở ra để các bậc nguyên nhân và con cái của Đức Chí Tôn đi vào con đường Thiêng liêng Hằng sống, tức là đạt Pháp thoát khỏi cõi phong đô, như lời Thuyết Đạo của Đức Hộ Pháp ngày 16 tháng 12 năm Canh Dần:
Ngày nay Đức Chí Tôn đã mở cho chúng ta một con đường Thiêng Liêng Hằng Sống và Bần Đạo đã vâng mạng lịnh Đức Ngài tạo dựng một bến giải thoát cho toàn thể nhơn loại trên mặt địa cầu nầy.
Bần Đạo nói: từ đây, kể từ ngày nay cửa Thiêng Liêng của Đạo đã mở rộng, Bần Đạo kêu toàn thể con cái Đức Chí Tôn, ai hiểu biết mình đứng trong hàng phẩm Cửu nhị ức Nguyên Nhân (92 Ức Nguyên Nhân) hãy tỉnh mộng lại đặng về cùng Đức Chí Tôn.
Cửa nầy là cửa của các người đến đoạt Pháp, đặng giải thoát lấy mình đến trong lòng Đức Chí Tôn, vì Đức Chí Tôn đã đưa tay ra nâng đỡ, mà chúng ta không đến, không tưởng nghĩ đến, thì sau nầy ắt sẽ bị đoạ lạc nơi cõi Phong Đô. Giờ phút ấy không còn trách Đức Chí Tôn rằng: không thương yêu con cái của Người, không đem cơ quan tận độ chúng sanh để nơi mặt địa cầu nầy cứu vớt nữa.
Ngoài ra, theo Bài Thuyết Đạo của Đức Hộ Pháp ngày 26 tháng 12 năm Canh Dần thì Trí Huệ Cung còn là một cơ quan tận độ của đạo Cao Đài, để toàn thể chúng sanh và chín mươi hai ức nguyên nhân nhập vào cửa ấy đoạt cơ giati thoát.
Trí Huệ Cung là một cơ quan tận độ chúng sanh đã xuất hiện nơi cửa Đạo Cao Đài nầy. Bần Đạo nói rằng: nó không phải của ta, của đặc biệt của chúng ta, mà nó là của toàn thể nhơn loại nơi mặt địa cầu nầy; bởi nó tượng trưng hình ảnh Chí Linh Đức Chí Tôn nơi thế nầy, mà hễ tượng trưng hình ảnh Chí Linh tức nhiên không có quyền nào nắm nó được, vì nó là của đặc biệt của toàn thể nhơn loại, tức nhiên toàn thể con cái Đức Chí Tôn. Nó không có phép phân biệt đảng phái, Tôn giáo hay nòi giống nơi mặt địa cầu nầy.
Cửa Thiên Hỷ Động là cửa Thiêng Liêng Hằng Sống của toàn thể các đẳng chơn linh, nên nó không chịu thúc phược hay là nô lệ cho một tư tưởng nào, hơn là tượng trưng cái quyền vô tận, vô đối của Đấng Chí Linh, hằng tạo dựng đại nghiệp cho con cái của Ngài nơi mặt địa cầu nầy, tức nhiên toàn thể nhơn loại đó vậy.
Bần Đạo cả tiếng kêu con cái Đức Chí Tôn nhứt là Cửu nhị ức Nguyên Nhân tỉnh mộng lại, ngó nơi Trí Huệ Cung phải vào cửa ấy mới đoạt đặng mà thôi, đoạt cơ giải thoát đặng, mới nhập vào cửa Thiêng Liêng Hằng Sống mà Đức Chí Tôn đã tạo dựng riêng biệt dành để cho mọi người.
Sương mơi còn đọng khắp ngàn cây,
Trí Huệ về thăm vắng bóng thầy!
(Thơ Chơn Tâm).
Xuân về nhìn tựa bức tranh phơi,
Trí Huệ Cung quang cảnh tuyệt vời.
(Thơ Huệ Phong).
Hay “Trí khôn ngoan”.
Trí: Khả năng nhận thức, suy nghĩ, phán đoán của con người. Khôn: Hay khôn ngoan là hiểu biết thấu đáo.
Trí khôn, tức là “Trí khôn ngoan” là cái khả năng suy nghĩ và hiểu biết.
Thánh giáo Thầy có câu: Còn có một hạng người cũng có tánh thiêng liêng ấy, nhưng lại không để trí khôn vào lối cao thượng, mà cứ quen thói hung hăng, nghĩ những việc bạo tàn, làm điều tội lỗi, ấy là những kẻ nghịch Thiên, không biết luân hồi là chi cả.
1.- Trí khôn:
Kệ kinh gọi món ru hồn,
Tánh hay ngạo báng trí khôn ám mờ.
(Lược Thuật Toà Thánh).
2.- Trí khôn ngoan:
Con người có trí khôn ngoan,
Tánh linh hơn vật biết đàng lễ nghi.
(Kinh Sám Hối).
Dạy cho hiểu nữ nam đồng bực,
Trí khôn ngoan cân sức vốn như nhau.
(Phương Tu Đại Đạo).
智 慮
Trí: Khả năng nhận thức, suy nghĩ, phán đoán của con người. Lự: Lo lắng.
Trí lự là những điều lo lắng, suy nghĩ trong trí óc.
Nói về Thiên tài và Nhơn tài, Đức Hộ Pháp có câu: Muốn thắng nó đặng thì trí lự tìm phương quyết thắng, tạo ra súng ống đặng tự vệ lấy mình, nên làm chủ nó được.
Chúng ta nhờ tìm mà hay, nhờ học mà hiểu, đào luyện trí lự đặng nối chí tiền nhơn.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
智 力
Trí: Phần khôn, phần thông hiểu ở trong đầu óc con người. Lực: Sức, sức mạnh.
Trí lực là năng lực trí tuệ.
Trí lực còn có nghĩa là Sự hiểu biết và sức lực.
Trong Thiên Đạo, hai Ngài Nguyễn Trung Hậu và Phan Trường Mạnh có viết: Đức tin đã mạnh mẽ, thì không một việc gì ở thế gian nầy long lay nó được. Là vì, đã tin chắc ở đạo, chúng ta đem trí lực hăng hái, cả tinh thần cứng rắn mà làm đạo, thế nào chúng ta lại không đủ nghị lực chống chõi bất kỳ một biến cố nào “Đức tin, theo phương ngôn Âu tây, dời cả núi non”.
Đứa nào có trí lực bao nhiêu, khá đem ra mà thi thố, chớ đừng sụt sè theo thói nữ nhi, vậy cũng uổng cái điểm linh quang của Thầy ban cho các con lắm.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
智 謀
Trí: Hiểu rõ sự lý. Mưu: Chước, kế.
Trí mưu, như chữ “Mưu trí 謀 智”, là tài trí và mưu kế, chỉ sự khôn khéo mưu mẹo.
Như: Anh ấy có nhiều trí mưu hay.
Không đáng phận xôn xao làm quá phận,
Không tài ba lại trổ mặt trí mưu.
(Bát Nương Giáng Bút).
Nếu khéo giữ trí mưu sắp đặt,
Dạy muôn điều nhắm nhắc vâng theo.
(Phương Tu Đại Đạo).
智 腦
Trí: Hiểu rõ sự lý, thông minh. Não: Bộ phận nằm trong óc, chỉ sự hiểu biết thông minh.
Trí não là trí và não, chỗ hiểu biết. Như: Đọc sách làm mở mang trí não.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Đức Chí Tôn có câu: Người đời chẳng khác con buôn trong buổi chợ, cả sức lực, trí não, tinh thần đều bị tiêu tán nơi ấy, vì vậy mới hoại chơn linh, thất ngôi diệt vị.
Nguyện Ơn Trên cho yên trí não,
Nguyện Phật, Tiên dạy bảo Chơn linh.
(Kinh Thế Đạo).
Trí não không cơn vui đạo đức,
Ðức không đủ đặng có nên giàu.
(Đạo Sử).
致 閒
Trí: Thôi, nghỉ, ý chỉ thôi việc làm quan hay nghỉ việc đời. Nhàn: Rảnh rang, thong thả.
Trí nhàn là người từ bỏ việc đời, lui về sống cảnh an nhàn với thiên nhiên, tu tâm dưỡng tánh.
Khách trí nhàn đời ấy là buổi chung quy của bậc Chí Thánh vậy.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trí: Khả năng nhận thức, suy nghĩ, phán đoán của con người. Óc: Chất trắng, mềm chứa trong sọ con người.
Trí óc là óc của con người, coi là biểu tượng của khả năng nhận thức.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Ðứa bé thơ kia học ai trước hết? Học cha mẹ nó. Trí óc non nớt của nó chưa có hình trạng gì, bởi lúc sơ sanh không có điều gì ô trược dính vào chung quanh nó, hỏi nó trông vào ai, dòm ai. Dòm cha bắt chước cha, dòm mẹ bắt chước mẹ, dòm anh em bắt chước anh em.
Văn minh tấn bước đua tài,
Mở mang trí óc hoát khai tinh thần.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
智 凡
Trí: Khả năng nhận thức, suy nghĩ, phán đoán của con người. Phàm: Tầm thường, phàm tục.
Trí phàm hay “Phàm trí 凡 智” là trí của người phàm phu, tức là trí tầm thường của kẻ chưa dứt phiền não, còn thất tình, luyến ái tham dục, chìm đắm trong đường danh nẻo lợi, chưa giác ngộ.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển Thầy có dạy: Nền Ðạo cao thâm là mấy, trí phàm không thấu lý sâu, nếu các con chẳng ra khỏi vòng trần tục thì các con chẳng là luống công theo Thầy kể đã đầy năm.
Đại Từ Phụ ra ơn dìu dẫn,
Diệt trí phàm: Hờn, giận, ghét, ganh.
(Kinh Thế Đạo).
1.- Trí 致: Tới cùng, hết sức. Quân 君: Vua.
Trí quân 致 君 là giúp vua nên hiền đức:
Theo truyền thuyết Nghiêu, Thuấn là hai vị vua hiền đức, trị dân được thái bình thịnh trị.
“Trí quân” là do bởi câu “Trí quân Nghiêu Thuấn 致 君 堯 舜” nghĩa là giúp vua trở nên hiền đức như đời vua Nghiêu, Thuấn.
Nên thiền khi trước lập công danh,
Chín bệ xem qua chẳng trí quân.
(Đạo Sử).
2.- Trí 智: Khả năng nhận thức, suy nghĩ, phán đoán của con người. Quân 君: Người.
Trí quân 智 君 là chỉ người trí thức. Người trí thức là người không theo phò hôn quân hại dân hại nước.
Quốc gia nghèo nàn, dân khó mở mang,
Lăng điện phá hoại, Văn miếu bỏ hoang,
Trí quân lánh mặt, hồn nước điêu tàn.
Gặp cơn xúi ác giục loàn,
Người ngay tránh dạng, đứa gian khoe mình.
(Ngụ Đời).
致 士
Trí: Đến, thôi, nghỉ, chỉ đến lúc nghỉ ngơi. Sĩ: Kẻ có học, người làm quan.
Trí sĩ là người thôi làm quan, trở về với gia đình.
Đời nhà Châu bên Trung Hoa, quan Đại phu nào đến tuổi bảy mươi thì làm lễ trí sĩ.
Thường danh từ trí sĩ dành cho các vị quan lớn, còn các ông quan nhỏ thì gọi là hưu trí.
Như: Nguyễn Trãi vè trí sĩ tại Côn Sơn.
Nêu danh trí sĩ nhà quan nghiệp,
Có thuở ơn ban nghiệp sách đèn.
(Đạo Sử).
Đảnh Hớn đã vào tay trí sĩ,
Hươu Tần nay chịu ngọn gươm điều.
(Thơ Hộ Pháp).
智 識
Trí: Hiểu biết sự vật. Thức: Biết.
Trí thức sự hiểu biết rộng rãi. Trí thức này khác với trí tuệ. Trí thức là trí thông minh bình thường dùng trong các sự học hỏi, suy luận hiểu biết trong đời sống hàng ngày. Còn trí tuệ là sự chứng ngộ chân lý vạn hữu, là sự nhận thức sáng tỏ về thực tại sau khi mọi phiền não, vô minh được diệt trừ. Trí tuệ đồng nghĩa với giác ngộ.
Thánh giáo Chí Tôn có câu: Làm sao cho dứt mối hiềm thù riêng của mỗi đứa, hiệp đồng trí thức mà làm cho người ngoài dòm vào, nhìn nhận mối Ðạo quý hoá và thảy đều sùng bái cử chỉ cao thượng của các con.
Không sâu trí thức hiếu hơn người,
Nếu chẳng mắt Thầy hỏi có ngươi.
(Đạo Sử).
Dồi trí thức tinh thần đẹp đẽ,
Trau tài ba vẹn vẽ anh thư.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Hễ có thân âu biết thương thân,
Lấy trí thức định phân cho cạn.
(Phương Tu Đại Đạo).
致 知
Trí: Tới cùng, hết, nghỉ. Tri: Sự hiểu biết.
Trí tri là đạt được cái hiểu biết đến tận cùng.
Sách Đại Học có câu: “Trí tri tại cách vật 致 知 在 格 物”, nghĩa là muốn có cái trí thức hiểu biết đến cùng tột, ắt phải nghiên cứu sự vật.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Chủ nghĩa duy vật đã lan tràn khắp trong đất nước và đầu độc hết chín phần mười dân tộc Việt Nam, nền luân lý cổ truyền đã đổ vỡ, người ta đã vứt bỏ hết mọi căn bản đạo đức và họ đã chơi vơi lưu lạc trong đêm dài mờ mịt, chỉ vì đời sống của họ thiếu hẳn quân bình giữa vật chất và tinh thần, tức là thiếu luồng điện hoà hợp, thiếu cái biết trí tri của tâm linh hay là ánh sáng dẫn đến trực giác.
Gẫm coi tổn bấy nhiêu công,
Làm cho thiên hạ đại đồng trí tri.
(Nữ Trung Tùng Phận).
致 知 格 物
Trí tri: Đến sự biết. Cách vật: Tìm hiểu sự vật.
Trí tri cách vật nghĩa là lấy cái lẽ sâu xa của sự vật mà suy ra cái trí thức cùng cực thì thấu đáo được tất cả.
Theo sách Đại Học, có cách vật mới trí tri, có trí tri mới thành ý, có thành ý mới chánh tâm...
Xem: Cách vật trí tri.
Tánh tâm tập lấy gương lành,
Trí tri cách vật cho rành phận ta.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
智 巧
Trí: Hiểu biết sự vật, khả năng nhận thức. Xảo: Khéo léo, giỏi dắn.
Trí xảo là sự hiểu biết khéo léo. Như: Cơ khí là những vật trí xảo của thời đại văn minh.
Học cho thấu máy linh cơ tạo,
Học cho toàn trí xảo văn minh.
(Nữ Trung Tùng Phận).
1.- Trì là ghì, níu, níu giữ, dùng lực để kéo lại hoặc kéo xuống. Như: Kẻ trì người kéo, nặng như có ai trì.
Thánh giáo Thầy có dạy: Các con nếu biết chánh tà thì nên vì Thầy, vì chúng sanh mà dìu dắt cho nhau, chớ phế hết mà trễ ngày giờ, chẳng thế chi trì lại với sự lầm lạc cám dỗ. Các con hiểu à!
Nương chơn chưa biết chơn nào vững,
Níu thử cân đai thấy nặng trì.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Nầy là chỗ thiếp còn niên thiếu,
Nầy là nơi chàng níu thiếp trì.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Trì 持 là cầm, giữ. Như: Trì thủ, trì tâm, trì chí, trụ trì, duy trì, thọ trì.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Nhưng nếu không có Ðức Hộ Pháp là người có sứ mạng đặc biệt về mặt bí pháp và có sẳn kiên tâm trì chí thì Ðạo Cao Ðài cũng không thể lập thành.
Khuyên em trọng Đạo thương Thầy,
Khuyên em trì chí có ngày rảnh rang.
(Bát Nương Giáng Bút).
3.- Trì 持 là hộ, đỡ. Như: Phù trì, hộ trì.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Nơi chốn xa xôi, trên đường nhiệm vụ, nếu quý vị có đủ chí thành, quý vị nên tin tưởng là tiếng nói của Ðức Chí Tôn và Ðức Phật Mẫu sẽ ở bên tai quý vị luôn luôn và các Ðấng Thiêng Liêng sẽ hộ trì quý vị theo lời cầu nguyện.
Xưa chẳng đặng phước may gặp Đạo,
Nay phò trì con cháu tu tâm.
(Kinh Thế Đạo).
4.- Trì 池 là ao. Như: Thành trì, Diêu Trì Cung, Diêu Trì Kim Mẫu, liên trì (ao sen).
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Mấy em như là “Kiến trúc viên” vẽ từ nét coi từ điều, quan sát tất cả mọi hay dở mà sửa đổi cho tận thiện tận mỹ, cái thành trì Chí Tôn giao cho mấy em kiến trúc đó sẽ tạo lập thành quách tương lai mà chớ.
Liên trì mai nở sắc sen sưa,
Cải ác ngày nay nghĩ cũng vừa.
(Đạo Sử).
持 志
Trì: Nắm lấy, giữ lại. Chí: Ý chí.
Trì chí là giữ ý chí cho bền vững, tức bền chí. Như: Anh ấy rất trì chí học tập.
Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có dạy: Ðường đạo vững bền, chớ nên bạo tính mà cũng chẳng nên giải đãi bần dùng, gắng công trì chí, liệu chừng với nhau mà vẹt cho sạch mấy lối chông gai để cho dễ bước đường sau tấn bộ.
Hữu công trì chí Thiên cơ toán,
Mạc nại lao lung trạch hảo nhân.
(Đạo Sử).
Diêu đường chỉ ngõ đâu nên nỗi,
Trì chí trì tâm vẫn một nhà.
(Bát Nương Giáng Bút).
持 戒
Trì: Cầm, kiềm chế, giữ gìn chặt chẽ. Giới: Những điều răn cấm.
Trì giới là giữ gìn giới cấm.
Giữ gìn giới cấm có khả năng ngăn ngừa sự sai trái, không làm các việc ác.
Nghiêm trì giới luật không có tính cách tù túng trói buộc, bởi vì người giữ giới nhận thấy hành trì giới luật đem lại cho mình sự ổn định, an lạc và hạnh phúc.
Mục đích của giới luật là giúp người tu thành đạt quả vị giải thoát.
Tu không trì giới tỷ ngựa hoang,
Chạy nhảy không cương dẫn nẻo đàng.
(Thơ Thiên Vân).
Hay “Trì hoãn”.
Trì: Chậm chạp. Huỡn (hoãn): Cho chầm chậm, không gấp gáp.
Trì huỡn, như chữ “Trì hoãn 遲 緩”, là không vội vàng, nghĩa là có ý dùng dằng để cho chậm trễ.
Thánh giáo Thầy có dạy: Thầy biểu xuống đây có việc cần mà các con trì huỡn thì không biết có phải nghịch với Thánh ý Thầy không há?
Nét nào chưa vẹn, khá biết sửa lần, chớ nên trì huỡn.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trì: Níu giữ. Kéo: Rì lại hoặc lôi đi.
Trì kéo là níu kéo, hoặc lôi mạnh đi.
Trong Thánh Ngôn Sưu Tập, Thánh giáo Lý Giáo Tông có dạy: Chư Hiền hữu từ đây nên hiệp trí chung lo mà mở một con đường mới dìu dắt chúng sanh, cái cơ quan ấy chưa chắc chư Đạo hữu sẽ làm đặng trọn, nhưng lần mở bước đầu đi, rồi sẽ có phương hay cho chư Đạo hữu vững bước mà trì kéo những đứa đã quá sa lầm nơi tay tà quái.
Để con đường thẳng bước sang,
Khỏi ai trì kéo đặng an tinh thần.
(Diêu Trì Kim Mẫu).
持 念
Trì: Nắm lấy, giữ lại. Niệm: Tưởng, đọc thầm trong miệng hoặc tưởng đến điều mình cầu nguyện.
Trì niệm, bởi câu “Trì danh niệm Phật”, tức là cách niệm Phật tuỳ theo năng lực của mình, niệm thầm trong tâm hoặc niệm lớn tiếng.
Dù niệm cách nào, cũng phải chuyên tâm, giữ một lòng trì niệm, không để cho vọng niệm xen vào.
Nguyên tắc trì niệm là duy trì một niệm (Nam mô Cao Đài Tiên Ông Đại Bồ Tát Ma Ha Tát) bằng cách lập đi lập lại để chận đứng những vọng niệm xâm nhập.
Mục đích trì niệm là để chuyển đổi tà niệm thành chánh niệm, dứt sạch các vọng niệm.
Sáng chiều tĩnh lặng lo trì niệm,
Thế sự bon chen mặc chuyển vần.
(Thơ Vân Đằng).
持 心
Trì: Gìn giữ, kiềm chế. Tâm: Tâm, lòng dạ.
Trì tâm là giữ cái tâm, hay kiềm chế cái tâm, tức là giữ cái tâm thiện lương cho còn mãi mà Nho giáo gọi là “Tồn tâm 存 心”.
Như: Người biết trì tâm thì không bao giờ làm bậy.
Trì tâm tu hướng đáo Tây Phương,
Bất viễn kim môn hữu mã đường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Diêu đường chỉ ngõ đâu nên nỗi,
Trì chí trì tâm vẫn một nhà.
(Bát Nương Giáng Bút).
Thọ sắc tam quy câu cứu khổ,
Trì tâm ngũ giới tiếng nam mô.
(Thơ Thượng Sanh).
持 齋
Trì: Cầm, kiềm chế, giữ gìn chặt chẽ. Trai: Có nghĩa là thanh tịnh, hoặc chỉ chay lạt, tức ăn đồ thực vật, không ăn thịt cá.
Trì trai ý nói con người khi bước vào đường tu hành thì phải giữ gìn chay lạt.
Một tín đồ Cao Đài khi mới nhập môn thì phải giữ tròn luật Đào, mỗi tháng tập sự ăn chay sáu ngày, rồi sau phải trọn giữ mười ngày, thì theo Pháp Chánh Truyền, vị Đạo hữu ấy được đối phẩm với hàng Địa thần và được thọ truyền bửu pháp.
Diêu đức trâm anh gương nữ kiệt,
Trì trai giữ giới độ non sông.
(Ngũ Nương Giáng Bút).
Thủ giới trì trai niệm chuỗi lần,
Quên mùi chả phụng với nem lân.
(Thơ Phạm Mộc Bổn).
遲 滯
Trì: Chậm chạp. Trệ: Ứ đọng, không thông.
Trì trệ là chậm chạp, không mau chóng, tức lâm vào tình trạng phát triển chậm chạp đến mức như ngừng lại, không tiến lên được.
Như: Công việc bị trì trệ, việc quan để trì trệ phải bị cấp trên khiển trách.
Người mà trì trệ tinh thần,
Biếng làm Ðạo đức, không cần nghĩa nhơn.
(Đại Thừa Chơn Giáo}.
雉 牡 丹
Trĩ là một loại chim thường kết đôi lứa trống mái, không tham chạ như loài gà vịt, vì vậy trên áo bà Hoàng Hậu thường thêu hình chim trĩ có lông ngũ sắc, tỏ ý là người trinh chính.
Do điển đời vua Hùng, nước ta có cống sang Tàu một con chim Bạch trĩ. Chim nầy khi qua xứ Bắc, thường tìm những cây day ngọn về phía Nam đậu, nên người ta cho rằng nó nhớ tổ ở phương nam. Chim trĩ tượng trưng cho sự nhớ nhà.
Mẫu đơn là một loại hoa có sắc đỏ, trắng, vàng, tía, bông rất đẹp, dáng đài các, nên người đời thường cho mẫu đơn là vua trong các loài hoa.
Do tích đời nhà Đường, khi Cao Tông băng, Võ Hậu chuyên quyền phế lập các ngôi Thái Tử và sau cùng tự lập mình làm vua, xưng là Võ Tắc Thiên Hoàng Đế, đổi quốc hiệu là nhà Châu (Chu).
Gần đến ngày tết nguyên đán, một tôi thần là Trương Tôn Xương tâu với Tắc Thiên: Bệ hạ lên ngôi, uy đức bao trùm các cõi, trên thần thánh, dưới con người và cỏ cây, mọi loài đều phục, xin Bệ hạ ban một sắc chỉ cho các loài hoa trong vườn thượng uyển đua nhau nở để làm đẹp lòng Bệ hạ.
Võ Tắc Thiên liền ban sắc chỉ, các loài hoa trong vườn đều nở rộ, chỉ có hoa mẫu đơn là không chịu nở. Võ Tắc Thiên nổi giận, bèn ra lịnh đày hoa mẫu đơn xuống đất Giang Nam. Từ đó, người ta coi mẫu đơn là loài hoa vương giả, có nghĩa khí, không phục kẻ gian tà.
Trên hành lang Báo Ân Từ, bên phía Nữ phái có bức tranh vẽ “Mẫu đơn, trĩ” để nói lên lòng chính đính, chánh trực, biết thương nước yêu nhà.
Vật đồng tánh thương vua, mến nước,
Trĩ, mẫu đơn đời được mến danh.
Chọn hướng chim Việt lộn quanh,
Loại hoa vi chủ giữ cành thiên hương.
(Báo Ân Từ).
1.- Trị 治 là sửa, chữa. Như: Trị loạn, trị bệnh.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có câu: Chư đạo hữu mựa luận bàn, để phải quấy Lão cũng ra tay sửa trị được vậy, miễn là làm xong phận sự là đủ, còn nét vạy tà của ai để mặc ai.
Buộc ràng túng tíu cõi Nam Châu,
Trị loạn vần xây cuộc bể dâu.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
Tâm ái nhơn sanh an bốn biển,
Tâm hoà thiên hạ trị muôn năm.
(Diêu Trì Kim Mẫu).
2.- Trị 治 là coi sóc, cai quản. Như: Trị gia, trị quốc.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Chẳng một ai dưới thế nầy còn đặng phép nói rằng thế quyền cho Thầy mà trị phần hồn của nhơn loại.
Âm chất lo trau mình vẹn trước,
Trị đời đáng thế đến hoà bình.
(Đạo Sử).
Muôn một ít đời lòng khá nhớ,
Trị nhà phải nhớ nước non dài.
(Đạo Sử).
3.- Trị 治 là răn, làm cho chừa. Như: Trị tội, răn trị, trừng trị, có tội thì phải trị.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy cũng có phép răn trị kẻ vạy tà, các con duy có trông cậy nơi Thầy, bước đường cứ thủng thẳng đi lần tới, đừng gấp quá, mà cũng chớ thối lui, thì một ngày kia sẽ đặng toại kỳ sở nguyện.
Thương không nghiêm trị là thương dối,
Dối dạ vì chưng yếu dạ thương.
(Đạo Sử).
4.- Trị 值 là đáng, vừa. Như giá trị, cái nhà nầy trị giá cao, hàng hoá nầy có giá trị.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Mình vì chữ thiện mà dạy người thì giá trị mình đã cao thượng rồi, mà còn thẹn nỗi gì?
Trọng thân con khá biết trọng người,
Cái giá trị mình phải có nơi.
(Đạo Sử).
治 安
Trị: Làm cho không còn bị loạn nữa. An: Yên ổn.
Trị an là việc cai trị để nhân dân được an ổn và không rối loạn, đó là hai việc cần thiết cho nền hành chánh trong nước.
Như: Khi bổ nhiệm ông đến cai quản thì dân chúng vùng nầy được trị an.
Cầm cân, cân đúng điều tranh tụng,
Giữ luật, luật làm phép trị an.
(Quang Cảnh Toà Thánh).
治 平
Trị: Sửa sang không cho rối loạn. Bình: Yên ổn.
Trị bình là làm cho nhà nước được yên ổn.
Sách Đại Học có câu: Quốc trị nhi hậu thiên hạ bình 國 治 而 後 天 下 平, nghĩa là nước có trị, sau đó mới có an ổn được.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: ...Ta thấy những nhà hành Đạo truyền giáo họ thúc giục tương tranh, tương đấu nhau vào đường chiến trận mà thôi, ta thấy lịch sử lưu lại triết lý Tiên Gia chỉ giục loạn chớ không trị bình đặng.
Giang san tô điểm tay hào kiệt,
Đất nước trị bình đức Thánh quân.
(Thơ Hiến Đạo).
Tự do sản xuât vui ân ích,
Giúp thuyết Đường Ngu để trị bình.
(Thơ Huệ Phong).
治 家
Trị: Sửa sang công việc, trừng phạt. Gia: Nhà.
Trị gia là sửa sang việc nhà.
Trong Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ta thấy từ khi các quốc gia nầy chẳng chịu ảnh hưởng của Nho Tông mà lập quốc, đã trở nên suy đồi bởi nguyên căn nào, do trị gia bất nghiêm!
Đừng phiền cách trị gia cao thấp,
Nhớ thơ ngây cha tập đến trường.
(Phương Tu Đại Đạo).
治 家 不 嚴
Trị gia: Sửa sang việc nhà. Bất nghiêm: Không nghiêm khắc, không chặt chẽ.
Trị gia bất nghiêm là nói người người chủ trong gia đình (cha) sửa trị con cái không nghiêm khắc, để con cái hư hỏng, làm nhiều việc sái quấy.
Trong bài Đệ Nhứt Chủ Quyền Của Xã Hội Việt Nam, đức Hộ Pháp có câu: Các vì Vua trị gia bất nghiêm, biểu không bại hoại sao được, mà Ðệ Nhứt gia đình thất đạo có liên quan mật thiết đến cả toàn bá tánh thất đạo.
Ta thấy từ khi các quốc gia nầy chẳng chịu ảnh hưởng của Nho Tông mà lập quốc, đã trở nên suy đồi bởi nguyên căn nào, do trị gia bất nghiêm!
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
治 亂
Trị: Làm cho nhà nước được yên ổn, không rối loạn. Loạn: Rối trật tự.
Trị loạn ý nói nước nhà được an ổn hay loạn lạc.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Nền Ðạo chinh nghiêng, ấy cũng nơi Thiên định. Nước có trị loạn, đời có hưng vong, thì Ðạo tất phải có dùn thẳng quanh co, rồi mới đến thẳng rẳng đường ngay mà lập nên thể thống.
Trị loạn những nhờ người dị chủng,
An dân lại cậy kẻ tay ngoài.
(Thơ Hộ Pháp).
Hưng vong lối cũ tua ghi dạ,
Trị loạn nền xưa gắng tạc lòng.
(Thơ Tiếp Đạo).
治 世
Trị: Yên ổn, thái bình. Thế: Cõi đời, cõi thế gian.
Trị thế là trị đời, tức làm cho cõi thế gian được yên ổn, nhân dân được ấm no hạnh phúc.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có dạy: May thay! Thiên thơ do một mặt chẳng chi dời đổi trở ngăn, nên may ra nữa, từ đây Lão có phương cầm quyền trị thế.
Nay gần đặng Ngọc Hoàng Thượng Đế,
Tìm Chí Linh trị thế cứu đời.
(Kinh Thế Đạo).
治 世 太 平
Trị thế: Trị đời, tức sắp đặt mọi việc trong cõi đời. Thái bình: Rất yên ổn.
Trị thế thái bình là sửa trị mọi việc cho cõi đời được hoàn toàn yên ổn.
Ba lo trị thế thái bình,
Cộng chung Pháp luật Thiên Đình chí công.
(Kinh Thế Đạo).
治 水
Trị: Làm cho yên. Thuỷ: Nước.
Trị thuỷ là làm cho các sông ngòi, các con nước được lưu thông, không còn ứ đọng lại nữa.
Vua Hạ Võ chăn dân trị thuỷ,
Đào sông Lương sông Vị lưu thông.
(Lược Thuật Toà Thánh).
Trị: Làm cho yên, cai trị, cai quản. Vì: Do chữ vị là ngôi, chỗ ngồi.
Trị vì là ở trên ngôi mà sửa trị đất nước. Như: Vua trị vì hơn ba mươi năm.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Đức Cao Thượng Phẩm buổi ấy Ngài cũng nghĩ đến điều đó, làm cho Ngài phải thắc mắc là trong buổi nọ nước Trung Hoa thống trị một đại cường quốc chỉ lấy tinh thần làm căn bản vĩ đại trị vì thiên hạ thái bình, giờ phút này đeo đuổi theo nền văn minh tối tân mà chúng ta gọi là văn minh hoá học, chỉ biết tương tranh mà sống, lấy mạnh làm căn bản, tức nhiên lấy gươm đao làm phương trị thế, hai cái phương pháp, hai cái hành tàng ấy để trước mắt nhơn loại đều thấy rõ phương nào hay, phương nào dở, nên hay hư, một nền văn minh vĩ đại vi trị tức nhiên thiên hạ và thiên thượng đồng trị.
Cửu Trùng không kế an thiên hạ,
Phải để Hiệp Thiên đứng trị vì.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Tịnh Phạn Vương ngai vàng truyền tử,
Sĩ Đạt Ta phải giữ trị vì.
(Báo Ân Từ).
治 巧 除 邪
Trị xảo: Trừng trị kẻ xảo trá. Trừ tà: Diệt trừ tà mị.
Trị xảo trừ tà là trừng trị những kẻ xảo quyệt, diệt trừ bọn gian tà. Như: Đức Hộ Pháp dùng cây Giáng Ma Xử để trị xảo trừ tà.
Cứ nương dưới máy linh cơ Tạo,
Gươm huệ đưa trị xảo trừ tà.
(Kinh Thế Đạo).
摘
Trích là rút ra, chọn lấy, nhặt ra. Như: Trích mấy bài thơ, trích quỷ ra giúp đỡ người nghèo.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có câu: Trong Ðạo Giáo của Ðức Chí Tôn trích ra một hạng Tiên, không còn chịu quyền của Ngọc Hư Cung định luật họ tự làm chủ họ, tự dùng quyền năng đặng đào tạo xác thân của họ, tạo y khuôn khổ họ đã muốn.
Phải trích ra một bài Thánh Ngôn dạy về đạo đức và đọc cho chúng sanh nghe.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
謫 點
Trích: Trách điều lỗi. Điểm: Xem xét, kiểm điểm.
Trích điểm là vạch những cái sai, cái lỗi của người khác để chê trách.
Như: Mình nên xét lỗi mình trước, đừng trích điểm người khác.
Mà nội cái mưa nắng cũng chưa vừa lòng thiên hạ, cho nên mình cũng không nên trích điểm ai.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
摘 錄
Trích: Lựa chọn mà rút ra. Lục: Viết lại, biên chép, hay ghi vào sổ.
Trích lục là chọn rút ra rồi chép lại, hay bản biên chép lại từ bản chính.
Như: Trích lục Thánh Ngộn Hiệp Tuyển.
Thánh giáo Đức Quan Âm có dạy: Thiếp tưởng bí pháp của Cựu luật vẫn yêm ẩn lắm điều khó minh đoán cho đặng, song sự chơn thật quả có hẳn trong ấy. Vậy cũng nên trích lục đặng phổ thông cho người, đặng phòng ngày sau minh lý đặng dễ dàng. Thiếp tưởng là điều rất hữu ích đó vậy.
Thánh Ngôn và Văn Thi đều phải trích lục cho kỹ càng, phải có Hội Thánh phê nhận rồi sẽ in thì khỏi điều sơ sót quan hệ.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
謫 子
Trích: Bị đày. Tử: Người.
Trích tử là người bị đày.
Đời nhà Đường thi sĩ Hạ Tri Chương mới gặp Lý Bạch đã tặng ngay cái mỹ hiệu “Thiên thượng trích tiên nhân 天 上 謫 仙 人” nghĩa là ông tiên bị đày xuống trần.
Từ đó người ta thường gọi Lý Bạch là “Trích Tiên 謫 仙” hay “Trích tử”, tức là vị tiên ở trên Thượng giới bị đày xuống nhân gian.
Vì vậy, tiếng “Trích Tử”, dùng để chỉ thi sĩ Lý Bạch đời nhà Đường bên Trung Hoa.
Thái Bạch Kim Tinh đương trị thế,
Trường Canh Trích Tử đến thăm trần.
(Đạo Sử).
Triêm 霑, như chữ “Triêm 沾”, là thấm vào, thấm ướt, không dùng một mình.
Như: Triêm ân mộc đức (thấm ơn gội đức), triêm nhuận (thấm nhuần), triêm nhu.
Thất ức niên gương lành chói rạng,
Môn đồ triêm mộ Đấng anh linh.
(Thơ Võ Thành Lượng).
霑 恩
Triêm: Thấm vào, thấm ướt. Ân: Ơn.
Triêm ân ý muốn nói thấm nhiều ơn huệ của người trên hoặc các Đấng thiêng liêng.
Triêm ân, nghĩa bóng dùng để chỉ cái ơn ở trên ban khắp xuống.
Khai Pháp Chơn Quân rảnh nợ trần,
Tâm thành kỷ niệm hưởng triêm ân.
(Thơ Phạm Mộc Bổn).
Triêm ân tiền bối Hiệp Thiên Đài,
Tổ chức xây bàn Đạo khởi khai.
(Thơ Huệ Phong).
霑 仰 母 恩
Triêm ngưỡng: Ngửa lên nhờ ân đức nhuần gội. Mẫu ân: Ơn của Đức Mẹ, chỉ ơn Phật Mẫu.
Triêm ngưỡng Mẫu ân là ngẫng lên nhờ ơn Đức Mẹ nhuần gội ban xuống.
Hiệp trí hoà tâm, tinh thần quy nhứt, vĩnh sùng Chánh Giáo, giải thoát tiền khiên, triêm ngưỡng Mẫu Ân tứ phước.
(Sớ Văn).
Triền là dải đất thoai thoải ở hai bên bờ sông, hoặc hai bên sườn núi. Như: Triền núi, ruộng triền.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có dạy: Bần Đạo chỉn để lời cho các đạo hữu rõ đặng lưu tâm mà hành sự, chớ con đường tuy chớn chở, triền núi vẫn khó qua, song ngọn đèn Trời đã chiếu tỏ mà dìu dắt các đạo hữu, thì nhiều ít gì rồi sau cũng đến chốn được.
Ðầy sông ngui ngút khói thuyền,
Ðầu non súng giữ, cuối triền gươm đoanh.
(Ngụ Đạo).
Lựa đèo tầm ngọc ẩn non Côn,
Triền đá cheo leo gắng bước dồn.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
Triền: Đất có bờ dốc thoai thoải xuống. Bưng: Vùng đồng lầy ngập nước có nhiều cỏ lác.
Triền bưng là chỉ những đám ruộng đất cao mà người nông dân gọi là ruộng triền, và những đám ruộng đầm lầy ngập nước, gọi là ruộng bưng.
Kìa nhịp cầu bên đầu khe nhỏ,
Đông chòm cây, Tây có triền bưng.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Triền cao: Triền núi cao chất ngất. Vực thẳm: Hang vực sâu thâm thẳm.
Triền cao vực thẳm là chỉ triền núi cao và vực sâu thẳm, ý nói đường đi cheo leo hiểm trở.
Triền cao vực thẳm, rừng trước non xưa, cảnh vẫn đợi kẻ tìm về, nhưng giọng ai oán của khách lạc đường chẳng thế vạch Trời xanh soi thấu.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
纒 綿
Triền: Quấn chung quanh. Miên: sợi tơ, sợi bông.
Triền miên là quấn quít nhau chặt chẽ, không gỡ ra được, tức ở một trạng thái nào đó kéo dài, dai dẳng, khó chấm dứt.
Như: Bịnh tật triền miên, khủng hoảng triền miên.
Ngủ uẩn thạnh khổ, tức là 5 yếu tố làm cho người không thấy chân thực, đâm ra triền miên trong ngũ trược và tạo nên khổ.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
展
Triển là mở rộng ra, kéo dài thêm ra (không dùng một mình).
Như: Đạo càng ngày càng phát triển, làm càng lâu nghề nghiệp càng tiến triển, nợ khất được triển hạn thêm.
Đạo đức nơi lòng hằng chạm để,
Tinh thần phát triển chiếu quang minh.
(Lý Đại Tiên Giáng).
展 開
Triển: Mở rộng ra, bày. Khai: Mở mang.
Triển khai là mở rộng ra thêm phạm vi quy mô lớn.
Như: Đề tài thảo luận được triển khai ra thêm, Triển khai công việc hằng ngày.
Đường đời chưa nếm mùi tân khổ,
Kiếp sống thêm mừng đạo triển khai.
(Thơ Hàn Sinh).
展 望
Triển: Mở mang, kéo dài thêm ra, như phát triển. Vọng: Trông mong, ước vọng.
Triển vọng nghĩa là có hy vọng mở mang phát triển mạnh về sau nầy.
Như: Tình hình rất có triển vọng.
Tân Sửu quay về đầy triển vọng,
Chúc Ngài mạnh khoẻ bước sang năm.
(Thơ Thái Phong).
哲 理
Triết: Khôn ngoan, sáng suốt, hiểu rõ sự lý. Lý: Cái lẽ của sự vật.
Triết lý là lý lẽ tinh vi, huyền diệu trong triết học.
Triết lý nghĩa là quan niệm của con người về những vấn đề nhân sinh và xã hội.
Triết lý còn dùng để chỉ tỏ ý niệm riêng của mình về nhân sinh, xã hội.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Đức Khổng Phu Tử tự là Trọng Ni, cũng vì nhơn thấy đặng hung bạo của Đời nên lo trù hoạch phương châm giảm ác, mới đạt đặng triết lý chí thiện là cơ quan bảo thế, Ngài đắc thông nên tự nhiên biết rằng cơ tạo nghĩa là Trời Đất và vạn vật hữu hình, phải tấn hoá lần lần cho tận con đường chí thiện.
Tác phẩm cao siêu gồm triết lý,
Tiên Thiên Tiểu Học khuyến tu thân.
(Thơ Thượng Trí Thanh).
Giấc mơ trên bảo thành tâm hứa,
Ân điển nay nhuần triết lý hay.
(Thơ Huệ Phong).
哲 人
Triết: Người hiền và có trí thức, hiểu biết hết sự vật. Nhân: Người.
Triết nhân là người hiền triết, chỉ người thông thái và có đức độ.
Khi Thuyết về Khổng Phu Tử, Đức Thượng Sanh có câu: Hai năm sau, đến tháng tư năm Nhâm Tuất đời vua Kinh Vương tức là năm 478 trước Tây lịch kỷ nguyên, một hôm Ðức Khổng Tử dậy sớm, đi vẩn vơ trước cửa, tay kéo lê cây gậy mà hát rằng: “Núi Thái Sơn có lẽ đổ chăng? Người triết nhân có lẽ nguy chăng? Cây lương mộc có lẽ nát chăng?
Văn chương mến tiếc người phong nhã,
Đức độ ai hoài bậc triết nhân.
(Thơ Chơn Tâm).
徹
Triệt là suốt. Như: Quán triệt, triệt để, thấu triệt.
Đại Thừa Chơn Giáo có câu: Người tu hành cần nhứt là phép tham thiền đặng tầm cái lý Ðạo cao siêu của Tạo Công đặt bày trên mấy cõi hư linh ngõ cho thấu triệt đến cả cội nguồn nguyên thỉ.
Lôi Âm Thánh cổ triệt hư không,
Truyền tấu Càn khôn thế giới thông.
(Kệ Trống).
徹 底
Triệt: Suốt, hoàn toàn. Để: Đáy.
Triệt để là suốt thấu, thấu tận đáy, tức là làm đến cùng tột hoàn toàn. Như: Tin tưởng triệt để.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có dạy: Hại thay! Chớ phải chi, hai lẽ thiện và ác ấy cả Thánh Thể của Ngài đi một lối mà thôi, nói đơn giản, thà là làm Thầy Chùa thì Thầy Chùa, Thầy Pháp là Thầy Pháp, Đạo thời Đạo đi cho triệt để hay Đời cho triệt để đi.
Đức Khổng Tử khuyên phải triệt để thực hiện tuần tự những điều mục: Thành ý, Chánh tâm, Tu thân, Tề gia, Trị quốc, Bình thiên hạ.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
徹 教
Triệt Giáo là một phái đạo tu Tiên, trong thời Phong Thần, do Thông Thiên Giáo Chủ ở động Bích Du làm chưởng giáo, dạy các đệ tử tu hành thường đắc phẩm địa Tiên hay hàng Thần.
Phái Triệt Giáo có chủ trương phá bỏ những luật lệ tu hành khe khắc của Xiển Giáo, để mở rộng việc truyền giáo. Vì thế, các đệ tử của phái Triệt Giáo thường là những người thiếu hạnh đức, hoặc là bậc hoá nhân, nên kết quả việc tu hành không đạt được ngôi cao phẩm lớn.
Triệt Giáo được xem như “Tả đạo”.
Đứng giữ trung ương xem bảng Thánh,
Lao xao triệt giáo sống chen đầu.
(Thơ Hộ Pháp).
朝 暮
Triêu: Buổi mai. Mộ: Buổi tối.
Triêu mộ là buổi mai và buổi tối.
Trong các ngôi chùa, khi công phu thường đánh chuông, trống vào buổi sáng và buổi tối mỗi ngày nên có câu “Triêu chung mộ cổ”.
Triêu mộ, cũng như chữ “Thần hôn”, còn dùng để nói việc thăm viếng cha mẹ sớm chiều của người con hiếu.
Triêu mộ quây quần bên gối Mẹ,
Thần hôn hội họp dưới chân Thầy.
(Thơ Chơn Tâm).
朝 夕
Triêu: Buổi sáng. Tịch: Buổi chiều.
1.- Triêu tịch, đồng nghĩa với chữ “Triêu mộ 朝 暮”, là chỉ buổi sáng và buổi chiều.
Càn Khôn Tạo hoá sánh tài,
Nhứt triêu nhứt tịch kỉnh bài mộ khang.
(Phật Mẫu Chơn Kinh).
2.- Triêu tịch còn có nghĩa là “Hành lễ triêu tịch”, tức là cúng cơm sáng và chiều cho người chết.
Trong nghi thức tang lễ của Đạo Cao Đài có lễ tế triêu tịch, tức là cúng cơm buổi sáng và buổi chiều cho người đã quy vị.
Bát cơm triêu tịch con đồng hiến,
Tuần Cửu siêu sinh bạn xúm quỳ.
(Thơ Vạn Năng).
1.- Triều 朝 là chầu, tức vào chỗ vua ngự để gặp và nhận lịnh vua.
Như: Triều kiến nhà vua, triều cống ngọc ngà châu báu, triều bái Chí Tôn.
Đẩu tinh chiếu thấu Nguyên Tiêu,
Kim quang kiệu đỡ đến triều Ngọc Hư.
(Kinh Tận Độ).
Chơn linh đẹp đẽ mỹ miều,
Xuất dương sớm đã đến triều Ngọc Hư.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Triều 潮, cũng đọc là “Trào”, là con nước dưới sông, biển dâng lên.
Như: Nước triều dưới sông dâng lên cao, xuồng nằm chờ ngọn thuỷ triều lên.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Công chỉ dẫn của Thầy phải lững đững theo giọt thuỷ triều, mà rồi rốt cuộc lại, bến khổ cũng chưa xa, ngôi xưa còn lánh mãi. Thảm thay! Tiếc thay!
Thuỷ triều vận tải biển đông,
Lòng hằng dường ấy phước đồng ăn chay.
(Kinh Sám Hối).
朝 代
Triều: Nơi vua bàn việc nước. Đại: Thời đại, đời.
Triều đại là thời đại của một triều vua, tức là chỉ đời của một vị vua. Như: Triều đại nhà Lý.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Xưa dưới triều đại của những đấng minh quân thì dân được giáo hoá trong tinh thần Nho giáo, nên phần nhiều là người có đức hạnh và nhơn phẩm cao quý, trừ ra một phần ít là hạng người thất học, mới có những tánh xấu, tham lam hèn hạ mà thôi.
Hào quang trước mắt chói loà,
Thiêng Liêng triều đại đây Toà Ngọc Hư.
(Thiêng Liêng Hằng Sống).
朝 廷
Triều: Nơi vua bàn việc nước. Đình: Nơi phát ra chánh lịnh cho cả nước theo.
Triều đình là nơi vua và bề tôi họp bàn về việc nước. Mạnh Tử có câu: Triều đình mạc ư tước 朝 廷 莫 於 爵, nghĩa là chốn triều đình không gì bằng chức tước.
Giúp dân hưởng chữ thái bình,
Văn ban võ bá triều đình đặc an.
(Kinh Thế Đạo).
Nhờ phép truy hồn chuyển phướn linh,
Tỉnh tâm dân chúng hướng triều đình.
(Thơ Huệ Phong).
朝 見
Triều: Chầu lạy vua hay Thiên Đế. Kiến: Gặp.
Triều kiến là kẻ tôi thần vào chầu vua.
Trong đạo Cao Đài chữ “Triều kiến” dùng để chỉ các Đấng Thiêng Liêng vào chầu lễ Đức Chí Tôn.
Về triều kiến phập phòng chưa quyết,
Ngôi của mình nào biết mất còn.
(Thiêng Liêng Hằng Sống).
朝 儀
Triều: Nơi hội họp của vua tôi. Nghi: Lễ nghi.
Triều nghi là những phép tắc và những lễ nghi của triều đình.
Trong tôn giáo Cao Đài, chữ “Triều nghi” là chỉ lễ nghi nơi Bạch Ngọc Kinh, tức cõi Thiên Đình.
Cung Bắc Đẩu xem căn quả số,
Học triều nghi vào ở Linh Tiêu.
(Kinh Tận Độ).
Thần Tiên cửu phẩm quy đàn nội,
Thể hiện triều nghi Bạch Ngọc Kinh.
(Thơ Huệ Phong).
朝 服
Triều: Chầu lạy vua hay Thiên Đế. Phục: Quần áo.
Triều phục là quần áo của các quan mặc khi vào triều để chầu vua.
Như: Vào chầu vua phải chỉnh sửa triều phục.
Áo mão bày hàng nơi thị trấn,
Chính đồ triều phục hoá đồ chơi.
(Thơ Huệ Phong).
朝 天
Triều: Chầu lạy vua hay Thiên Đế. Thiên: Trời.
1.- Triều Thiên là chầu Thiên Đế, tức chầu lễ Đức Chí Tôn Ngọc Hoàng Thượng Đế.
Theo nghi lễ đạo Cao Đài, vào thời tý ngày 24 tháng 12 hằng năm tại Toà Thánh Tây Ninh hay các Thánh Thất địa phương, có thiết đàn cúng Đức Chí Tôn gọi là lễ “Đưa chư Thánh triều thiên”.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có câu: Luôn dịp Bần Ðạo giải nghĩa tại sao phong tục nhà Nam gọi theo Ðạo Phật là đưa Ông Táo về Trời, chớ thật sự là đưa chư Thần, Thánh, Tiên, Phật về triều thiên, tinh thần từ trước vẫn vậy.
Thiết đàn đưa Thánh lễ Triều Thiên,
Tâm khấn Hư Cung sự nhãn tiền.
(Thơ Huệ Phong).
2.- Triều Thiên còn dùng để chỉ các Chức sắc Đại Thiên Phong quy Thiên.
Giáo Chủ triều Thiên ứa lệ hàng,
Nhơn sanh mấy triệu thọ tâm tang.
(Thơ Chơn Tâm).
Ngài Thượng Phối Sư trách nhiệm xong,
Triều Thiên nhớ lại quá đau lòng.
(Thơ Chơn Tâm).
1.- Triệu 召 là gọi lại, vời, đòi. Như: Triệu hồi, triệu tập, chiếu vua triệu về kinh thọ chức.
Trong Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ôi thôi! Buổi ấy rất biến đổi, đến chừng Ngài triệu hồi Đức Lý trở lại, rồi Đức Chí Tôn không thể gì phản kháng với Ngài nữa Ngài thường nhắc cả toàn Hội Thánh Hiệp Thiên và Cửu Trùng làm lễ đăng điện cho long trọng khi Ngài tái nhậm phận sự.
Bửu kinh đệ chiếu triệu quy hồi,
Khả tác từ duyên bất cử bôi.
(Đạo Sử).
Hễ trừ yêu thì triệu bà chằng,
Trị chồng dữ băng hăng mét mẹ.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Triệu 兆 là số đếm, bằng một trăm vạn (trăm muôn). Như: Muôn triệu sanh linh.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy lập nền Ðạo nầy ra, do nơi Thiên thơ, lại cũng có lòng từ bi, để vớt cả mấy chục triệu nguyên nhân lớn lao trở hồi cựu vị.
Triệu triệu nam nhi một gánh đời,
Chưa rồi công nghiệp đã mòn hơi.
(Đạo Sử).
Hồng Lạc giống nòi dầu thoát ách,
Là hai mươi triệu kẻ đồng gan.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
3.- Triệu 趙 là tên của một họ, hoặc tên của một nước vào thời Chiến Quốc.
Như: Triệu Khuôn Dẫn, Triệu Ẩu, Triệu Đà.
Xem: Sài Triệu Trịnh.
Sài, Triệu, Trịnh cũng nguyền như thế,
Mà nên mưu đủ kế đồ vương.
(Nữ Trung Tùng Phận).
趙 卞
Triệu Biện, họ Triệu, tự là Duyệt Đạo, là người Tây An, đời nhà Tống, đỗ Tiến sĩ, làm đến chức quan Ngự sử. Tánh cương trực, mỗi khi đàn hặc không sợ kẻ quyền thế, nên người đương thời gọi ông là Thiết diện Ngự sử (Ngự sử mặt sắt).
Lúc làm quan đất Ích Châu, đất Thành Đô, ở đâu, ông cũng chỉ đem theo một cây đàn và một con chim hạc, chính sự dễ dãi đó, ông rất được dân chúng yêu mến.
Đó là lấy tích ông Triệu Biện đời Tống làm quan thanh liêm đến nỗi khi đi phó nhậm chỗ nầy sang chỗ khác, chỉ đem theo một con hạc và cây đàn cầm.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
召 囘
Triệu: Gọi lại, vời đến. Hồi: Trở về.
Triệu hồi là nói về các quan hay các chức sắc được lệnh cấp trên đòi về. Như: Triệu hồi đại sứ về nước.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Buổi ấy rất biến đổi, đến chừng Ngài triệu hồi Đức Lý trở lại, rồi Đức Chí Tôn không thể gì phản kháng với Ngài nữa.
Công viên quả mãn đoạt cờ,
Nương theo xá lợi đơn thơ triệu hồi.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
趙 雲
Triệu Tử hay Triệu Tử Long tên là Vân, người đất Thường Sơn nhà Thục, đời Tam Quốc, theo phò Lưu Bị.
Ông là một trong năm tướng tài của nhà Thục, lập được nhiều công lớn. Nổi tiếng nhất là đánh phá vòng vây tại trận Đương Dương Trường Bản phò ấu chúa A Đẩu, phá tan quân Tào Tháo.
Ðạt đầu công có gã Triệu Vân,
Tá Thục trong khi lớn sức Thần.
(Đạo Sử).
1.- Trinh 貞 là chính đính, lòng ngay thẳng, chính trực, không tà vạy.
Như: Trung trinh 忠 貞 là ngay thật, trinh thần 貞 臣 là bề tôi trung chính.
Đường đạo dìu nhau chuộng chữ hoà,
Tiết trinh trong sạch giống dòng ta.
(Bát Nương Giáng Bút).
Đời hằng nói nam trinh nữ tiết,
Cuộc ái ân khí huyết cũng hoà nhau.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trinh là nói về người con gái còn tân, chưa xuất giá. Như: Gái trinh, trinh nữ.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có đoạn: Nào là họ nói Đức Chúa Jésus do một người đồng trinh tự nhiên đẻ ra, chính mình trong Đạo sử của Đức Chúa Jésus, cha của Ngài là Ông Thánh Joseph, mẹ của Ngài là Bà Marie, họ lại nói Đức Phật Thích Ca khi xuất thế ở trong nách của Bà Maya mà ra, Đức Lão Tử cũng thế, họ làm cho giờ phút nầy cả tín đồ các Tôn Giáo khó giải quyết, họ đem cái lý do thần thoại nêu ra làm một sự chơn thật.
Tình nhi nữ tiết trinh là trọng,
Chớ học theo cái bóng của đời.
(Cửu Nương Giáng Bút).
Đóng chặt cửa giữ nguyên trinh tiết,
Trọng thân danh bền nét đào yêu.
(Nữ Trung Tùng Phận).
3.- Trinh nói về người đàn bà không thất tiết, giữ vẹn lòng trong sạch với chồng.
Như: Đạo tòng phu lấy chữ trinh làm đầu.
Đã đành bẻ gãy chữ đồng,
Hiển linh chứng chiếu tấm lòng tiết trinh.
(Kinh Thế Đạo).
Út eo nhưng hiểu giữ bền lòng,
Trinh liệt thờ chồng đã gắng công.
(Đạo Sử).
貞 烈
Trinh: Trung trinh, lòng ngay thẳng. Liệt: Cứng cỏi, không khuất phục.
Trinh liệt là một lòng ngay thẳng, trung thành với vua với nước, hoặc đàn bà giữ lòng trong trắng, ngay thẳng với chồng.
Như: Làm tôi phải giữ tròn trinh liệt với vua.
Giá trong sạch nữ nhi trượng tiết,
Giữ cho tròn trinh liệt mới mầu.
(Kinh Sám Hối).
貞 節
Trinh: Con gái còn trong trắng, hoặc người đàn bà chỉ theo một người chồng cho đến trọn đời. Tiết: Giữ vững lòng ngay thẳng.
Trinh tiết là sự giữ gìn trong trắng của người đàn bà và con gái. Như: Người đàn bà phải giữ tròn trinh tiết.
Vì chưng trinh tiết chẳng gìn,
Có chồng còn lại ngoại tình với trai.
(Kinh Sám Hối).
Mây gió đành thân đem chứa giọt,
Ngàn năm trinh tiết phận yêu đào.
(Đạo Sử).
Đóng chặt cửa giữ nguyên trinh tiết,
Trọng thân danh bền nét đào yêu.
(Nữ Trung Tùng Phận).
貞 忠
Trinh: Ngay thẳng. Trung: Hết lòng với vua.
Trinh trung, như chữ “Trung trinh 忠 貞”, là nói những kẻ bề tôi hết lòng ngay thẳng thờ vua, thờ nước.
Trinh trung phục quốc đương tranh đấu,
Chánh nghĩa hưng ban khó giảng hoà.
(Thơ Hộ Pháp).
1.- Trình 呈 là bày tỏ, phô bày, đưa lên kẻ trên, tức người dưới báo lên cấp trên biết để xem xét. Như: Bị uất ức đi trình quan, lễ trình quốc thư.
Thánh giáo Thầy có câu: Kiêu hãnh thái thậm, vào muốn có người trình, ra muốn có kẻ cúi, khoát nạt, đè ép, biết mình mà chẳng màng biết đến người, hay ỷ sức mà chẳng dòm xem thời thế chẳng thâu phục nhân tâm, chẳng biết dùng khiêm từ mà đãi khách, là những nét của các bậc Vương Bá xưa dùng mà phải tan tành vũ trụ đó.
Các con cúi đầu trình Sư Phụ,
Gìn từ tâm khuyến nhủ tăng đồ.
(Kinh Thế Đạo).
Cải hạnh đố ngươi về tập thử,
Tháng sau sẽ đến trước trình Ta.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trình 程 là đường đi. Như: Hành trình, đăng trình, lộ trình, công trình.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có dạy: Vậy các đạo hữu khá hết lòng lo lắng vun đắp nền đạo cho vững vàng, hiệp ý với Thiên cơ mà bước lần lên địa vị cao thượng, chớ sụt sè ôm thói mờ hồ thì đã uổng công trình cực nhọc từ bấy lâu nay, lại thêm chẳng đặng theo Thánh ý của Thầy, là bậc Chí Tôn đã hết sức nhọc nhằn cùng sanh chúng.
Ðường còn dài, bước càng nhọc, thì nền Ðạo càng cao, công trình càng rỡ.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
程 度
Trình: Đồ để đo lường. Độ: Vật để đo đạc, đo lường.
Trình độ là mức độ lớn nhỏ, cao thấp về sự hiểu biết, về kỹ năng được xác định, hoặc đánh giá theo tiêu chuẩn nhất định nào đó. Như: Trình độ kiến thức tổng quát.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Chỉ tranh quyền lợi mà nhơn loại đã tương tàn tương sát với nhau, chúng ta lấy theo tâm lý của loài người mà luận thì chưa có buổi nào mà trình độ tâm hồn của nhơn loại đã nghiêng đổ thái quá như buổi hôm nay.
Vả lại người ta thường do lời nói để tìm biết tâm chí và trình độ tấn hoá của mình.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
程 門
Trình: Họ Trình, chỉ hai anh em Trình Di, Trình Hạo đời nhà Tống. Môn: Cửa.
Trình môn là cửa Trình, đồng nghĩa với “Sân Trình”, chỉ trường học Nho thời xưa.
Xem: Sân Trình.
Trình môn đã muốn ít câu văn,
Chải chuốt mép môi cũng gọi rằng.
(Đạo Sử).
Trình Quốc Công là tước phẩm của vua nhà Mạc phong cho Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Như ta biết, khi Nguyễn Bỉnh Khiêm vừa được 52 tuổi, nhằm năm Quảng Hoà thứ 2 (1542), ông xin trí sĩ, treo mão về làng, dựng am Bạch Vân để ẩn dật.
Nhưng trong thời gian dưỡng lão, tuy không dự quốc chính, thế mà vua nhà Mạc vẫn kính ông như bậc Thầy, việc trọng đại thường sai sứ về hỏi, ông đều chỉ dẫn, nhờ vậy, ông được nhà Mạc liệt vào hạng đệ nhất công thần, phong tước là Trình Tuyền Hầu, dần dần thăng đến Lại Bộ Thượng Thư, Thái Phó Trình Quốc Công.
Xem: Nguyễn Bỉnh Khiêm.
Nguyễn Bỉnh Khiêm tầm Tiên ẩn dạng,
Trình Quốc Công là trạng nhà Nam.
(Xưng Tụng Thanh Sơn).
呈 奏
Trình: Thưa, cho biết. Tấu: Tâu báo lên vua hoặc Đức Thượng Đế.
Trình tấu là tâu trình. Người dưới trình bày với các vua chúa hoặc chúng sanh dâng sớ lên để tâu bày với Đức Chí Tôn, Ngọc Hoàng Thượng Đế.
Quỳ tại Điện tiền thành tâm trình tấu.
(Sớ Văn).
程 子
Trình: Họ Trình, nói hai anh em Trình Di, Trình hạo đời nhà Tống. Tử: Thầy.
Trình tử là hai anh em nhà họ Trình, tức là Trình Di, Trình Hạo cùng học một thầy là Chu Đôn Di.
Trình Di, em Trình Hạo, người Lạc Dương đời Tống, có tính chân thành, chú thích kinh Dịch và kinh Xuân thu, mở thành một phái.
Trình Hạo tự Bá Thuần, đỗ tiến sĩ, làm quan Giám sát Ngự sử, nghiên cứu tinh thông về bách gia chư tử
Noi gương Trình Tử lòng son rạng,
Học chí Quan Công đuốc ngọc làu.
(Thơ Chơn Tâm).
Trìu (tríu): Quấn quít, không rời ra. Mến: Yêu, ưa, tức có cảm tình, thích gần gũi vì thấy hợp ý.
Trìu mến, như chữ “Tríu mến”, là yêu mến quấn quít nhau, tức biểu lộ tình yêu thương tha thiết.
Như: Vuốt ve một cách trìu mến, đem lòng trìu mến.
Trong Đại Thừa Chơn Giáo có dạy: Luyện kỷ là lập cái tâm cho dứt sự thương yêu, trìu mến thê thiếp, tử tôn cùng ham muốn mọi sự ở thế gian.
Biết điều trìu mến thương yêu,
Giữ gìn quyền lợi làm điều ích chung.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Trĩu là ở trạng thái bị sa thấp hoặc cong oằn hẳn xuống do sức nặng gây ra.
Như: Ngoài ruộng lúa trĩu bông, cành cây bưởi trĩu quả, lòng trĩu nặng ưu phiền.
Tang bồng hồ thỉ trĩu đôi vai,
Trang trải cho xong giấc mộng dài.
(Thơ Hàn Sinh).
Tro: Chất còn lại của một số vật, sau khi cháy hết nát vụn như bột và thường có màu xám.
Như: Hốt tro bếp, un tro trấu, nước sơn màu xám tro, nhà cháy thành tro.
Thấy giấy chữ rớt rơi lượm lấy,
Đốt ra tro bỏ chảy dòng sông.
(Kinh Sám Hối).
Chen mình đứng giữa bụi tro bay,
Xét kiếp phù sinh ngán ngẩm ngày.
(Thơ Thuần Đức).
Tro: Chất còn lại của vật đã cháy tan, mịn như bột, màu xám. Bụi: Chất mịn bay lẫn trong không khí.
Tro bụi là hai loại chất nhỏ li ti, do các vật khác cháy hoặc tan biến thành, dùng để chỉ sự tan nát, tiêu thành.
Thánh giáo Đức Nhàn Âm Đạo trưởng có câu: Nền Ðạo thung dung được đứng sững trên cõi Việt mà đùm bọc che chở những kẻ hữu phước hữu phần, nếu dần dà chẳng tỉnh ngộ mà un đúc cho cứng khối tinh thần, để nay trở bước, mai đổi đường, thì mảnh xác phàm tục kia tránh sao khỏi lối tan tành ra tro bụi.
Vẫy vùng lắm lúc vùi tro bụi,
Nghiệp cả roi truyền mới đến ta.
(Mỹ Ngọc Thi Phổ).
1.- Trò là người đi học. Như: Học trò, thầy trò.
Thánh giáo Đức Thích Ca Mâu Ni Phật kim viết Cao Đài Tiên Ông Đại Bồ Tát Ma Ha Tát có câu: Khi giáng lập đạo Tiên, Thầy có một trò là Nguơn Thỉ.
Nói ít biết nhiều là trò giỏi,
Hay làm chẳng nạnh ấy là lo.
(Đạo Sử).
Nên mặt trò kia Thầy có giá,
Chưa khoe dạn nắng chiếu không phơi.
(Đáo Sử).
2.- Trò là hoạt động diễn ra trước mặt mọi người để mua vui. Như: Diễn trò, trò chơi, trò ảo thuật, phường trò, bày đủ trò.
Thánh giáo Đức Thái Thượng Đạo Tổ có câu: Muốn an tâm tỉnh trí và đè nén lửa lòng, cần phải có một nghị lực vô biên, một tâm trung quảng đại, thì mới khỏi bực tức với những trò đã vì mạng lịnh thiêng liêng phô diễn ở nơi thâm hiểm nặng nề nầy.
Mộng ảo trò đời đâu mấy chốc,
Ngựa qua cửa sổ cuộc tan tành.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Nên trò đạo đức dễ gì đâu,
Vui chẳng vui, sầu chẳng dám sầu.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trò: Hoạt động diễn ra trước mặt mọi người để mua vui.
Trò cười là trò bày ra để cười cho vui, thường dùng để chỉ việc làm lố lăng, đáng chê cười.
Thánh Ngôn Thầy có dạy: Thầy vì thương chúng sanh, tưởng công lao của mỗi đứa nên chẳng nỡ để cho mối Ðạo điêu tàn, nhưng nếu trong các con chẳng có đứa nào lãnh phần chế biến làm cho hoà thuận chung vui, để cho đến đỗi hiềm thù oán ghét nhau, mà để trò cười muôn thuở, uổng công dìu dắt của Thầy bấy lâu, thì biển khổ sông mê là nơi các con chịu đời đời kiếp kiếp đó.
Làm chi để tiếng trò cười,
Thấy đời hổ thẹn thói đời hủ thay.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Trò: Cuộc diễn ra trước đám đông để mua vui. Chơi: Cầu vui, giải trí, tiêu khiển.
Trò chơi là hoạt động bày ra để vui chơi, giải trí.
Như: Ngày Hội có nhiều trò chơi, việc thi cử mà nó coi như là trò chơi.
Biến lợi danh ra cuộc trò chơi,
Làm phú quý thành mồi hại thế.
(Thơ Hộ Pháp).
Trọc là không có tóc, không có cỏ.
Như: Sao không hớt cua cho thằng bé, mà lại hớt trọc như trái dừa khô vậy? Đầu cạo trọc, núi trọc, đồi trọc.
Vãi trọc hơn trang Hoàng Hậu thế,
Cửa chùa yên tịnh chẳng như đô.
(Đạo Sử).
Trói là buộc chặt lại để không thể cử động tự do được nữa. Như: Trói chặt vào cọc, bị trói tay, anh ta trói gà không chặt.
Thánh giáo Đức Chí Tôn trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có dạy: Cang thường điên đảo, phong hoá suy vi, những mảng ghét lẫn nhau, giành xé nhau, mối tôn giáo phân chia, đạo nước nhà chẳng đoái, chánh tà tà chánh nan phân, còn chút hơi thở ở cõi trần mà tính tình dọc ngang chưa chịu dứt, một mai hồn xuống Diêm Ðài, khổ A Tỳ bảo sao không buộc trói.
Thần thông trói chặt Ma vương quái,
Dìu bước vạn linh đến cảnh nhàn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Nửa mái tóc tơ còn buộc trói,
Ðem mình toan gởi cửa anh linh.
(Đạo Sử).
Trói: Buộc chặt để không cử động, hoạt động tự do được nữa. Buộc: Lấy dây quấn lại và thắt cho chặt.
Trói buộc, như chữ “Thằng phược 繩 縛”, là bị kìm giữ chặt chẽ, làm cho hoạt động bị gò bó, mất tự do.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Vì vậy, trăm ban vạn sự trên thế gian nầy đều có nguyên nhân chớ chẳng phải tình cờ mà chẳng phải do một định mạng nào cả. Tự ta làm cho đời ta phải khổ, ta tự trói buộc vào vòng luân hồi thì ta phải tự tháo mở, tự giải phóng cho ta vậy.
Nay anh phú quý vinh hoa,
Lợi danh trói buộc khó mà thoát thân.
(Thơ Hộ Pháp).
Vui thích chi mà thân trói buộc,
Để cho nòi giống chịu nguy vong.
(Thơ Thuần Đức).
Trói: Buộc chặt để không cử động, hoạt động tự do được nữa. Lôi: Kéo níu.
Trói lôi là vừa bị ràng buộc lại vừa bị lôi kéo vào đường tội lỗi.
Như: Đi chơi bời riết bị trói lôi vào đường ma túy.
Ái dục trói lôi gây tội báo,
Não phiền quanh quẩn suốt trăm năm.
(Thơ Thiên Vân).
Trói: Buộc chặt để cho không vận động tự do được. Trăng: Gông làm bằng hai tấm gỗ ghép với nhau, có khoét lỗ để đút cổ tội nhân vào.
Trói trăng là trói ké hai tay và đóng trăng vào cổ của kẻ phạm nhân, ý chỉ sự mất tự do.
Làm sao mọc cánh đại hùng,
Bay ra khỏi chốn gông cùm trói trăng.
(Thơ Hộ Pháp).
Trọi (trụi): Mất hết sạch, không có gì.
Tròi trọi là trơ trọi, lẻ loi một mình, không có ai hoặc không có gì ở bên cạnh, chỉ sự cô đơn, thiếu thốn.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Thưa cùng Hội Thánh nam nữ, các cơ quan, hồi tưởng lại hai mươi mấy năm trước khi Đức Chí Tôn đến cùng chúng ta, cầm cây linh bút của Ngài tạo nền Chơn giáo. Ông đến với một thân già nghèo của Ông, chính mình Ông khai rằng: Ông là một Ông già nghèo Ổng nói: “Tròi trọi mình không mới thiệt bần”.
Tròi trọi mình không mới thiệt bần,
Một nhành sen trắng náu nương chân.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Chí dốc Đạo trời giữ trọn thân,
Mình không tròi trọi cái thanh bần.
(Thơ Huệ Ngàn).
1.- Tròn là có hình dáng, đường nét giống như hình tròn. Như: Hình tròn, đầu tròn, khuôn mặt tròn, tròn méo.
Dạy Ngài Thái Bính Thanh thực hiện quả Càn Khôn, Thánh giáo Thầy có câu: Thầy giao cho con lo một Trái Càn Khôn, con hiểu nghĩa gì không? Một trái như trái đất tròn quay, hiểu không? Bề kính tâm 3 thước 3 tấc (3m30), nghe con, lớn quá, mà phải vậy mới đặng, vì là cơ mầu nhiệm Tạo hoá trong ấy, sơn màu xanh da trời, cung Bắc Ðẩu và Tinh tú vẽ lên Càn Khôn ấy.
Đừng tức mẹ vả xiên ngắt xéo,
Ấy phép linh mẹ sửa méo ra tròn.
(Phương Tu Đại Đạo).
Không bạc túi, dầu tròn cũng méo,
Sẳn tiền lưng, thật dở ra hay.
(Thơ Huệ Giác).
2.- Tròn là trọn vẹn. Như: Tròn vẹn, một năm tròn, làm tròn bổn phận, tròn một ngày.
Thánh giáo Đức Chí Tôn trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có dạy: Hai con đã có lòng vun nền đạo đức, phải khổ tâm thêm nữa mà giữ cho tròn phận sự.
Tài tuy ít, đức nên nhiều,
Nhiều đức mới tròn bước Ðạo theo.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Tròn năm luống phận cần cù,
Không nuôi thê tử không bù thân sanh.
(Ngụ Đời).
Bác ái ví chưa tròn bước Ðạo,
Từ bi đâu vẹn chí thương Ðời.
(Thơ Huệ Giác).
Tròn: Hình tròn, không cạnh góc, vào đâu cũng lọt. Méo: Vật bị sai hình nhất định.
Tròn méo là hình tròn hay hình méo.
Tròn méo, như chữ “Méo tròn”, ý chỉ lời thêu dệt sai sự thật, từ méo vo thành tròn.
Đại Thừa Chơn Giáo có đoạn: Cái đức người Quân tử thường như nước vậy. Nghĩa là châu lưu khắp chảy tứ phương, gặp tròn, gặp méo, gặp dài, gặp vuông, nước cũng chiều theo được hết. Lại nước cứ từ cao chảy xuôi xuống thấp nên người quân tử luống chịu hạ mình cho vừa lòng tất cả nhơn sanh.
Tròn méo chi chi cũng nợ đời,
Muốn lừa muốn chọn liệu nên nơi.
(Đạo Sử).
Tâm rán đúc muốn tròn hay méo,
Tâm nhờ người thợ khéo đó con.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Trọn là toàn, đầy đủ, đến tận cùng một giới hạn, phạm vi nào đó.
Trọn là đầy đủ tất cả, không có gì khiếm khuyết.
Thánh giáo Đức Chí Tôn trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có dạy: Ôi! Thầy đã lắm nhọc nhằn vì bầy con dại, muốn ra tay tế độ, vớt trọn cả chúng sanh thoát vòng khổ hải, nhưng chúng nó nhiễm luyến đã đầy mùi trần thế, tâm chí chẳng vững bền, thấy khó đã ngã lòng, mới đạp chông toan trở bước.
Làm lành cho trọn Phật Trời thương,
Hai chữ hơn thua chớ liệu lường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Vong xu trọn cả một Càn Khôn,
Hết kiếp thịt xương tới kiếp hồn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trọn: Vẹn cả, tròn. Đạo: Đạo đức hay tôn giáo.
Trọn đạo là vẹn cả đạo đức hay làm tròn với tôn giáo.
Như: Trọn đạo tào khang, trọn đạo với lời minh thệ.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Thầy có câu: Các con nghĩ sự tu hành khổ hạnh dường nào. Ðời mạt kiếp nầy dữ nhiều lành ít. Nếu Thầy không chuyển pháp lại thì chưa ai tu đặng trọn đạo.
Xử sao trên thuận dưới hoà,
Xướng tuỳ trọn đạo gần xa tỏ tường.
(Diêu Trì Kim Mẫu).
Tưởng tơ tóc cùng nhau trọn đạo,
Theo tùng phu sửa áo nâng khăn.
(Kinh Thế Đạo).
Phải nợ tiền khiên dầu khó nhọc,
Cũng lo trọn đạo vợ chồng hiền.
(Đạo Sử).
Trọn: Vẹn cả, tròn. Đời: cuộc đời, chỉ khoảng thời gian từ lúc sống đến lúc chết.
Trọn đời là suốt cuộc đời. Như: Yêu nhau trọn đời.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Hỏi Ngài lập chí với bộ sách Xuân Thu mà thôi. Người sau có tặng cho Ngài đôi liễn: “Chí tại Xuân Thu, công tại Hớn; Trung đồng nhựt nguyệt nghĩa đồng thiên”. Trọn đời Ngài không lúc nào rời bộ sách ấy, lúc nào cũng đọc lấy tinh thần của sách suy luận làm tinh thần của mình.
Vui nơi đổ bác là vui khổ,
Vui thói tà gian lụy trọn đời.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Chính chuyên buồn chẳng trọn đời,
Thương người noi Đạo, Phật Trời cũng thương.
(Bài Thài Cửu Nương).
Trọn: Vẹn cả, tròn. Kiếp: Đời người.
Trọn kiếp là tròn một kiếp, tức suốt một kiếp sanh. Như: Trọn kiếp làm thân trâu ngựa.
Thánh giáo Thất Nương Diêu Trì Cung trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có dạy: Nói cho cùng, nếu trọn kiếp, dầu gây lắm tội tình, mà phút chót biết ăn năn tự hối, cầu khẩn Chí Tôn độ rỗi thì cũng lánh xa cửa Âm quang, lại còn hưởng đặng nhiều ân huệ của Chí Tôn, là các chơn hồn đặng tự hối hay là đặng giáo hoá mà hiểu trọn chơn truyền lập phương tự độ, hay là con cái của các chơn hồn cầu rỗi.
Dầu trọn kiếp sống không nên Đạo,
Dầu oan gia tội báo buộc ràng.
(Kinh Tận Độ).
May sanh trọn kiếp vốn hiền lương,
Nẻo Thánh từ xưa giữ một đường.
(Thài Phối Thánh Màng).
Trọn: Toàn, vẹn cả. Lành: Tốt lành.
Trọn lành, do chữ “Toàn thiện 全 善” tức là hoàn toàn tốt lành. Đấng Trọn lành chỉ Đức Chí Tôn hay các Đấng Thiêng Liêng.
Người xưa thường nói “Nhân vô thập toàn 人 無 十 全” nghĩa là làm người ở thế gian không bao giờ được vẹn toàn, chỉ có nơi cõi Thiêng Liêng các Đấng mới thật hoàn toàn, tức toàn thiện hay “Trọn lành”.
Dạy về Bất vọng ngữ, Thầy có câu: Thầy tưởng chẳng cần nói, các con cũng hiểu rõ rằng, đấng chơn linh ấy vốn vô tư, mà lại đặng phép giao thông cùng cả chư Thần, Thánh, Tiên, Phật và các Ðấng Trọn lành nơi Ngọc Hư Cung, nhứt nhứt điều lành và việc dữ đều ghi chép không sai, đặng dâng vào Toà Phán Xét.
Xem: Đấng Trọn lành.
Phải giữ chơn linh đặng trọn lành,
Ngọc Hư toàn ngự đấng tinh anh.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Phật Tiên đoạt phẩm trọn lành,
Trước cam thọ khổ, sau thành ngôi cao.
(Thượng Phẩm Giáng Bút).
Trọn: Toàn, vẹn cả. Lòng: Lòng dạ, biểu tượng cho tâm lý tình cảm.
Trọn lòng là trọn vẹn tấm lòng, hay hết lòng. Như: Chị là người trọn lòng lo lắng cho con.
Thánh giáo Đức Quan Âm Như Lai có đoạn: Nhiều đạo muội chẳng để trọn lòng về nền Ðạo. Phải rán công thêm nữa đặng làm cho đáng nét yêu dấu của Ðấng Chí Tôn cho nở mày khách quần thoa cõi Việt.
Xét vì nhơn vật lẽ đồng,
Chắt chiu hằng để trọn lòng chung thương.
(Tán Tụng Công Đức).
Chỉ một tâm trung nên đặng hưởng,
Xuân Thu nghĩa khí trọn lòng ngay.
(Quan Thánh Đế Quân).
Trọn: Toàn, vẹn cả. Nghì (nghĩa): Cách cư xử đúng theo đạo lý.
Trọn nghì, như chữ “Trọn nghĩa”, là làm tròn vẹn đạo nghĩa, hay hoàn toàn vì nghĩa.
Như: Đạo vợ chồng sống chết phải giữ trọn nghì.
Xem: Trọn nghĩa.
Nối hương lửa nhơn luân đạo trọng,
Con gìn câu chết sống trọn nghì.
(Kinh Thế Đạo).
Trọn: Toàn, vẹn cả. Nghĩa (nghì): Cách cư xử đúng theo đạo lý.
Trọn nghĩa là làm tròn vẹn đạo nghĩa, hay hoàn toàn vì nghĩa. Như: Trọng nghĩa anh em.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Nếu cả thảy không nhớ lời nầy của Bần Ðạo, đến khi linh hồn xuất ngoại rồi, sẽ ân hận biết bao nhiêu mà chừng ấy đừng trách Bần Ðạo không chỉ trước. Không thương yêu nhau cho trọn nghĩa là lỗi tại mấy người đa, chớ không phải tại Bần Ðạo không nói.
Trăm năm khá nhớ hương nguyền,
Chồng hay trọn nghĩa, vợ hiền trọn trinh.
(Kinh Thế Đạo).
Trai nào khi trước muốn thoả lòng,
Thì sau ắt đừng mong gìn trọn nghĩa.
(Phương Tu Đại Đạo).
Dầu chưa trọn nghĩa Thiên thơ định,
Giác ngộ vui theo cũng kịp thời.
(Khai Pháp Giáng Bút).
Trọn: Tròn vẹn. Thuỷ chung: Trước sau vẫn một lòng, vãn giữ tình cảm gắn bó.
Trọn thuỷ trọn chung là tròn vẹn trước sau, tức giữ tròn vẹn tình cảm gắn bó với nhau, không thay đổi.
Đồng nghĩa với thành ngữ Hán Việt: “Thuỷ chung như nhất 始 終 如 一”.
Một lòng trọn thuỷ trọn chung,
Mực đen giấy trắng thệ lòng đừng sai.
(Diêu Trì Kim Mẫu).
Trọn: Toàn, vẹn cả. Trinh: Lòng trong sạch, ngay thẳng của phụ nữ.
Trọn trinh là nói người phụ nữ giữ được trọn vẹn tiết trinh với chồng.
Trăm năm khá nhớ hương nguyền,
Chồng hay trọn nghĩa, vợ hiền trọn trinh.
(Kinh Thế Đạo).
Trọn: Toàn, vẹn cả. Vẹn: Tròn, toàn.
Trọn vẹn, như chữ “Toàn vẹn”, là có đầy đủ các thành phần, không thiếu hụt, không mất mát. Như: Thực hiện trọn vẹn nhiệm vụ.
Thánh giáo Đức Chí Tôn đã dạy Ngài Thái Thơ Thanh như sau: Thầy trông mong nơi con, khá cải sửa chút ít phàm tâm, thì đức tánh mới đặng trọn vẹn.
Hễ thương cha nhớ mẹ ân cần,
Gìn trọn vẹn gia phần người để lại.
(Phương Tu Đại Đạo).
1.- Trong là phía, bề kín ở đằng sau, không bày ra ngoài. Như: Trong nhà, trong phòng, trong tết.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Nếu không có Thầy thì không có chi trong Càn khôn Thế giới nầy, mà nếu không có Hư Vô chi Khí thì không có Thầy.
Bề trong ngay thẳng tỏ bề ngoài,
Miệng chánh thì đời vốn trái tai.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Dặn mình tua chặt trong gan tấc,
Sau trước lòng son giữ đặng thường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Hiền ngõ rủi sanh đời bạo ngược,
Dầu trong Thánh đức cũng ra thường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trong là vào vòng, vào khuôn. Như: Ở trong tay người, trong vòng danh lợi, trong khuôn khổ.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Quyền, Thầy cũng ban cho các con in như Thầy đã ban cho chư Thần, Thánh, Tiên, Phật, hầu cho đủ thế kềm thúc lấy nhau đặng giữ vẹn Thánh chất yêu sanh của Thầy, mà quyền ấy trở nên một cơ thể buộc trói nhơn sanh trong vòng tôi mọi.
Lánh thân khóm bá rừng tòng,
Tiều chưa thoát khỏi trong vòng tôi con.
(Ngụ Đời).
3.- Trong là sạch, suốt, không bợn, không đục. Như: Nước trong, trăng trong, thác trong hơn sống đục.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu dạy: Các bậc Thần, Thánh, nếu chẳng biết mối đạo là phương châm tìm nguồn trong rửa bợn tục, thì biển trần khổ nầy cũng khó mong thoát đặng.
Nhập thể lòng trong gìn tịnh mẫn,
Nguồn Tiên ngọn Phật mới nhằm phương.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Nhiễu điều ví đặng phủ gương trong,
Thì mới làm cho cái nghĩa đồng.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Thuyền chờ bến tục buồm trương sẵn,
Ðưa đến nguồn trong rửa bợn sầu.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trong: Suốt, không có bợn, mắt có thể nhìn thấu qua. Đục: Có nhiều gợn nhỏ vẩn lên làm cho mờ, không trong suốt. Bến nước: Bờ nước.
Trong đục bến nước, bởi câu tục ngữ: Thân gái mười hai bến nước, trong nhờ đục chịu”.
Trong đục bến nước dùng để chỉ thân phận may rủi của người phụ nữ ngày xưa.
Nếu gặp bến nước trong, ám chỉ người chồng tốt, thì người con gái có duyên may, nếu nhằm bến nước đục ám chỉ người chồng xấu, thì thân bồ liễu cam đành phận rủi.
Trong đục mơ màng đôi bến nước,
Sớm hôm thui thủi một thân già.
(Thơ Chơn Tâm).
Trong giá: Trong như băng giá. Trắng ngần: Trắng như màu bạc. Trắng gương: Trắng sáng như gương.
Trong giá trắng ngần, dịch từ câu: Thanh như băng tuyết, bạch như ngân 清 如 冰 雪, 白 如 銀, là trong như băng giá, trắng sáng như màu bạc.
Trong giá trắng gương, đồng nghĩa với “Trong giá trắng ngần” là giá trắng gương trong, ý chỉ phẩm chất tốt đẹp và trong sạch.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Ðức Từ Bi đã lấy lòng quảng đại mà gieo giọt nhành dương để rửa lỗi phàm gian, hầu đem mình trong giá trắng gương vào nơi Cực Lạc.
Trong giá trắng ngần, khá chuốt trau,
Bền công chặt giữ mới anh hào.
(Thơ Thiên Vân).
Trong hang: Ở trong hang hốc. Vắng tiếng: Không có âm thanh.
Trong hang vắng tiếng tức là trong hang vắng vẻ không có âm thanh. Ý muốn nói đừng nghĩ rằng hang vắng là nơi kín đáo không ai hay biết mà làm những điều mờ ám, không tốt.
Thật vậy, có nhiều người khi làm việc gì sái quấy thường hay lén lút, hay làm nơi vắng vẻ, kín đáo, vì họ nghĩ như vậy sẽ không ai thấy, biết. Nhưng họ quên rằng giấu được người, chứ không sao giấu được lương tâm mình, hoặc các bậc Thần Thánh.
Chính vì vậy mà sách Cảnh Hành dạy làm bất cứ việc gì cũng cần giữ quang minh, chính đại vì “Toạ mật thất như thông cù 坐 密 室 如 通 衢”, nghĩa là ngồi trong nhà kín tưởng không ai hay nhưng thật như ngoài đường cái, ai cũng rõ biết.
Những việc làm mờ ám, nghĩ rằng không ai hay biết, nhưng “chẳng có gì tỏ hơn những chỗ mờ tối, chẳng có gì rõ hơn những điều nhỏ bé, cho nên người quân tử giữ gìn cẩn thận trong khi chỉ có một mình mình” (Mạc kiến hồ ẩn, mạc hiển hồ vi, cố quân tử thận kỳ độc dã 莫 見 乎 隱, 莫 顯 乎 微, 故 君 子 慎 其 獨 也).
Chuyện thầm lén tưởng rằng không người biết, không người rõ, song có sự soi xét của các Đấng Thần minh như Tử Hư Nguyên Quân nói: Minh hữu vương pháp tương kế, ám hữu quỷ thần tương tùy 明 有 王 法 相 繼, 暗 有 鬼 神 相 隨, tức là việc rõ ràng thì đâu cũng có phép vua luật nước, việc mờ ám, kín đáo thì có các đấng Thần minh soi xét cho.
Câu chuyện sau đây cho ta thấy không nên thầm lén:
Dương Chấn người đất Quan Tây, đời nhà Hán, làm quan thái úy, tánh thanh liêm.
Hồi làm thứ sử có tiến dẫn Vương Mật làm lệnh doãn huyện Xương Ấp. Nên khi ông đi ngang qua Xương Ấp, vì trời tối, có nghỉ tạm ở đó một đêm. Vương Mật mới lén đem mười lượng vàng đền ơn. Ông Dương Chấn mới trách: Ta biết tài ngươi mà ngươi không biết lòng ta.
Dương Mật nói: Đêm hôm khuya khoắc có ai hay mà ngài sợ.
Dương Chấn đáp: Sáng thì có trời biết, tối thì có thần soi biết; trong có ta biết, ngoài có ông biết. Chỗ biết có nhiều sao gọi rằng không ai biết.
Chớ lầm tưởng trong hang vắng tiếng,
Mà dể duôi sanh biến lăng loàn.
(Kinh Sám Hối).
Trong: Tinh khiết, không có bợn, mắt có thể nhìn thấu suốt qua. Ngần: Trắng trong, sáng.
Trong ngần là trong sáng, trong suốt, tức trong đến mức không chút vẩn đục, không một vết mờ, có thể nhìn xuyên suốt qua.
Như: Nước giếng trong ngần.
Liễu yểu điệu còn ghen nét đẹp,
Tuyết trong ngần khó phép so thân.
(Ngũ Nương Giáng Bút).
Tầng nghe giá tuyết trong ngần,
Cớ sao bị nhiễm phong trần bởi đâu?
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trong: Không bợn. Sạch: Chẳng có bẩn.
Trong sạch là không nhơ bợn. Nghĩa bóng: Chỉ sự trong trắng, chưa vấy tội.
Như: Thức ăn trong sạch, con bé lòng còn trong sạch.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Ðã vào trọn một thân mình nơi ô trược thì Thầy đây cũng khó mà rửa với một gáo nước cho đặng trong sạch. Nhơn loại đã thâm nhiễm vào tình luyến ái tà mị trên mười ngàn năm, thì thế nào cổi Thánh đức trong một lúc chẳng tới một năm cho trọn lành đặng.
Giữ cho trong sạch linh hồn,
Rèn lòng sửa nết đức tồn hậu lai.
(Kinh Sám Hối).
Một nét vạy tà Thần Thánh chép,
Rèn lòng trong sạch thoát mê tân.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Nghèo mà trong sạch danh thơm rạng,
Phúc hậu Trời ban để cháu con.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trong: Tinh khiết, không có gợn, mắt có thể nhìn thấu suốt. Trắng: Màu như vôi, sạch.
Trong trắng là còn giữ nguyên bản chất tốt đẹp ban đầu, chưa hề bị nhơ bợn.
Như: Tuổi thanh xuân còn trong trắng.
Tuy phải chịu đầu trần mưa nắng,
Mà tinh thần trong trắng thanh cao.
(Thơ Hộ Pháp).
Trong: Tinh khiết, không có gợn, mắt có thể nhìn thấu suốt qua được.
Trong trẻo là trong suốt, trong ngần, không bợn.
Trong trẻo còn có nghĩa rất trong, trong đến mức có cảm giác dễ chịu.
Như: Bầu trời trong trẻo, tiếng cười trong trẻo.
Khí trong trẻo dường như băng tuyết,
Thần im đìm dường nét thiều quang.
(Kinh Tận Độ).
Trong: Tinh khiết, không có gợn, mắt có thể nhìn thấu suốt qua.
Trong veo là rất trong, không một chút vẩn đục.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Đạo của mấy em như: cây cao mát mẻ, như nước suối trong veo tinh khiết, họ cũng muốn trú ngụ cho mát mẻ tâm hồn.
Dòng là ánh nguyệt chiếu trong veo,
Lặng lẽ thuyền côi lỡ nhịp chèo.
(Bát Nương Giáng Bút).
Thú cầm mập mạp bầy thong thả,
Non nước trong veo trái dẫy đầy.
(Thiên Thai Kiến Diện).
Tróng: Cái cùm để khoá chơn người có tội. Gông: Một tấm gỗ nặng có khoét lỗ dùng để tròng vào cổ và tay người có tội.
Tróng gông là những thứ hình cụ dùng để xiềng xích, trăn trói tội nhân.
Như: Tội đồ xưa thường bị tróng gông xiềng xích.
Xem: Gông tróng.
Tróng gông nô lệ sao ham muốn?
Hình bóng quan viên xúm giựt giành.
(Đạo Sử).
1.- Tròng là quàng bằng sợi dây đánh thòng lọng vào cổ con người hoặc con vật mà bắt.
Như: Tròng ách nô lệ, một cổ hai tròng.
Tròng, nghĩa rộng là lồng vào. Như: Tròng áo, tròng tên (mang tên, đội tên người khác).
Nhiều đứa cả gan tròng tên tráo tuổi chư Hiền Hữu đâu rõ thấu.
(Đạo Sử).
2.- Tròng là chỉ phần bên trong con mắt hoặc bên trong cái trứng.
Như: Tròng mắt, tròng đen, tròng đỏ trứng gà.
Trong Phương Tu Đại Đạo, Đức Hộ Pháp có câu: Nâng niu con từ bé, mắt ngó chẳng mỏi tròng; dầu con đã nên mụ nên ông, cũng còn nhớ bế bồng khi bé tíu.
Vừng trăng xẻ nửa lưng tròng ngó,
Một mảnh gương treo biếng mắt nhìn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Oai linh cửa Ðạo sấm rền Trời,
Thương kẻ có tròng lại chẳng ngươi.
(Đạo Sử).
Tròng: Phần bên trong con mắt hoặc bên trong cái trứng. Xanh: Màu xanh.
Tròng xanh, như chữ “Mắt xanh”, là nói con mắt nhìn ai mà tỏ ý bằng lòng, kính trọng, biết phân biệt khinh trọng khác nhau.
Do tích Nguyễn Tịch đời Tấn vừa lòng ai thì nhìn với đôi mắt xanh, không vừa lòng thì nhìn với đôi mắt trắng.
Xem: Mắt xanh.
Đào luyện môn đồ nơi trướng đỏ,
Kết liên thi hữu bậc tròng xanh.
(Thơ Thuần Đức).
重
1.- Trọng là ở mức độ rất cao, rất nặng, đáng lưu ý. Như: Trọng lực, mang ơn trọng, thận trọng.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Năm rồi, các Ngài hảo tâm giúp sức cũng chèo, cũng đẩy năm nay cũng vậy, xin cũng giúp đẩy, giúp chèo cho đến nơi, đến chốn. Ấy là ơn trọng lắm vậy.
Chữ hiếu phải lo vẹn phận người,
Sanh thành đạo trọng há đâu chơi.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trọng là đánh giá cao, đáng tôn kính, tránh làm trái ý, tránh xúc phạm đến.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có dạy: Hễ Ðạo trọng thì tức nhiên chư hiền hữu trọng. Vậy thì chư hiền hữu biết mình trọng mà lo sửa vẹn người đời.
Ví biết trọng mình nhà nước trọng,
Ðừng quên tham nhục giống nòi Nam.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
Trọng: Ở mức độ rất cao, rất nặng, đáng lưu ý. Bịnh (bệnh): Đau ốm, các thức chứng tật.
Trọng bịnh, như chữ “Trọng bệnh 重 病”, là bịnh rất nặng, khó chữa trị.
Như: Lâm trọng bịnh hơn hai mươi ngày rồi mất.
Năng cứu ngục tù, năng cứu trọng bịnh, năng cứu tam tai bá nạn khổ.
(Di Lạc Chơn Kinh).
重 用
Trọng: Quan trọng, chuộng. Dụng: Dùng.
Trọng dụng là dùng làm việc quan trọng.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Chúng ta thấy rõ Thánh nhơn trọng dụng Âm nhạc như vậy vì Âm Nhạc là một bộ môn văn hoá cao đến tuyệt độ và Nhạc Thiều có cái mãnh lực huyền bí, cao siêu giúp dân trị nước, cải hoán xã hội.
Phải ăn năn sám hối, sau Ta sẽ trọng dụng, độ rỗi nhơn sanh, lấy công chuộc tội.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
重 待
Trọng: Quan trọng, chuộng. Đãi: Xử với người.
Trọng đãi là thết tiệc một cách long trọng.
Trọng đãi còn có nghĩa là cư xử với người một cách tôn trọng. Như: Trọng đãi anh như hàng khách quý.
Con người khi gặp nơi đắc dụng được kẻ biết trọng đãi kính nể mình, ban cho vàng bạc đủ đầy...
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
重 大
Trọng: Quan trọng. Đại: To, lớn.
Trọng đại là có tầm quan trọng lớn lao. Như: Đạo ban cho ông một nhiệm vụ trọng đại.
Trong một đàn cơ cho ông Marcel Martin, một người Pháp ở Saigon, Đức Chí Tôn có dạy: Con cần phải về Pháp trong năm 1928 để binh vực Giáo lý của Thầy tại Hội Nghị Ðại Ðồng Tôn giáo. Con sẽ trọng đại và đủ quyền năng do Thiên ý.
Phẩm mệnh phụ phu nhân trọng đại,
Vợ Châu Công sửa dải mũ chồng.
Trong khi triều kiến bệ rồng,
Ở nhà canh cữi tỏ lòng an vui.
(Báo Ân Từ).
重 厚
Trọng: Nặng, quan trọng. Hậu: Dày dặn.
Trọng hậu là lớn lao, dày dặn, tức quan trọng và không khinh bạc. Như: Khen thưởng trọng hậu.
Thánh giáo Chí Tôn có câu: Thầy tưởng để cho các con lo liệu, giành giựt, đương cự với chúng nó, nhưng dòm Thiên thơ, thì tám phần mười đã sa ngay vào chơn của Quỷ vương vày đạp, mà lại phần đông các con là bậc phẩm cao, chức trách trọng hậu.
Các con khá để ý đến, ấy là các con hiến cho Thầy một sự thành kính trọng hậu đó.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
重 係
Trọng: Nặng, rất lớn. Hệ: Liên hệ, dính dấp.
Trọng hệ, do chữ “Hệ trọng 繫 重”, là quan trọng.
Trọng hệ còn có nghĩa liên hệ quan trọng, tức có phạm vi ảnh hưởng lớn. Như: Việc hôn nhân rất trọng hệ, không nên xem thường.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Nếu Thầy chẳng vì thương tâm thì các Tiên Phật đã ghi lỗi rất trọng hệ của các con mà chẳng khứng cho lập công chiết tội.
Xem: Hệ trọng.
Cứu chúng tuy hay duyên trọng hệ,
Nhưng thương thân khổ giữa trần gian.
(Thanh Sơn Đạo Sĩ).
重 刑
Trọng: Nặng, rất lớn. Hình: Hình phạt.
Trọng hình là hình phạt nặng. Như: Giết người đối với pháp luật sẽ xử theo trọng hình.
Thà là các con làm tội mà chịu tội cho đành, hơn là các con nói tội mà phải mang trọng hình đồng thể.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
重 要
Trọng: Nặng, tôn kính, không khinh suất. Yếu: Trọng đại, thiết đáng.
Trọng yếu là quan trọng và thiết yếu. Như: Được nắm giữ một nhiệm vụ trọng yếu.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ngày hôm kia, Bần Ðạo gặp Ðức Lý Giáo Tông vấn đáp cùng Ngài về một lý thuyết tối trọng yếu trong nền Chánh giáo của Ðức Chí Tôn.
Muốn hiển tổ vinh tông báo hiếu,
Học cho hay trọng yếu miếu đường.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Ðức Ngài giảng đề tài trọng yếu,
Nhờ Chí Tôn ban khiếu huệ quang.
(Thiêng Liêng Hằng Sống).
重 輕
Trọng: Nặng, tôn kính, không khinh suất. Khinh: Nhẹ, khinh suất.
Trọng khinh là nặng nhẹ, tức coi sự việc hệ trọng hay khinh suất. Như: Phải giữ công bình, không đối xử trọng khinh với bất kỳ ai.
Thánh giáo Thầy có dạy: Nên cân nặng nhẹ, trọng khinh mà chiều theo thời thế và tin tưởng trông cậy nơi Thầy, thì kiếp phù sanh của mỗi con và duyên tiền định của mỗi đứa đều nắm trong tay Thầy hết.
Nhượng cho kẻ trí dắt dìu mình,
Phải biết lóng đời nỗi trọng khinh.
(Đạo Sử).
Thông tri thời thế xét soi mình,
Biết tội mà chừa phải trọng khinh.
(Đạo Sử).
仲 尼
Trọng: Bậc con thứ nhì (Mạnh, trọng, quý). Ni: Tức núi Ni Sơn ở nước Lỗ, tỉnh Sơn Đông, mà mẹ Khổng Tử đã lên cầu tự trên núi ấy.
Khổng Tử tên là Khưu, tự là Trọng Ni, người nước Lỗ, đời nhà Châu. Ngài là tổ của Nho giáo, soạn ngũ kinh: Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Xuân Thu và Kinh Dịch, học trò có hơn ba ngàn người.
Ngài là người có đức độ, nên được người đời gọi là Tố Vương.
Học cho suốt lý đủ đầy,
Thí như Hạng Thác làm thầy Trọng Ni.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Trọng Ni: Tên tự của Khổng Tử. Nhận vi sư: Nhìn nhận làm thầy.
Trọng Ni nhận vi sư là Đức Khổng Tử nhận Hạng Thác làm thầy.
Quốc Sách cho rằng Hạng Thác 項 橐 là một thần đồng trong thời Xuân Thu, mới bảy tuổi đã làm thầy Đức Khổng Tử.
Khi Khổng Tử qua nước Trần, gặp Hạng Thác đang ngồi đắp một cái thành bằng đất ở giữa đường. Xe Khổng Tử đến vẫn không tránh, Khổng Tử bảo: Sao cậu không tránh xe? Cậu bé thản nhiên đáp: Xưa nay xe tránh thành chứ thành nào có tránh xe.
Nghe xong, Khổng Tử phục đứa bé, bèn xuống xe, cùng cậu bé đàm luận. Hạng Thác đặt nhiều điều hỏi Đức Khổng Tử, khiến Ngài phải chịu thua, nhận Hạng Thác làm thầy.
Trọng Ni nhận vi sư Hạng Thác,
Học tinh thần khai phát Nho tông.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Hay “Trọng nghĩa”.
Trọng: Nặng, coi trọng. Ngãi (nghĩa): Việc theo đường lối phải, việc nên làm.
Trọng ngãi, như chữ “Trọng nghĩa 重 義”, là quý trọng đường nghĩa, tức quan tâm đến việc nên làm, hay việc theo đường lối phải.
Như: Trọng ngãi khinh tài.
Xem: Trọng nghĩa.
Con thương mẹ dầu vâng lịnh dạy,
Thương quê hương trọng ngãi quân thần.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Hay “Trọng nghĩa”.
Trọng: Nặng, coi trọng. Nghì (nghĩa): Việc theo đường lối phải, việc nên làm.
Trọng nghì, như chữ “Trọng nghĩa 重 義”, là quý trọng đường nghĩa, tức quan tâm đến việc nên làm, hay việc theo đường lối phải.
Xem: Trọng nghĩa.
Con ví biết trọng nghì phụ tử,
Hiển tông môn khá giữ nơi lòng.
(Nữ Trung Tùng Phận).
重 義
Trọng: Nặng, coi trọng. Nghĩa: Việc theo đường lối phải, việc nên làm.
Trọng nghĩa là quý trọng đường nghĩa, tức quan tâm đến việc nên làm, hay việc theo đường lối phải.
Sách Ngự Loại có câu: Quân tử sở trọng giả đạo nghĩa, cố thị kim ngọc như hồng mao 君 子 所 重 者 道 義, 故 視 金 玉 如 紅 毛, nghĩa là người quân tử trọng điều đạo nghĩa, nên xem vàng ngọc nhẹ như lông hồng.
Cang dũng thì coi sự chết như mảnh lông hồng, trọng nghĩa như Thái sơn, khí tiết thì chói loà Nhựt Nguyệt.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
重 權 重 罰
Trọng quyền: Quyền hành lớn. Trọng phạt: Bị hình phạt nặng.
Trọng quyền trọng phạt ý nói người có quyền hành lớn, nếu lợi dụng quyền ây mà làm sái phép, hại người thì bị phạt nặng nề.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có đoạn dạy: Lão cho hay cuộc phong phẩm vị kỳ nầy là chiều theo Thánh ý của Đức Chí Tôn. Nên biết trọng quyền tức chịu trọng phạt. Những Chức sắc mới được thăng cấp nên nghe à!
Thầy cho các con biết trước rằng: Hễ trọng quyền ắt trọng phạt.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
仲 山
Trọng Sơn là người nước Hạng.
Sách Thế Thuyết chép: Trọng Sơn (có sách ghi Trung sơn), người ở huyện An Lăng nước Hạng, là người rất thanh liêm, trong sạch, đến nỗi dầu là của thiên nhiên, cũng không nhơ bợn hay lợi dụng. Sách chép rằng ong dẫn ngựa uống nước dưới dòng sông Vị Thuỷ, ông đều ném ba đồng tiền để trả nước.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Nước Hạng, ngươi Trọng Sơn sạch mình đến đỗi cho ngựa uống nước rồi vãi tiền xuống sông mà trả, trong sạch đến đỗi của Trời Ðất cũng không nhơ bợn, con hiểu à?
Hớn Lưu Khoan trách dân bồ tiên thị nhục,
Hạng Trọng Sơn khiết kỷ ẩm mã đầu tiền.
(Thanh Ngôn Hiệp Tuyển).
仲 裁
Trọng: Ở giữa. Tài: Quyết đoán.
Trọng tài là người điều khiển và xác định thành tích của cuộc thi đấu trong một số môn thể thao.
Trọng tài còn chỉ người được cử ra để phân xử, giải quyết những sự tranh chấp, không chịu nhượng bộ nhau.
Hai bên Chánh phủ đối phương có chịu nhận mình làm trọng tài để phán quyết hay không?
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
重 爵 高 權
Trọng tước: Chức tước trọng yếu. Cao quyền: Quyền hành to lớn.
Trọng tước cao quyền, đồng nghĩa với chữ “Chức trọng quyền cao”, tức là chức tước quan trọng và quyền hành to lớn.
Nhẫng lo trọng tước cao quyền,
Ðem thân trần cấu gieo miền trầm luân.
(Ngụ Đời).
Những mong trọng tước cao quyền,
Ngựa xe chật cửa bạc tiền đầy rương.
(Lược Thuật Toà Thánh).
Hay “Trọng tước cao quyền”.
Trọng tước: Chức tước trọng yếu. Cao quờn (quyền): Quyền hành to lớn.
Trọng tước cao quờn, như chữ “Trọng tước cao quyền 重 爵 高 權”, ý nói người có chức tước quan trọng và quyền hành to lớn.
Xem: Tước trọng quyền cao.
Chồng dầu sang trọng tước cao quờn,
Vợ thủ hiếu cho hơn mới phải.
(Phương Tu Đại Đạo).
仲 襄
Trọng Tương là tên một nhân vật trong tác phẩm “Trọng Tương Vấn Hớn 仲 襄 問 漢”, một quyển sách khuyết danh, nói về tiền căn báo hậu kiếp kể từ thời Tây Hớn cho đến đời Tam Quốc.
Sách kể rằng: Trọng Tương, họ là Tư Mã, ở tại quận Ích Châu, đời vua Hớn Linh Đế, nhà tuy nghèo nhưng là người thông minh, học giỏi, có lên kinh ứng thí chẳng may bị đánh rớt, khi trở về quê nhà cha mẹ lại mất. Ông là người con có hiếu, nên rất xót thương cha mẹ, bèn cất một cái lều bên phần mộ để cư tang.
Thường ngày vì nỗi thương nhớ cha mẹ, uất ức vì học tài thi mạng, cùng chứng kiến những cảnh khổ sở, oan ức mà bọn gian thần trong triều đình gây ra khiến người dân phải gánh chịu, làm cho Trọng Tương u uất, bèn làm một bài thơ có ý trách trời đất không công bình. Vì vậy, mắc tội phạm thượng với Thiên đình, bị bắt hồn về cõi Diêm cung vấn tội. Khi xuống Phong Đô, Diêm Vương cho biết ông bị phạm tội Thiên Đình, nếu thông minh thì ngồi ghế Diêm Vương để xử những án còn nằm dưới Phong Đô mấy đời không xử đặng. Trọng Tương liền xin ngồi ghế Diêm Vương xử tội. Vua Thập Điên bằng lòng.
Trọng Tương bèn xử: Tiền căn báo hậu kiếp, như Bành Việt cho đầu thai làm Lưu Bị, Hạng Võ làm Quan Công, Phàn Khoái làm Trương Phi, Anh Bố làm Ngô Tôn Quyền, Hàn Tín làm Tào Tháo, Lưu Bang làm Hán Đế, Hạng Sư làm Nhan Lương, Hạng Bá làm Văn Xủ...
Ta thấy Hàn Tín có công lớn với nhà Thục, đã không được hưởng, thế mà Lưu Bang còn buộc tội tru di tam tộc, nên kiếp sau, vào đời Tam Quốc, Hàn Tín đầu kiếp làm Tào Tháo, Lưu Bang làm Hán Đế để Tào Tháo bức hiếp, rồi soán ngôi nhà Hán, báo thù cho kiếp trước.
Tác phẩm “Trọng Tương vấn Hớn” tuy do trí tưởng tượng đặt ra, nhưng khéo liên kết để thành một câu chuyện giống như thật, nói về luân hồi quả báo để khuyên người làm lành, Phạt kẻ hung ác.
Buổi ấy có thầy Trọng Tương là học trò khó, nhà nghèo, nhưng rất hiếu hạnh.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trọng Thủy: Con trai của Triệu Đà. Mỵ Châu: Con gái của An Dương Vương.
Do điển “Trọng Thuỷ Mỵ Châu” như sau.
Thục Phán chiếm được Văn Lang rồi lên ngôi, đổi tên là Âu Lạc, xưng hiệu An Dương Vương, chọn đất Phong Khê, nay là Phúc Yên để xây thành Cổ Loa. Khi xây Cổ Loa thành, An Dương Vương nhờ thần Kim Quy hiện lên giúp đỡ và cho một cái móng chân để làm chiếc nỏ thần, lúc nào có giặc đem ra bắn, một phát có thể giết hàng vạn quân.
Tướng nhà Tần là Triệu Đà sang đánh Âu Lạc, nhờ chiếc nỏ thần nên không thắng được, phải giao hoà và xin cầu hôn Mỵ Châu, con gái An Dương Vương cho con là Trọng Thuỷ.
Trọng Thuỷ tuy yêu thương vợ, nhưng theo lệnh cha, dỗ dành Mỵ Châu để lén tráo lấy nỏ thần. Sau đó chàng xin phép An Dương Vương về thăm nhà và đem nỏ thần về nước, chàng đến từ giả vợ nói: Tôi về thăm nhà, nếu chẳng may có chiến tranh thì làm thế nào để tìm nhau. Mỵ Châu đáp: Nếu có giặc, khi ra khỏi Loa Thành thiếp sẽ mặc theo chiếc áo lông ngỗng, hễ chạy về đâu, sẽ lấy lông ngỗng ấy mà rắc dọc đường, chàng sẽ theo dấu lông ngỗng mà tìm nhau.
Lấy được nỏ thần, Triệu Đà bèn phát binh đánh thắng được Âu Lạc. An Dương Vương cùng với Mỵ Châu ngồi trên lưng ngựa chạy về phương nam, đến núi Mộ Dạ, bây giờ thuộc tỉnh Nghệ An, sát bờ biển, thấy sau lưng quân giặc đuổi theo rất gấp. Đang lúc lo lắng thì thần Kim Quy hiện lên khỏi mặt nước và nói: Giặc ngồi sau lưng đấy. Bấy giờ An Dương Vương mới hiểu sự tình, tức là biết Mỵ Châu rải lông ngỗng dọc đường để quân Trọng Thuỷ đuổi theo, ông tức giận rút gươm ra chém chết Mỵ Châu, rồi nhảy xuống biển mà tự tận.
Trọng Thuỷ chiến trường, kiếm Mỵ Châu,
Mối duyên gặp gỡ quá âu sầu.
(Thơ Thiên Vân).
重 責
Trọng: Nặng, coi trọng. Trách: Trách nhiệm.
Trọng trách là trách nhiệm nặng nề. Như: Giữ một trọng trách nơi cửa Đạo.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy đã lấy ân huệ ban cho con, rất xứng đáng. Cái ân huệ ấy là tấm sắt hộ tâm, sao chẳng giữ gìn trọng trách, làm cho chinh lòng nhau?
Ánh Thái Cực biến sanh Thái Bạch,
Hiện Kim Tinh trọng trách Linh Tiêu.
(Đạo Sử).
Hễ biết mình trọng trách thần dân,
Thì phải biết ân cần bề giáo dục.
(Phương Tu Đại Đạo).
1.- Trót là trọn vẹn, tức làm việc suốt cả quá trình, suốt thời gian.
Như: Đã thương thì thương cho trót, giữ vẹn tình nghĩa cho đến trót đời.
Hoành sơn phân nước trót đôi lần,
Khí số bấy chừ dứt Nguyễn Quân.
(Thanh Sơn Chơn Nhơn).
Quân lịnh nghiêm trang hàng ngũ chỉnh,
Ngựa voi rần rộ trót giờ lâu.
(Thiên Thai Kiến Diện).
2.- Trót còn có nghĩa là đã lỡ, tức làm điều không hay, không thích hợp, sau đó lấy làm tiếc nhưng đành phải chịu vậy. Như: Trót lỗi lầm giờ phải ân hận.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Ngán thay cho cái trách nhậm nặng nề, vì trót đã hứa lời cùng Từ Bi ra tế độ, hễ trách phận đàn anh, tuy nhiên lấy oai quyền khuyến nhủ trừng trị lấy em mặc dầu, chớ cũng nên hiểu tâm của mỗi đứa.
Trót đã đa mang cái nợ đời,
Gánh đời nặng lắm khách đời ơi!
(Lục Nương Giáng Bút).
Trót đã ba năm ở xứ người,
Đem thân đổi lấy phút vui tươi.
(Thài Hộ Pháp).
1.- Trổ là đâm ra, mọc ra, nảy ra, hay nhú lên từ thân cây, cành cây, hoặc đổi ra.
Như: Cây trổ hoa, lúa trổ đòng đòng, bầu trổ nụ, ngoài đồng lúa đã trổ vàng.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ta khởi làm cái trứng thương mãi trong Ðạo, nếu nó sống được, biết đâu hột giống của Ðạo tạo ra sẽ sanh bông trổ trái, chẳng những cho quốc dân hưởng, mà cho đến toàn cầu nữa.
Ðộng cũ vườn tòng sầu biếng trổ,
Non xưa rừng bá thảm buông mành.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ðài sen vui nhánh trổ thêm hoa,
Một Ðạo như con ở một nhà.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Băng thanh thề trọn với tình lang,
Thấm thoát rừng phong lá trổ vàng.
(Thơ Thuần Đức).
2.- Trổ là sinh ra, đưa ra, phát ra. Như: Trổ hết tài năng, trổ nghề, trổ mọi ngón bịp, trổ quạu.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Lúc Ngài lãnh trách nhiệm trọng yếu ấy, Ngài đã lắm phen trổ tài hùng biện và binh vực quyền lợi cho dân Pháp với những lẽ công chánh nhứt là sự tự do.
Gặp mấy cô nghiêm chỉnh ít cười,
E lỡ tiếng chọc cười trổ quạu.
(Phương Tu Đại Đạo).
Chồng dầu thiệt là anh ngỗng đực,
Hiếp quá chừng phát tức trổ hành hung.
(Phương Tu Đại Đạo).
Đừng thấy chồng có dạ nhân từ,
Mà trổ dữ làm nư lấn lướt.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trổ: Đưa ra thi thố cho thấy rõ. Tài: Khả năng đặc biệt làm một việc gì đó.
Trổ tài là tỏ ra cho mọi người thấy cái tài của mình. Như: Trổ tài hùng biện.
Nói về Đức Chưởng Đạo Nguyệt Tâm Chơn Nhơn, tức văn hào Victor Hugo, Thuyết Đạo Hộ Pháp có đoạn: Đến sau cuộc cách mạng 1848 tại nước Pháp, Ngài đắc cử vào Hạ Nghị Viện lớn lao để bảo tồn nền chánh trị và luật pháp trong nước. Lúc Ngài lãnh trách nhiệm trọng yếu ấy, Ngài đã lắm phen trổ tài hùng biện và binh vực quyền lợi cho dân Pháp với những lẽ công chánh nhứt là sự tự do.
Ngóng mưa đã đợi ba thu mãn,
Cứu chúng hờn ai chẳng trổ tài.
(Bát Nương Giáng Bút).
Cơ đồ nếu muốn ngày vinh hiển,
Cứu nước toàn dân phải trổ tài.
(Thơ Hộ Pháp).
Trốc là đầu, phần trên. Như: Ăn trên ngồi trốc.
Trốc còn có nghĩa là làm cho bật rời đi cả mảng, cả khối, cả miếng.
Như: Bão trốc mái nhà, gió thổi trốc gốc cây, nó té trốc một miếng da.
Trốc lá như ai chơi khuấy rối,
Lủng chuồng kẻ trộm đến quơ gà.
(Đạo Sử).
1.- Trôi là di chuyển một cách tự nhiên theo dòng nước chảy. Như: Thuyền trôi theo chiều gió, hoa trôi, khúc gỗ trôi theo dòng nước.
Thánh giáo Thầy có câu: Hiếm chi bậc Thánh bị đày vào chốn trần ai khổ nhọc, chìm đắm nơi bến khổ sông mê, dan díu lấy sự say vui mùi thế tục, bước đến cảnh kim mã ngọc đàng mà phủi hết lòng đạo đức, khiến cho ngôi cựu vị phải chịu trôi phủi dòng sông, mà vì đó, thuyền Bát Nhã khó nương cứu vớt đặng.
Thiệt thòi cam phận thuyền quyên,
Chứa chan giọt lệ cửu tuyền cuộn trôi.
(Kinh Thế Đạo).
Lúc giăng lưới khi đóng nò,
Mảng lo tàu chặn, nhẫng dò bè trôi.
(Ngụ Đời).
Thuyền trôi lố xố người trần lổ,
Tuyết bủa giăng giăng thú lạnh lùng.
(Thiên Thai Kiến Diện).
2.- Trôi là chỉ thời gian đi qua một cách tự nhiên, ngoài sự để ý của con người.
Như: Ngày tháng trôi qua nhanh, thời gian trôi qua thấm thoát mà đã hai năm rồi.
Năm cũ sắp tàn, thời gian trôi qua thấm thoát, tuổi chẳng chờ người mà phận sự còn bộn bề chưa biết đâu là cứu cánh.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
3.- Trôi còn có nghĩa bóng là xong xuôi, lưu loát, hoặc chảy sạch hết. Như: Buông trôi, làm trôi công việc, ăn nói trôi chảy, bỏ trôi việc học hành.
Thánh giáo Tiêu Sơn Đạo Sĩ có câu: Nền Ðạo vừa khỏi lối chông gai, lại phải còn gặp nỗi u hiểm, ráng cẩn thận và biết dìu bước theo thế thời thì công trình khỏi phải trôi theo dòng bích.
Mấy kẻ xét mình tâm tự cải,
Thân danh bể khổ mặc buông trôi.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Một phen thử thách đều trôi hết,
Thầy buộc lập công khá hết tình.
(Đạo Sử).
Nhỏ nên việc đặng chờ nên lớn,
Ðừng bỏ trôi qua tiếng dặn dò.
(Đạo Sử).
Hay “Trôi dạt”.
Trôi: Di chuyển một cách tự nhiên theo dòng nước. Giạt (dạt): Bị xô đẩy đi nơi khác.
Trôi giạt (dạt) là bị cuốn đi theo sóng hay gió, hoặc theo dòng nước đến một nơi nào đó trên mặt nước.
Trôi giạt (dạt) còn có nghĩa là bị hoàn cảnh sinh sống xô đẩy làm cho phải lưu lạc đến nơi xa lạ.
Trong sách Giảng Đạo Chơn Ngôn, Phối Sư Thái Đến Thanh có câu: “Ðại đức đôn hoá, tiểu đức xuyên lưu” Ðức lớn thì ngưng tụ vững bền, còn đức nhỏ hay là khiếm đức, phải chịu trôi giạt không bờ bến dựa nương... Ðức là căn bản nguồn cội trường tồn, còn tài-sản như sương đeo ngọn cỏ.
Giọng kiêu hảnh hỏi sao anh hạc,
Bấy lâu nay trôi giạt nơi nào.
(Thơ Hộ Pháp).
Trôi: Di chuyển một cách tự nhiên theo dòng nước. Nổi: Ở trên bề mặt của nước hay chất lỏng nào đó.
1.- Trôi nổi là nổi trên mặt nước và trôi lênh đênh, không có hướng nhứt định.
Như: Bèo trôi nổi trong ao, thuyền trôi nổi lênh đênh trên sông nước.
Dòng Tương chảy thân bèo trôi nổi,
Chẳng ai thương chữa lỗi binh lời.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Trôi nổi còn dùng để chỉ sống vất vưởng nay đây mai đó, không ổn định.
Như: Cuộc sống trôi nổi ở xứ lạ quê người.
Biển trần đắm khách nhiều trôi nổi,
Đường Đạo thương ai bước lạ lùng.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
1.- Trối là dặn dò lại trước khi sắp chết.
Như: Chết không kịp trối, những điều trối lại cho con cháu, lời trối khi sắp chết.
Muốn gặp mặt thâm tình gởi trối,
Nhưng lỡ bề vì buổi đoạn từ.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Trối là hết sức, không thể nuốt, không thể kham được nữa.
Như: Trối ai, trối sức, làm trối chết mà vẫn không kịp, trối mặc, trối thây, trối kệ.
Trối ai danh lợi giựt giành,
Giựt giành rốt cuộc tan tành đỉnh chung.
(Nhàn Âm Đạo Trưởng).
Trối: Hết sức, không thể kham được nữa. Chết: Không sống, trái với sống.
Trối chết là hết sức, quá sức chịu đựng. Như: Làm trối chết mà vẫn không kịp, chạy trối chết.
Bần Đạo đây có nhiều khi ngồi nơi nào nhớ, moi óc nhớ coi cha nói gì, mẹ nói gì, tìm gần trối chết, tìm đặng nhớ.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trối: Mặc tình. Kệ: Bỏ qua, không để ý đến.
Trối kệ, như chữ “Mặc kệ”, là thây kệ, tuỳ ý thích mà làm, không bị ngăn trở, hạn chế.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có đoạn: Còn có một hạng người cũng có tánh thiêng liêng ấy, nhưng lại không để trí khôn vào lối cao thượng, mà cứ quen thói hung hăng, nghĩ những việc bạo tàn, làm điều tội lỗi, ấy là những kẻ nghịch Thiên, không biết luân hồi là chi cả. Chúng nó lại tưởng rằng, kiếp người là kiếp sống chỉ có giây giờ rồi tiêu mất, nên tìm những chước sâu kế độc cho đặng của nhiều, no lòng sướng dạ, trối kệ luân hồi.
Thường mưu trối kệ đời toan tính,
Cái nghiệp thương đời phải chịu đau.
(Tôn Sơn Chơn Nhơn).
Trối kệ trẻ vẽ quàu viết quấy,
Trong một năm thì thấy vừa thông.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trối: Mặc tình. Mặc: Để tuỳ tiện.
Trối mặc, như chữ “Trối kệ”, là không để ý đến, tức cho tuỳ ý và tự chịu trách nhiệm lấy, coi như chẳng có ảnh hưởng gì đến việc mình làm.
Như: Trối mặc nó, nó muốn đi thì để cho nó đi.
Xem: Trối kệ.
Nên hư trối mặc đời phi thị,
Lam lụ buồn cười bấy lũ trâu.
(Đạo Sử).
Bần sang trối mặc tâm là quý,
Tâm ấy toà sen của Lão ngồi.
(Ngọc Hoàng Thượng Đế).
Trồi là nhô lên, ngoi ra, tức từ bên trong hoặc từ dưới nhô ra và nổi hẳn lên trên bề mặt.
Như: Người thợ lặn trồi đầu lên khỏi mặt nước, mầm cây trồi lên mặt đất, xương trồi ra ngoài.
Tanh hôi mình mẩy vấy đầy,
Trồi lên hụp xuống gậy cây đánh đầu.
(Kinh Sám Hối).
Đạo Trời chẳng ngoại nhơn thân,
Đạo khi trồi sụt, xa gần lại qua.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Trổi, đồng nghĩa với chữ “Trội”, là vượt lên, lấn lên, hơn đối tượng khác ở một phẩm chất nào đó.
Trổi còn có tính chất là nổi bật giữa một tập thể. Như: Thằng bé trổi hơn đám trẻ.
Thánh giáo Thầy có đoạn: Thầy dạy các con một điều là biết tranh đấu cùng Thầy. Hễ nó tấn thì mình chống, cân sức cho bằng hay là trổi hơn mới đắc thắng. Các con chịu nổi thì Ðạo thành, còn các con ngã thì Ðạo suy. Liệu lấy!
Vào vòng huynh đệ khá thương nhau,
Một đức trổi hơn một phẩm cao.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Lòng Trời đâu có phụ riêng ai?
Ai Đạo đức hơn trổi một vài.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Thuyết đàn đã trổi thinh danh,
Thổi loa giục thức chúng sanh giấc nồng.
(Lục Nương Giáng Bút).
1.- Trỗi: Cất lên, vang lên, phát sinh ra những thanh âm, hoặc tiếng động. Như: Trỗi nhạc, trỗi giọng.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có dạy: Khi nhạc trỗi, cả thảy phải im lặng, hiến cả âm thinh sự bí mật ấy gọi là Phi tướng lễ chủ ý là trình tấu với Ðức Chí Tôn rằng: Các con biết được sự mầu nhiệm căn nguyên của Cha lành muốn cho các con nối nghiệp theo một khuôn phép trường tồn. Lễ đó trọng hệ như dâng Tam Bửu vậy.
Thiên thiều trỗi tiếng nhặt khoan,
Đưa linh thẳng đến Niết Bàn mới thôi.
(Kinh Tận Độ).
Giữa cơn náo loạn trỗi cầm,
Lấy hơi hoà nhã dẹp lần bỉ thô.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Trỗi là nhổm dạy, ngóc dậy, không nằm nữa, dấy lên, vượt lên, nổi lên mạnh mẽ.
Như: Đang nằm nó thình lình trỗi dậy chạy đi, trỗi bước theo nhạc trống kèn, trỗi gót.
Dẫy xe trâu Côn Lôn trỗi bánh,
Lý Lão Quân mong lánh phong trần.
(Kinh Thế Đạo).
Cảnh thăng trỗi gót cho mau,
Xa vòng tục lự đặng chầu Chí Linh.
(Kinh Tận Độ).
Làm cho sấn chí anh hùng,
Non sông trỗi bước ngàn trùng gươm đao.
(Bát Nương Giáng Bút).
Trỗi: nhổm dậy, vượt lên, dấy lên mạnh mẽ. Bánh: Vật hình tròn và dẹp như bánh xe.
Trỗi bánh là bánh xe khởi lên để bắt đầu chạy.
Như: Xe đi nhận hàng đầy rồi mới trỗi bánh.
Dẫy xe trâu Côn Lôn trỗi bánh,
Lý Lão Quân mong lánh phong trần.
(Kinh Thế Đạo).
Trỗi: nhổm dậy, vượt lên, dấy lên mạnh mẽ. Gót: Phần sau cùng của bàn chân.
Trỗi gót là nhổm gót dậy để đi, tức cất bước ra đi. Như: Bắt đầu trỗi gót lên đường.
Cảnh thăng trỗi gót cho mau,
Xa vòng tục lự đặng chầu Chí Linh.
(Kinh Tận Độ).
Trỗi: Cất lên, vang lên, phát sinh ra những thanh âm, hoặc tiếng động. Nhịp: Bậc, tiết trong bản đàn, đánh hoà theo cho đúng nhịp.
Trỗi nhịp là những âm thanh của nhịp đàn cất lên, vang lên. Như: Âm nhạc trỗi nhịp từ đâu đưa đến.
Đêm thanh vắng lên dây trỗi nhịp,
Khảy năm âm cho hiệp cùng nhau.
(Ngọc Hoàng Thượng Đế).
Trí hoà huỡn như đờn trỗi nhịp,
Chẳng một ai bì kịp trí tài.
(Văn Tế Quyền Giáo Tông).
1.- Trộm là lấy của người một cách lén lút, nhân lút đêm hôm hay lúc vắng người.
Như: Bắt trộm bò, đêm hôm kẻ gian vào lấy trộm quần áo và đồ đạc.
Trốc lá như ai chơi khuấy rối,
Lủng chuồng kẻ trộm đến quơ gà.
(Đạo Sử).
Lấp ló như người mang tội trộm,
Ta không nỡ để đến nhiều phen.
(Đạo Sử).
2.- Trộm là làm việc gì đó lén lút, thầm vụng.
Như: Đọc trộm thư, trộm nghĩ, đứng nhìn trộm, thầm yêu trộm nhớ.
Hỏi ai trộm đứng lén ngồi,
Những cay những đắng cái mùi ra sao?
(Nữ Trung Tùng Phận).
Tơ đỏ nhờ tay Nguyệt Lão,
Cửa vàng trộm sánh Lang quân.
(Tuý Sơn Vân Mộng).
Trộm: Lấy của người một cách lén lút, nhân lút đêm hôm hay lúc vắng người. Cắp: Lấy vụng, lén lấy của người.
Trộm cắp là lấy lén, lấy cắp của cải, đồ đạc của người khác.
Như: Nó bị bắt vì phạm tội trộm cắp.
Hội Thánh có quyền buộc bồi thường những của cải của Đạo bị hao hớt và trộm cắp...
(Đạo Luật Mậu Dần).
Trộm: Kẻ lấy lén tiền bạc hay đồ vật của người khác. Cướp: Lấy của người khác bằng vũ lực.
Trộm cướp là nói chung về sự trộm cắp, cướp bóc.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có đoạn: Ðời có Ðạo, tức là có kỷ cương trật tự, người quân tử đều ra ứng dụng, đem cái hay cái biết của mình mà thật hành cho đời nhờ. Vì đó mà được chúa Thánh tôi Hiền, muôn dân cảm mến, nên cần mẫn chơn chánh, biết lo nghĩa vụ giữ liêm sỉ. Trong nước trên thương dưới, dưới kính trên, vắng trộm cướp, khỏi luật hình, vì quốc dân đặng bảo bọc giúp đỡ cho có nghề sanh nhai.
Hễ đồ vương thiên hạ mến ưa,
Còn trộm cướp cũng chưa chi lạ.
(Bát Nương Giáng Bút).
Trộm: Lấy của người bằng cách lén lút. Hương: Mùi thơm, như: Hương phấn.
Trộm hương, dịch từ câu “Thâu hương 偷 香”, tức là ăn cắp hương phấn cho người. Ý muốn nói hành động bất chính, vụng trộm của trai gái, tư tình với người ngoài.
Theo Thế Thuyết Tân Ngữ, dưới triều nhà Tần, quan đại thần Giả Sung có một viên thư lại là Hàn Thọ rất đẹp trai, nên con gái của Giả Sung phải lòng và tư thông với Hàn Thọ. Vua Tần có ban cho Giả Sung một loại hương liệu rất thơm và quý, bị nàng con gái đánh cắp đem cho Hàn Thọ. Khi lộ chuyện ra, Giả Sung buộc phải gả con gái cho Hàn Thọ.
Không lẽ nói mến anh quên én,
Không lẽ rằng trộm nén hương thừa.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trôn là đít, đáy, chỗ cuối cùng của người và vật. Như: Quần thủng trôn, trôn ốc, trôn kim.
Ca dao có câu: Chị dại đã có em khôn, Lẽ nào mang giỏ thủng trôn đi mò.
Mình dầu nên đáng mặt vương tôn,
Cũng nhớ mẹ mủng trôn vai gánh.
(Phương Tu Đại Đạo).
Nàng dâu nào nếu thiệt là khôn,
Thì cứ dính theo trôn bà mẹ.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trôn: Đít, đáy, chỗ cuối cùng của người và vật. Kim: Đồ dùng để khâu, may, làm bằng đoạn thép nhỏ, một đầu có mũi nhọn, một đầu có lỗ để xâu chỉ.
Trôn kim tức là chỉ cái đầu kim có lỗ để xỏ chỉ may.
Áo rủi rách cổi đi mà bỏ,
Muốn cho lành chỉ xỏ trôn kim.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trốn là lánh đi, tránh đi không cho ai biết, không để cho người ta bắt được. Như: Có tội nên phải trốn,
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Bởi vậy cho nên, nhiều bậc Thần, Thánh, Tiên, Phật cam lòng thủ phận, chẳng dám vọng cầu đem thân vào cảnh đọa, nhưng mà chẳng tái kiếp thì như nhu sĩ trốn thi, thế nào giữ vững địa vị cao thượng?
Lánh bợn tục tình thâm cũng tránh,
Trốn đau thương xa cảnh trần gian.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trốn: Lánh đi, tránh đi một chỗ khác. Nắng: Ánh sáng trực tiếp từ mặt trời chiếu xuống.
Trốn nắng là tránh vào một chỗ có bóng mát để khỏi phải chịu nắng.
Như: Đứng dưới tàn cây để trốn nắng.
Chạy Trời trốn nắng ít ai lo,
Còn mảnh phàm tâm khổ nỗi trò.
(Đạo Sử).
Trộn là đảo lộn lên, xuống cho thật đều. Như: Trộn gạo với nếp, phơi lúa phải trộn lên cho chóng khô.
Quyền Giáo Tông giải nghĩa về Chí thành có câu: Ðức chí thành tỉ như một khối vàng, dùng nó mà chế tạo ra lắm đồ trang sức tốt xinh cao giá. Chí khối vàng ấy phải pha phải trộn thì mất nguyên chất tự nhiên, rồi bảo sao những đồ trang sức làm ra không phải xấu hèn thấp giá.
Lục chu may trộn giống màu thanh,
Bô vải mà che một tấc thành.
(Đạo Sử).
Phân mắc rẻ lòng đừng sợ tốn,
Bỏ cho nhiều ruộng trộn cho đều.
(Phương Tu Đại Đạo).
1.- Trông là dùng con mắt xem tới vật gì để nhận biết. Như: Trông trời, nhìn xa trông rộng.
Thánh giáo Đức Chí Tôn trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu dạy: Thầy lấy làm vui mà trông thấy các con hội hiệp nhau đêm nay mà tỏ lòng thành kính.
Bước rẽ ngùi trông cơn ác xế,
Lời trao buồn nhớ lối trăng thinh.
(Bát Nương Giáng Bút).
Trông dạng hình lòng nhớ không nguôi,
Hình dường rọi vào nơi tử phủ.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trông là mong, ước. Như: Trông tin nhà, trông cậy, trông cho mau đến ngày con khôn lớn.
Thánh giáo Thầy có câu: Nếu cứ than khó, dừng bước thì dầu sự dễ cũng không trông thành tựu. Mạng Trời đã định, nhưng có sức của các con mới đặng cuộc kết quả hoàn toàn.
Trông ơn Thượng Ðế tuông rời rộng,
Sum hiệp ngày sau cũng một trường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ngọ chưa thấy bóng kế Mùi sang,
Trông đặng vinh huê hưởng chữ nhàn.
(Đạo Sử).
Trông gặp rể đông sàng biết phải,
Bên nhạc gia cũng lạy mà dâng.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trông: Hướng đến với lòng hy vọng, mong đợi được giúp đỡ. Cậy: Nhờ, dựa vào.
Trông cậy là trông mong nhờ cậy, tức là hy vọng được sự giúp đỡ. Như: Trông cậy vào bạn giúp.
Thánh giáo Thầy có dạy: Các con coi lời Thầy trọng hệ là dường nào. Như biết coi Ðạo trọng thì cả tinh thần các con cũng nên tom góp vào mỗi điều đó mà trông cậy nơi Thầy lập pháp.
Ðã nên người trước đời trông cậy,
Gắng sửa nhà tranh hoá động đào.
(Đạo Sử).
Trông: Mong, ước. Chờ: Đợi.
Trông chờ là chờ đợi với nhiều hy vọng. Như: Làm cha mẹ, ai cũng có ý trông chờ con nên nghiệp.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Mấy em Nam, Nữ; đây rồi mấy em sẽ lãnh sứ mạng Thiêng Liêng đem giọt nước Cam Lồ rưới vào tâm hồn đau khổ của nhơn loại. Họ đang trông chờ ở mấy em.
Cứu đời mở đạo kinh luân sẵn,
Nước Việt trông chờ sách cứu tinh.
(Thài Bảo Thế).
Trông: Mong, ước. Đợi: Chờ, chực để cho gặp.
Trông đợi, như chữ “Trông chờ”, là chờ đợi với nhiều hy vọng. Như: Cha mẹ trông đợi con thành công.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có đoạn: Trải qua 35 mùa Xuân, mặc dầu Ðạo đã tiến bước ít nhiều nhưng chưa được theo ý trông đợi của Ðức Chí Tôn. Là vì đối với Ðại nghiệp của Ðạo, dầu cho Chức sắc của Hội Thánh có thiện chí xây dựng thế nào mà bao nhiêu người khác không phụ lực tô điểm, không đi đúng nhịp nhàng thì cũng không dễ đoạt mức thành công được.
Lừa dịp đình chơn viếng cố nhân,
Cảm tình trông đợi dạ ân cần.
(Thất Nương Giáng Bút).
Nhanh lẹ kịp đò kẻo trễ con!
Trễ chơn trông đợi trí tâm mòn.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Trông: Đưa mắt nhìn, mong đợi. Mong: Chờ đợi.
Trông mong là mong đợi và hy vọng. Như: Trông mong vào con cái sau nầy.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Vậy rán dồi Thánh đức, lấy đạo hạnh mà giáo hoá đám dân sanh, phần nhiều đã mơ màng trong giấc mộng. Thầy trông mong nơi con, khá cải sửa chút ít phàm tâm, thì đức tánh mới đặng trọn vẹn.
Non xế nhành thung oanh nhặt thúc,
Rừng tà đảnh hạc khách trông mong.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ái ngại lòng trông mong đến thử,
Coi nền Ðạo mới thiệt linh thiêng.
(Đạo Sử).
Lập thế chưa ai toàn hưởng thế,
Trông mong chi đặng chữ hoà bình.
(Đạo Sử).
Trông: Coi sóc. Nom: Để mắt trông.
Trông nom là để ý nhìn ngó đến, chăm sóc, giữ gìn cho mọi việc được tốt đẹp. Như: Tôi nhờ anh ta trông nom giùm nhà cửa một thời gian.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có câu: Lấy gia pháp làm chủ đích, gia pháp ấy biến ra gia nghiêm, mà gia nghiêm chặt chịa kềm thúc con cái chẳng có ý chi khác hơn là dụng oai quyền đó mà tạo một vị Chúa tương lai cho gia đình, nên tổ phụ chúng ta trông nom điều trọng hệ ấy mà huỷ bỏ cả hành tàng phụ thuộc ở ngoài là cả sự sanh hoạt của gia đình, chỉ lo bảo thủ lấy tinh thần làm Cha tương lai cho đúng giá trị của nó.
Thầy lấy đức háo sanh mà dìu dắt các con chẳng khác nào như kẻ làm cha nưng niu dạy dỗ một trẻ bé, trông nom cho nó mau trưởng thành,...
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trông: Đưa mắt nhìn, mong đợi. Ngóng: Trông chờ, mong đợi một cách bồn chồn không yên.
Trông ngóng là mong đợi được thấy, được gặp một cách thiết tha. Như: Em trông ngóng mẹ về.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Đêm nay Bần Đạo giảng đạo buổi bất thường, cũng như mấy kỳ trước, bất kỳ đi đâu về cũng vậy, ngó thấy toàn cả con cái Đức Chí Tôn nhao nhao trông ngóng để nghe tin tức, muốn hiểu hành tàng của Đạo, cho nên mỗi phen đi đâu về cũng thuật lại cho nghe, nhưng hôm qua bị mệt nghỉ một ngày, ngày kế đây thế nào cũng nói cho nghe, không thì trong lương tâm bứt rứt lắm.
Có lắm kẻ hằng ngày trông ngóng,
Như trời thu đợi bóng mưa qua.
(Thất Nương Giáng Bút).
Quá ước vọng trở thành tuyệt vọng,
Chờ đầu thai trông ngóng thiên cung.
(Thiêng Liêng Hằng Sống).
1.- Trống là rỗng không, chẳng kín đáo. Như: Nhà bỏ trống, phòng còn trống, đồng trống.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Nỗi đau thương bề ấm lạnh, nào tiếng khóc đến câu cười, co duỗi duỗi co, dở bước đến cảnh sầu, thì thấy chẳng lạ chi hơn là mồ hoang cỏ loán, đồng trống sương gieo,thỏ lặn ác tà, khách trần nào ai lánh khỏi.
Bụng trống thảnh thơi con hạc nội,
Lúa đầy túng tíu phận gà lồng.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Dạy kế hay đào lý ngăn rào,
Đừng để trống bướm ong xao xuyến giỡn.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trống là một loại nhạc khí, thân tròn bằng gỗ, mặt bịt da. Như: Trống điểm canh, đánh trống bỏ dùi.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Ngày nào tiếng trống giác mê, hồi chuông cảnh tỉnh có đủ mãnh lực dìu dắt bước đường của phần đông theo bước đường đạo đức; ngày nào trên con đường thống nhứt giang sơn, quốc dân Nam những kẻ có trách nhậm lớn nhỏ trong xã hội thấy lợi nghĩ đến nghĩa, thấy nguy nghĩ đến dân, tận tuỵ vì bổn phận, bỏ hẳn nhơn cách đáng khinh, theo Thiên-lương sáng suốt, đồng một lòng làm cho cạn nguồn đau khổ của giống nòi, trụ lại một quốc hồn mạnh mẽ, thì ngày ấy chủ nghĩa dân chủ mới rạng soi, hạnh phúc quốc dân mới mong mỏi!
Hồi chuông cảnh tỉnh vang rừng Thánh,
Tiếng trống giác mê nhặt đỉnh Thần.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ình ình trống giục thảm trường đình,
Ðau nỗi chia phôi một chữ tình.
(Bát Nương Giáng Bút).
Chuông ngân luống nhắc lời giao ước,
Trống giục càng mong buổi hiệp vầy.
(Thơ Huệ Giác).
3.- Trống là thuộc giống đực để chỉ về loài cầm, điểu, trái với mái.
Như: Trống mái, gà trống nuôi con, chim trống tha mồi đút cho con.
Trứng gà, nếu có trống khi ấp lại nở ra con, cái sống đó là gì? Đức Lão Tử gọi đó là Đạo
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trống: Một loại nhạc khí, thân tròn bằng gỗ, mặt bịt da. Lôi Âm: Do chữ Lôi Âm Tự hay Lôi Âm Cổ Đài.
Trống Lôi Âm, như chữ “Lôi Âm cổ 雷 音 鼓”, là một cái trống lớn, còn gọi là Ngọc Hoàng sấm, được đặt trên một cái giá, để tại Lôi Âm Cổ Đài, phía bên nữ phái trước Đền Thánh.
Lóng chuông Bạch Ngọc hồi hồn tục,
Nghe trống Lôi Âm tỉnh mộng đời.
(Bài Thài Khai Pháp).
Phía hữu trống Lôi Âm tỉnh giấc,
Bên tả chuông Bạch Ngọc giác mê.
(Lược Thuật Toà Thánh).
Hồi trống Lôi Âm tan niềm tục,
Tiếng chuông Bạch Ngọc thức trần ai.
(Thơ Chơn Tâm).
Trống: Không có gì ở bên trong.
Trống lổng là trống rỗng, trống đến mức chẳng thấy gì ở bên trong cả.
Như: Nhà chưa dọn đồ đạc đến, còn trống lổng.
Thánh giáo Chơn Cực Lão Sư có đoạn: Buồn! Người Ðạo đã bơ thờ như gái mới về nhà chồng ban sơ, ruột trống lổng như thùng không, trí não chưa thấy xa hơn gối. Nhóm lại nghịch lẫn nhau, gièm siểm nhau, lo đứng trên người khác nhưng lại không tài liệu biện cho có ích chi cả.
Trí hoá ở đời thôi trống lổng,
Mà con lợi muốn với danh mê.
(Đạo Sử).
Trồng là vùi hay cắm cành hoặc gốc cây giống xuống đất cho mọc thành cây.
Như: Trồng rau, trồng bưởi, trồng dâu nuôi tằm, lên luống trồng khoai.
Vun trồng cội phúc ơn chan thấm,
Dong ruổi đường Tiên nghĩa tạc gìn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trồng cau mấy mặt biết lòng cau,
Phải nhớ rằng đời khó chuốt trau.
(Đạo Sử).
Trồng đậu: Trồng cây đậu, chỉ sự tạo nhân. Được đậu: Được trái đậu, chỉ sự kết quả.
Trồng đậu được đậu, do câu: “Chủng đậu đắc đậu 種 豆 得 豆”, ý nói gieo nhân nào thì gặt quả nấy theo luật nhân quả của nhà Phật.
Sách Minh Tâm Bửu Giám có câu: Chủng hoa đắc hoa, chủng đậu đắc đậu, thiên võng khôi khôi, sơ nhi bất lậu 種 花 得 花, 種 豆 得 豆, 天 網 恢 恢, 疏 而 不 漏, nghĩa là trồng hoa được hoa, trồng đậu được đậu, lưới trời lồng lộng, thưa mà chẳng lọt.
Nghĩa bóng: Làm điều dữ thì gặp điều dữ, làm điều lành thì gặp điều lành.
Hễ gây nhân lành thì trả lại quả vui, gây nhân ác thì trả lại quả dữ, trồng hoa được hoa, trồng đậu được đậu.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
Trơ là không nhúc nhích, không biết xấu hổ.
Trơ còn chỉ ở vào trạng thái phơi bày ra, lộ trần ra không có gì che phủ.
Như: Ngồi trơ đó không làm việc, mặt trơ ra không biết thẹn thùa, mình mẩy trơ ra trùi trụi.
Một kẻ bị xử án, tội nhơn chết trên cây Thánh Giá không có một manh áo, chỉ trơ mình tấm thân trần...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trơ: Cứng đờ, không chuyển động. Mắt: Cơ quan của người hay vật dùng để thấy, nhìn.
Trơ mắt là đưa mắt nhìn, không làm gì hết.
Trơ mắt còn dùng để chỉ ngẩn người trước điều không hay xảy đến bất ngờ, và chỉ còn biết nhìn, không làm gì hơn.
Như: Ngồi trơ mắt mà dòm không thưa hỏi ai hết.
Sang cả mặc người đừng bợ đỡ,
Hoạnh tài trơ mắt khỏi tai ương.
(Giới Tâm Kinh).
Áo mão đầy rừng trơ mắt khỉ,
Cụng đầu Toà Thánh mới kêu Thiên.
(Thơ Hộ Pháp).
Trơ trơ là yên, không nhúc nhích, không xúc động.
Như: Trơ trơ như đá, biểu nó đi làm việc, mà nó vẫn ngồi trơ trơ không nhúc nhích.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Nhàn Âm Đạo Trưởng có câu: Có hình thể xương thịt mà chơn hồn phưởng phất nơi xa, thì cái thân vô dụng ấy trơ trơ như khối đá dựa đường, như khúc cây bên trũng.
Bịnh trầm kha lâu ngày đã lậm,
Thuốc tiên hoàn gội tẩm cũng trơ trơ.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Trêu: Ghẹo chọc.
Trớ trêu là có vẻ như trêu cợt, đùa bỡn, làm phiền muộn rắc rối một cái oái oăm.
Như: Số phận trớ trêu.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Bức tranh xã hội thường ngày vẽ cho chúng ta thấy nhiều chuyện trớ trêu khúc mắc và chỉ cho chúng ta biết rằng đời hiện tại là đời mạt kiếp, nên cang thường đảo ngược, luân lý suy đồi.
Gẫm thế sự nực cười muốn sặc,
Khéo trớ trêu ai đặt nên điều.
(Phương Tu Đại Đạo).
Bỗng trớ trêu chi mùi thế vị,
Đương hồi bùi ngọt đổi chua cay.
(Thơ Hoàn Nguyên).
1.- Trở là quay lại, lật lên, lộn lại. Như: Trở về nhà, trở ngược đầu lên, trở bề trái ra ngoài.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Thầy có dạy: Lại thấy kẻ dốt ấy kích bác, trở lại chịu thiệt rằng: Ðạo mình là lầm lạc. Người truyền đạo dường ấy có sai chánh lý chăng?
Quê xưa trở, cõi đoạ từ,
Đoạt cơ thoát tục bấy chừ tuyệt luân.
(Kinh Tận Độ).
Bát Nhã xin con trở mái chèo,
Thìn lòng thương lấy chúng sanh eo.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trở 阻 là ngăn cản. Như: Cản trở, trở ngại, trở lực.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có câu: Những sự phàm tục đều là mưu kế của Tà mị Yêu quái, cốt để ngăn trở bước đường Thánh đạo của các con.
Người hứng trăng thanh kẻ bụi vùi,
Âm dương cách trở chẳng cùng vui.
(Đạo Sử).
Trăm nỗi khó khăn ngăn trở dạ,
Phải thương mình mới biết cao lương.
(Đạo Sử).
Trở: Quay lại, thay đổi. Bước: Dời chân, đi.
Trở bước, như chữ “Trở gót”, là quay bước trở lại. Như: Trở bước lui chân.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Ấy vậy, Ðại Ðạo Tam Kỳ chẳng khác chi một trường thi công quả. Nếu biết ăn năn trở bước lại con đường sáng sủa, dồi tâm trau đức, đặng đến hội diện cùng Thầy, thì mới đạt đặng địa vị thanh cao trong buổi chung quy cho.
Dìu nhau trở bước lại rừng thung,
Ðằng cát may đưa dựa bóng tùng.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Vào đặng thấy nguy đừng trở bước,
Bước an chí ấy mới thanh cao.
(Đạo Sử).
Trở: Làm đảo ngược, đầu thành đuôi, trên thành dưới. Day: Xây, xích một ít.
Trở day, như chữ “Day trở”, là xoay, lật qua lại.
Trở day còn có nghĩa là xoay xở. Như: Một mình anh ấy trở day mọi việc.
Trong Thánh Ngôn Sưu Tập, Thánh giáo Đức Diêu Trì Kim Mẫu có đoạn: Nếu xét cho cùng thì nữ nhi hẳn thiệt là cái chìa khoá để mở cửa đạo đức của nhơn sanh, phương thuốc hay để cứu người đương bịnh, ngọn đèn tỏ để dìu đường. Nói tóm lại là cái máy vận động trở day của cha, của chồng, của con, tất cả những bậc phẩm Thiên phong để dìu mối Đạo đó.
Làm cho mặt đất đổi màu,
Trở day cơ tạo đem vào khuôn linh.
(Ngũ Nương Giáng Bút).
Mài miệt những ưa theo khóm liễu,
Trở day đâu quản đến rừng hoè.
(Thơ Thông Quang).
Trở: Ngăn cản. Gay: Khó khăn, vất vả.
Trở gay, như chữ “Gay trở”, là có nhiều khó khăn, vất vả làm trở ngại hay vướng mắc đến nỗi không vượt qua được.
Như: Gia đình thiếu thốn là trở gay bước đường đạo.
Thánh giáo Thầy có câu: Ðạo một ngày một nên, bước đường của các con một ngày một thêm trở gay khó nhọc, nhưng nếu các con chẳng dụng quyền hơn dụng đức, biết thương sanh chúng hơn thân mình, vì Ðạo hơn vì danh vọng theo thói đời, thì các con thế nào cũng được vững con đường mà đi cho cùng bước Ðạo.
Xem: Gay trở.
Con đã tới một lối đàng trở gay, vì nỗi ấy mà công quả sau nầy mới vẹn toàn đặng.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trở: Di chuyển ngược lại hướng ban đầu. Gót: Phần sau cùng của bàn chân.
Trở gót là đi trở lại, quay trở về.
Như: Vội vã trở gót về nhà ngay trong đêm.
Đừng thối chí ngã lòng trở gót,
Để cho đời chua xót tình thương.
(Kinh Tận Độ).
Ðộng đình trở gót lại ngôi xưa,
Tuổi ấy quy y nhắm đã vừa.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Rừng thiền trở gót mới thung dung,
Nhàn hạ riêng vui cảnh bá tùng.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trở: Di chuyển ngược hướng lại. Lại: Đi về, trở về.
Trở lại là quay về, quay lại nơi bắt đầu, nơi xuất phát. Như: Trở lại ngôi nhà cũ, Không gian trở lại yên tỉnh.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Thầy nói cho các con biết: Dầu một vị Ðại La Thiên Ðế xuống phàm mà không tu, cũng khó trở lại địa vị đặng.
Luân hồi trở lại trên đời,
Tiền công thì cũng Phật Trời thưởng ban.
(Kinh Sám Hối Ngắn).
Hễ thất nghĩa rẻ khinh kim cải,
Khó tưới hoa trở lại thanh tươi.
(Nữ Trung Tùng Phận).
阻 力
Trở: Ngăn cản, hiểm trở. Lực: Sức.
Trở lực là các lực ngăn cản, tức những trở ngại lớn làm cản trở công việc.
Như: Vượt qua mọi trở lực để tiến đến thành công, bao nhiêu trở lực cũng không đáng ngại.
Còn trở lực nào ngăn cản nữa, nhơn loại sẽ đến một cái tối trọng và thiên hạ nhứt gia như Đức Chí Tôn đã muốn.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
阻 礙
Trở: Ngăn cản, hiểm trở. Ngại: Chướng ngại.
Trở ngại là sự ngăn trở, chướng ngại, ngăn lại không cho tiến lên. Như: Công việc bị trở ngại.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy đã lắm phen để lời khuyên dỗ, các con chẳng kể ra chi nên mới có điều trở ngại như lúc nầy.
Nên nghiệp đôi khi chưa tính trước,
Năm tròn trở ngại có mùa Ðông.
(Đạo Sử).
Bao trở ngại đang cần chấn chỉnh,
Pháp bày trò siểm nịnh trùng trùng.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
Trở: Cản lại, chặn lại, không cho tiến hành. Ngăn: Giữ lại không cho vượt qua, không cho tiếp tục hoạt động.
Trở ngăn, như chữ “Ngăn trở”, là gây trở ngại, làm cho công việc gặp phải khó khăn, không thể tiến hành được dễ dàng.
Trong Thánh Ngôn Sưu Tập, Thánh giáo Thầy dạy Ngài Đầu Sư Thượng Trung Nhựt có đoạn: Trúng đó con, song phải đặng như lời con nói đó thì tự bảy năm nay Đạo ắt hoàn thành. Cái giả tâm của nhiều đứa làm cho trở ngăn đường Đạo.
May thay! Thiên thơ do một mặt chẳng chi dời đổi trở ngăn, nên may ra nữa, từ đây Lão có phương cầm quyền trị thế.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trở: Thay đổi, đổi hướng, lật ngược. Pháp 法: Luật pháp, phương pháp.
Trở pháp là thay đổi luật pháp lại, và cũng có thể hiểu là thay đổi phương pháp khác hẳn với trước.
Em nhớ lại, khi Ngọc Hư định cho Hiệp Thiên Ðài cầm số mạng nhơn sanh, lập thành Chánh giáo thì Ðại Từ Phụ lại trở pháp, giao quyền ấy cho Cửu Trùng Ðài.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trở: Di chuyển ngược hướng lại. Quày: Quay lại.
Trở quày là quày đầu trở lại, ý nói trở về với nơi đã xuất phát.
Như: Gặp đường cùng phải trở quày lại.
Khỏi vòng mê tín lại đường ngay,
Lạc nẻo mau chơn liệu trở quày.
(Đạo Sử).
Trở: Thay đổi, đổi hướng, lật ngược. Tâm tánh: Tính tình riêng của mỗi người.
Trở tâm tánh là thay đổi cái tánh tình, ý chỉ tánh tình của con người do nhiễm luyến vật chất mà thay đổi.
Như: Anh ấy rất hiền lành, gặp cô vợ dữ khiến anh trở tâm tánh.
Dòm thấy cuộc kinh dinh dưới mắt,
E trở tâm tánh bắt đổi thay.
(Kinh Thế Đạo).
Trở: Làm đảo ngược, đầu thành đuôi. Tráo: Đuổi ngược vị trí đầu đuôi, đưa cái nọ thay cái kia.
Trở tráo, như chữ “Tráo trở”, là dễ dàng thay đổi, làm trái lại điều đã nói, đã hứa, đã cam kết.
Như: Lòng dạ con người trở tráo khó lường.
Chớ oán chạ tham lam ngược ngạo,
Bội nghĩa ân trở tráo chước sâu.
(Kinh Sám Hối).
Đừng tưởng Lão chẳng vì lòng thảo,
Cậy con rồi trở tráo chối công đâu.
(Ngọc Hoàng Thượng Đế).
Trở về: Trở lại chỗ cũ. Vị xưa: Ngôi vị ngày xưa, hay cựu vị là ngôi vị cũ nơi cõi Thiêng liêng khi chưa đầu kiếp xuống phàm trần.
Trở về vị xưa, bởi chữ “Quy hồi cựu vị 歸 回 舊 位” tức là trở về với ngôi vị cũ.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có nói: Thầy lập nền Ðạo nầy ra, do nơi Thiên thơ, lại cũng có lòng từ bi, để vớt cả mấy chục triệu nguyên nhân lớn lao trở hồi cựu vị.
Theo làm âm chất may bồi đắp,
Thì sẽ trở về chỗ vị xưa.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
助
Trợ là giúp. Như: Ám trợ, nội trợ, phù trợ.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo Đức Chí Tôn có đoạn: Lòng nhân của hai con mà Thầy vốn rõ rất hạp với tánh háo sanh của Tạo hoá. Chẳng những phải cứu trợ kẻ ngoại Ðạo mà lại cứu kẻ nghịch cùng mình trong cơn nguy biến.
Phò nguy trợ yếu anh hùng chí,
Giúp khó làm nên ít thấy thường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trợ: Giúp đỡ. Giúp: Làm việc gì cho ai hoặc lấy của mình tặng người.
Trợ giúp là giúp đỡ cho người. Như: Những người nghèo khó tàn tật cần sự trợ giup của mọi người.
Thánh giáo Thầy dạy Đức Quyền Giáo Tông có đoạn: Thầy xin lập Tiểu đàn nầy là Thầy biết con đến đó, Trung. Con khá nhớ những lời Thầy đã dạy: Con phải nên trợ giúp Minh Lý cho nên việc, nghe há.
Ơn trợ giúp khá lo đền báo,
Giữ vẹn tròn nghĩa đạo với đời.
(Kinh Sám Hối).
Trợ giúp: Phò trợ và giúp đỡ. Nên công: Lập nên công nghiệp.
Trợ giúp nên công là cầu nguyện các Đấng Thiêng liêng trợ giúp cho lập nên công nghiệp.
Trong việc tu hành, muốn được giải thoát khỏi kiếp sinh nơi trần lao giả tạm này để về với ngôi xưa vị cũ, thì người tu hành phải nhờ vào hai nguồn lực: Tự lực và tha lực. Tự lực là sức mạnh của mình, nhờ vào năng lực của chính mình để đạt đến giải thoát. Tha lực là sức mạnh từ bên ngoài, hay nương vào sức thiêng liêng của các Đấng để trợ giúp.
Tuy vậy trong ý nghĩa sâu xa hơn, tất cả chúng sanh đều sẵn thiên tánh, nên sự phân biệt tự lực hay tha lực cũng chỉ là phương tiện trong việc tu mà thôi. Nương nhờ tha lực cũng cần đến tự lực, tự lực là điều kiện cần thiết cho việc tu, có quyết tâm, cố gắng mới mong đạt thành như lời Thánh giáo Đức Chí Tôn đã dạy: “Nếu các con không tự lập ở cõi thế này, là cái đời tạm của các con, thì Thầy cũng không bồng ẵm các con mà đỡ lên cho đặng”.
Đại Từ Phụ hồng ân rưới khắp,
Trợ giúp con đặng lập nên công.
(Kinh Thế Đạo).
Trợ: Giúp. Hoang: Thất mùa lúa.
Trợ hoang là trợ giúp nạn thất mùa, tức là làm cho nạn thất mùa càng thêm trầm trọng thêm.
Hành người bế địch, trợ hoang,
Thừa năm hạn đói mưu toan bức nghèo.
(Kinh Sám Hối).
Trợ: Giúp đỡ. Yếu: Nhược, không mạnh, không khoẻ, hay ốm đau.
Trợ yếu, dịch từ chữ “Trợ nhược 助 弱”, tức là giúp đỡ người yếu nhược.
Thành ngữ Việt Hán có câu “Phù nguy trợ nhược 扶 危 助 弱”, là giúp kẻ nguy nan, trợ người ương yếu.
Phò nguy trợ yếu anh hùng chí,
Giúp khó làm nên ít thấy thường.
(Đạo Sử).
Trợ: Giúp đỡ. Khó: Ở tình trạng phải chịu đựng nhiều thiếu thốn, nghèo nàn.
Trợ khó là cứu trợ hay giúp đỡ cho những kẻ khó khăn, nghèo nàn.
Như: Phò nguy trợ khó.
Dạy giúp nghèo trợ khó ân cần,
Dạy xử thế cầm cân đo mực thước.
(Phương Tu Đại Đạo).
Phước Thiện tu tâm bằng trợ khó,
Hiệp Thiên tịnh luyện tới Thiên Đường.
(Thơ Thượng Sanh).
助 令
Trợ: Giúp đỡ. Lịnh: Mệnh lệnh, những điều cấp trên truyền xuống cho cấp dưới phải thi hành.
Trợ lịnh là giúp đỡ để thi hành các mệnh lệnh của cấp trên.
Cầu các Trấn Thần linh trợ lịnh,
Giữ Chơn hồn xa lánh xác trần.
(Kinh Tận Độ).
助 力
Trợ: Giúp cho, giúp đỡ. Lực: Sức.
Trợ lực là giúp sức để tăng thêm sức mạnh, sức lực. Như: Đưa người có tay nghề để trợ lực với công nhân.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Nói thật ra cây Cơ Phong Thánh, Cơ Lập Pháp, Cơ truyền Giáo, đã đem theo Ngài nên ngày giờ thoảng có Cơ Phong Thánh thì Ngài cậy mượn Cao Tiếp Đạo nâng Loan có Ngài trợ lực.
Cao Tiếp Ðạo, em ráng nâng loan, có Qua trợ lực.
(Bát Đạo Nghị Định).
助 危
Trợ: Phò trợ, giúp đỡ. Nguy: Hiểm nguy, tai hại.
Trợ nguy là phò trợ và cứu giúp những việc nguy hiểm cho con người.
Như: Tế hiểm trợ nguy.
Trợ nguy tế hiểm con ra sức,
Ðạo đức chung lo trọn tấc lòng.
(Đạo Sử).
Cứu khổ trợ nguy âm chất chuộc,
Dầu không ngôi báu cũng giang san.
(Đạo Sử).
Trợ: Phò trợ, giúp đỡ. Nghèo: Ở tình trạng không có hoặc thiếu về nhgu cầu của đời sống vật chất.
Trợ nghèo là giúp đỡ người nghèo khó.
Hộ Pháp Phạm Công Tắc thuyết về Đức Jésus Christ có câu: Đức Chúa Jésus de Nazareth (gọi là Christ) bởi lòng nhân cứu thế lập nên Thánh giáo Gia Tô, Ngài mượn bác ái nhân sanh, đặng thay mặt Chí Tôn khai hoá, xem phổ tế chúng sanh rằng trọng, nên chuyên lo giúp khó trợ nghèo, dỗ kẻ dữ, dạy người ngu, ngó chân thật mạng sanh hành thiện Đạo, diệt dị đoan, trừ mê tín, dụng chân lý để răn đời, nhìn lương tâm là hình ảnh của Trời, lấy trí tuệ vẽ tươi Thiên Cảnh.
Người phú túc vun nền âm đức,
Lấy lòng nhơn giúp sức trợ nghèo.
(Kinh Sám Hối).
1.- Trời là bầu xanh xanh bao phủ trên không, có hiện tượng về khí hậu, thời tiết.
Như: Bầu trời xanh, trời mưa, trời nắng, trời chiều, trời Nam đất Việt.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Trời Nam may đặng một yếng sáng của Ðấng Ðại Từ Ðại Bi dẫn khách trần bước lần ra con đường hắc ám, để tránh khỏi bến mê, dụng nâu sồng thế cân đai, mượn khổ tâm thay chung đỉnh, lấy hạnh đức làm nấc thang bước lên tột lừng Trời, vẹt ngút mây xanh, trông vào cảnh thiên nhiên, biết rõ cơ mầu nhiệm mà làm khách u nhàn thanh nhã, núi thẳm rừng xanh.
Ngày về thức tỉnh trời trưa sớm,
Non rạng an vui cảnh bá tùng.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Phải nhớ thử khí trời nóng lạnh,
Muốn nuôi con khoẻ mạnh khá thăm chừng.
(Phương Tu Đại Đạo).
2.- Trời chỉ Đấng Tạo hoá, theo Cao Đài, chỉ Đức Chí Tôn, Ngọc Hoàng Thượng Đế, chủ tể Càn khôn Thế giái và muôn loài vạn vật.
Thánh giáo Thầy có câu: Nếu buổi sanh tiền, dầu cho một kẻ phàm tục tội lỗi biết đặng cơ quan mầu nhiệm của Ðấng Chí Tôn là Trời đã sắp đặt, thì cũng chẳng dám gây ra tội lỗi mà thôi, lại có thể đắc đạo mà gấm ghé phẩm vị Thần, Thánh, Tiên, Phật đặng nữa, huống lựa là các Ðấng ấy phải bị đoạ trần mà biết mình hằng giữ, thì mầu nhiệm thử Thần, Thánh, Tiên, Phật, chẳng có nghĩa lý gì hết.
Lòng thành một tấm Trời soi xét,
Gương rạng nghìn thu nguyệt chiếu minh.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Phước gặp Kỳ Ba Trời dẫn độ,
Mau chơn rán lướt tới rừng thiền.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trời: Đức Chí Tôn, sáng tạo và quyết định số phận muôn loài trên mặt đất. Ban: Cho, hay cấp kẻ dưới.
Trời ban là Trời cấp cho con người hay loài vật.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Lương Tâm là một nguồn sáng thiêng liêng, một điểm linh quang của Trời ban cho con người để khuyên lơn dìu dắt và soi sáng bước đường đời cũng như đường Ðạo của mỗi cá nhân trong kiếp sanh.
Nghèo mà trong sạch danh thơm rạng,
Phúc hậu Trời ban để cháu con.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Lợi không ích kỷ lợi Trời ban,
Phải tính trí kia xử vẹn toàn.
(Đạo Sử).
Chơn linh lắm chịu mê tân,
Sanh tiền khó hưởng phước lành Trời ban.
(Thất Nương Giáng Bút).
Hay “Trời cao bể rộng”.
Trời cao: Bầu trời cao. Biển (bể) rộng: Bờ biển rộng.
Trời cao biển rộng, như câu thành ngữ “Thiên cao hải khoát 天 高 海 闊”, là trời biển bao la, bát ngát.
Trời cao biển rộng còn dùng để ví với những gì to lớn, cao rộng, như công đức của ông bà, cha mẹ.
Cá chậu chim lồng mừng đã thoát,
Trời cao biển rộng mặc thong dong.
(Thơ Thông Quang).
Trời: Khoảng không gian vô tận trên vòm trời úp trên mặt đất. Trời còn dùng để chỉ Đấng Tạo Hoá, quyết định số phận muôn loài trên mặt đất. Đất: Mặt đất, nơi muôn vật trên thế gian sinh sống.
Trời đất là chỉ trên Trời và dưới đất.
Trời đất còn dùng để chỉ hai Đấng Thiêng Liêng chứng giám cho lời thề nguyền.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có câu: Đức Khổng Phu Tử tự là Trọng Ni, cũng vì nhơn thấy đặng hung bạo của Đời nên lo trù hoạch phương châm giảm ác, mới đạt đặng triết lý chí thiện là cơ quan bảo thế, Ngài đắc thông nên tự nhiên biết rằng cơ tạo nghĩa là Trời Đất và vạn vật hữu hình, phải tấn hoá lần lần cho tận con đường chí thiện.
Tuy là Trời Đất rộng thinh,
Mắt dường sao nháy chiếu minh lòng người.
(Kinh Sám Hối).
Lòng Trời đất thương đều muôn vật,
Đức háo sanh Tiên, Phật một màu.
(Kinh Sám Hối).
Ơn cha mẹ sánh tày Trời Đất,
Nỗi hiếu thân đừng thất đạo hằng.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trời động: Bầu trời lay động. Đất nghiêng: Mặt đất quay cuồng nghiêng ngửa.
Trời động đất nghiêng là Trời đất lay động, quay cuồng nghiêng ngửa, ý muốn chỉ trong lòng quá sức đau đớn và khủng khiếp.
Ôi thôi trời động đất nghiêng!
Chết chàng hồn thiếp chơi miền Âm cung.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trời long: Bầu trời rung rinh chuyển động. Đất lở: Đất bị sụp lở xuống.
Trời long đất lở là Trời đất bị rung rinh sụp lở, ý chỉ cảnh tượng đau buồn, khủng khiếp xảy đến.
Như: Được tin chồng vừa tử nạn dường như gặp cảnh trời long đất lỡ.
Trời long đất lở bưng gan óc,
Người ở dương gian kẻ dạ đài.
(Thơ Vạn Năng).
Trời Nghiêu đất Thuấn, đồng nghĩa với chữ “Nghiêu thiên Thuấn nhật 堯 天 舜 日”.
Trời Nghiêu đất Thuấn là trời đất, hoặc ngày tháng của đời vua Nghiêu Thuấn, ý muốn chỉ đời thái bình thịnh trị của thời vua Nghiêu Thuấn.
Xem: Nghiêu Thuấn.
Trời Nghiêu đổi lại miền Nam Việt,
Đất Thuấn phục hồi cõi Á Đông.
(Thơ Thông Quang).
Quạt gió đèn trăng vui đó tá!
Trời Nghiêu đất Thuấn thích đây mà.
(Thơ Vạn Năng).
Trời: Chỉ Thượng Đế. Phật: Chỉ Đức Phật.
Trời Phật là tiếng chỉ hai Đấng Thiêng liêng mà trong Tôn giáo Cao Đài đang thờ phụng.
Thờ Trời tức là thờ Đức Chí Tôn, Ngọc Hoàng Thượng Đế, tượng bằng Thiên nhãn, thờ Phật tức thờ Tây Phương Giáo Chủ Thích Ca Mâu Ni Văn Phật, một vị giáo chủ trong Tam giáo: Phật, Tiên, Thánh.
Trời Phật còn là tiếng dùng để chỉ chung các Đấng Thiêng Liêng.
Xin Trời Phật chứng lòng sở nguyện,
Hộ thương sanh u hiển khương ninh.
(Kinh Tận Độ).
Ăn năn khử ám hồi minh,
Từ bi Trời Phật rộng tình xét cho.
(Kinh Sám Hối).
Trời đất: Chỉ chung các Đấng thiêng liêng. Tru 誅: Giết, phạt. Diệt 滅: Dứt, tiêu mất.
Trời tru đất diệt, như câu “Thiên tru địa lục 天 誅 地 戮”, nghĩa là trời đất sẽ có hình phạt giết hại.
“Trời tru đất diệt” là lời mà người ta thường hay dùng để thề thốt, có nghĩa là trời đánh phạt, đất tiêu diệt, lời thề độc địa.
Xem: Thiên tru địa lục.
Trời tru đất diệt nhớ câu thề,
Bất cứ làm gì cũng phải ghê.
(Thơ Thiên Vân).
Trời: Bầu Trời hoặc chỉ Đấng Tạo Hoá. Xanh: Màu của lá cây hay màu của nước biển.
Trời xanh là chỉ bầu trời màu xanh, như: Trời xanh không gợn tí mây đen.
Trời xanh còn dùng để chỉ Đấng Thượng Đế.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có đoạn dạy: Ðường tội phước chẳng biết cân, gương dữ lành không để ý. Triền cao vực thẳm, rừng trước non xưa, cảnh vẫn đợi kẻ tìm về, nhưng giọng ai oán của khách lạc đường chẳng thế vạch Trời xanh soi thấu.
Ngẩn bút hoà thi tủi phận ai,
Trời xanh vội lấp nữ anh tài.
(Thơ Hộ Pháp).
1.- Trơn là láng mượt, dễ trợt, không bị nhám.
Như: Mưa lầy lội đường đi trơn, khúc cây được bào trơn, tóc thoa dầu dừa trơn.
Sàng lấy gạo trơn bỏ trấu ra,
Nay quy Tam Giáo cũng in là.
(Đạo Sử).
2.- Trơn còn có nghĩa là hoàn toàn, sạch hết, không còn gì nửa.
Như: Của cải sạch trơn, gạo mang theo đã hết trơn, chỉ còn hai bàn tay trơn.
Làm trai ví gìn lòng chí khí,
Dầu tay trơn mưu trí lập thân mình.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trơn: Có bề mặt nhẵn, láng mượt, dễ trượt, dễ tuột đi. Trợt: Tuột chân té ngã.
Trơn trợt là trơn trượt, trơn tuột, trơn đến mức có thể gây trượt, mất thăng bằng và có thể té.
Như: Đường đất mưa lầy trơn trợt.
Ðường đi trong ngõ hẽm trơn trợt vì gặp phải mùa mưa, phần đông chức sắc than phiền dường như rất bực lòng đi đến chỗ không xứng đáng.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
Trớn là đà, thế, sức còn đương đi.
Như: Chạy lỡ trớn, lấy trớn để nhảy, trớn tàu còn mạnh không hãm ngay được.
Đừng hổ thẹn đôi khi phải giỡn,
Cùng người mua lấy trớn đến thường.
(Phương Tu Đại Đạo).
Sợ bả gan chưởi tới ông bà,
Lấy trớn chưởi cả nhà ông vải.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trợn là tiếng chỉ mắt mở căng ra hết cỡ. Như: Mắt trợn ngược lên, trợn tròn mắt, phồng má trợn mắt.
Trong Thuyết Đạo Hộ Pháp có đoạn: Đức Khổng Phu Tử gặp Đạo Chích, Ngài luận Tam Cang Ngũ thường. Ngài nói nếu con người đã sanh ra dưới thế này mà thiếu Tam cang Ngũ thường không đáng làm người. Đạo Chích trợn mắt hỏi: Sao Ngài biết rằng tôi không có Tam Cang Ngũ thường?
Nhiều thứ rắn mặt mày dữ tợn,
Ngóng cổ trông mắt trợn dòm người.
(Kinh Sám Hối).
Trợn: Mắt mở căng ra hết cỡ. Tráo: Trố, giương to mắt ra để nhìn, tỏ ý ngạc nhiên.
Trợn tráo ý giương to mắt lên để nhìn, tỏ ý lơ ngơ, không tha thiết đến.
Đã muốn sửa cho đời hết cơn đường gió bạo,
Nỡ yên ngồi mặt trợn tráo, đành ngơ ngáo sao thành.
(Giác Mê Khải Ngộ).
Trợn trạo là mắt trợn lên vẻ xấc láo, hung dữ, tỏ vẻ không coi ai ra gì.
Trợn trạo còn dùng để chỉ có tính ngang tàng, ương ngạnh, không có tư cách đạo đức.
Như: Cái thằng trợn trạo đó có ngày làm bậy cũng bị người ta đánh hà.
Họ bày ra nhiều cái thuyết thần thoại, giờ phút nầy làm cho khoa học phải trợn trạo đánh đổ về cái lý lẽ ấy...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trợt, như chữ “Trượt”, di chuyển trên mặt phẳng trơn dễ bị té ngã.
Như: Đường trơn dễ bị trợt té, đi đường nầy mắc sình lầy trợt chân là té.
Kẻ chịu thấp, người ưa cao,
Trèo lên trợt xuống lộn nhào leo lên.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
誅
Tru là giết, phạt trách. Như: Ngũ Lôi tru diệt, Thiên tru địa lục.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Còn nói về phần chư Môn Ðệ của Ðức Chí Tôn, từ buổi đem thân vào cửa Ðạo trong lúc nhập môn đã quỳ trước Bửu Ðiện có bàn Ngũ Lôi, mà lập minh thệ rằng: “Từ đây tôi biết một Ðạo Cao Ðài Ngọc Ðế, chẳng đổi dạ đổi lòng, hiệp đồng chư Môn Ðệ, gìn Luật lệ Cao Ðài, như sau có lòng hai thì thiên tru địa lục”.
Từ đây biết một Ðạo Cao Ðài Ngọc Ðế, chẳng đổi dạ, đổi lòng, hiệp đồng chư Môn Ðệ, gìn luật lệ Cao Ðài, như sau có lòng hai thì Thiên tru Ðịa lục”.
(Lời Minh Thệ).
誅 滅
Tru: Giết, phạt trách. Diệt: Làm cho tiêu mất.
Tru diệt là giết cho tiêu mất.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Nguơn linh của Ngài (Quan Thánh) là Xích Long Tinh. Buổi nọ dân Bắc Hớn phạm Thiên điều bị Ngọc Hư Cung phạt hạn không cho mưa, đặng cho dân ấy phải đói. Dân làng biết mà cầu nguyện nơi Ngài cứu nạn. Ngài cũng thừa biết dân ấy bị Thiên điều hành pháp, nhưng vì lòng ái tuất thương sanh không nỡ để dân chết đói, nên Ngài làm mưa. Ngọc Hư Cung bắt tội sai Ngũ Lôi tru diệt.
Chẳng dám chuyên quyền mà lập thành tả đạo, như ngày sau hữu tội thì thề có Ngũ Lôi tru diệt.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
誅 戮
Tru: Giết, phạt trách. Lục: Giết chết.
Tru lục, do câu trong lời minh thệ “Thiên tru địa lục”, là Trời tru đất diệt.
Thiên tru địa lục còn là một lời thề dành cho các tín đồ Cao Đài khi nhập môn, đọc trước Điện tiền để buộc người nhập môn phải thủ tín, tức là một lòng một dạ giữ gìn và thờ phượng nền chánh đạo, chẳng dám làm điều gì sái lời thệ nguyện hầu kềm thúc tâm phàm tánh tục của mình cho đến phút lâm chung.
Xem: Trời tru đất diệt.
Thề rằng: Từ đây biết một Ðạo Cao Ðài Ngọc Ðế, chẳng đổi dạ đổi lòng, hiệp đồng chư môn đệ, gìn luật lệ Cao Ðài, như sau có lòng hai thì Thiên tru Ðịa lục.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
住
Trú, còn đọc là “trụ”, là ở tạm. dừng tạm. Như: Trú tại Thành phổ, đang đi gặp mưa tìm nơi trú chân.
Đại Thừa Chơn Giáo có câu: Lại khi các con đã bỏ xác phàm thì linh hồn xuất ra về trú tại miền Trung Giới, nơi chốn Hư Linh, chờ ngày các con phải đến tại trước Toà Phán Xét mà chịu lãnh những tội tình, đi đầu thai trả quả, còn đứa nào có phước đức nhiều thì trở lại thọ hưởng hồng ân Thầy ban đáp cho.
Kìa những kẻ sơn lâm ẩn trú,
Một chữ nhàn vui thú thanh cao.
(Thơ Hộ Pháp).
晝 夜
Trú: Ban ngày, không dùng một mình. Dạ: Ban đêm.
Trú dạ là ban ngày và ban đêm.
Câu “Thệ giả như tư phù, bất xả trú dạ! 逝 者 如 斯 夫, 不 舍 晝 夜!” có nghĩa đêm ngày cứ chảy luôn như thế mãi!, ý Đức Phu tử muốn nói Đạo của Trời đất cứ lưu hành như nước chảy, không lúc nào ngừng nghỉ, chẳng nơi đâu mà không lưu hành và lưu hành trong tĩnh lặng.
Một hôm Đức Khổng Phu Tử đứng trên bờ sông ngắm nước chảy mà than rằng:Thệ giả như tư phù, bất xả trú dạ. Nghĩa là ngày đêm cuồn cuộn chảy như thế nầy ư!
(Giáo Lý).
住 寓
Trú: Ở, chỗ ở. Ngụ: Ở đậu, ở nhờ.
Trú ngụ là ở hay sinh sống một nơi nào đó không phải quê hương mình.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Đạo của mấy em như: cây cao mát mẻ, như nước suối trong veo tinh khiết, họ cũng muốn trú ngụ cho mát mẻ tâm hồn, họ đến nương bóng nơi mấy em đặng lập thanh danh của họ.
Như: Tìm nơi trú ngụ, trú ngụ nước ngoài.
Ban Nhà Thuyền Toà Thánh được có một ngôi nhà kiên cố đặng giữ gìn các thuyền Bát Nhã và cho nhân viên nhà thuyền có nơi trú ngụ xứng đáng.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
1.- Trù là nguyền rủa, mong sự thất bại, cầu mong điều rủi ro, tai hoạ đến cho người khác.
Như: Trù cho chết, vì ghét mà trù nhau, gặp tai nạn do hôm qua anh ấy trù ẻo.
Để hành kẻ chứa xâu, lường của,
Trù ếm người, chưởi rủa Tổ tông.
(Kinh Sám Hối).
2.- Trù 籌 là tính toán, lo liệu. Như: Trù tính, trù liệu, trù mưu tính kế.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Tìm hiểu nhơn loại để tự giác mình, còn nhiều bậc trí thức cao siêu hơn nhơn loại, cầm vận mạng các quốc gia trù tính kế hoạch đặng bảo vệ hoà bình và bảo tồn sanh mạng cho loài người tức là bảo tồn sanh mạng cho nhơn loại.
Tịnh tâm con khá gắng công tu,
Cái nợ duyên kia chớ vận trù.
(Đạo Sử).
Con cũng đứng mày râu dưới thế,
Nếu kém phương thiếu thế vận trù.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Đề sầu khó tả tình lưu khứ,
Dẹp nhớ tua an chước hoạch trù.
(Thơ Thanh Thuỷ).
3.- Trù 廚 là bếp, nơi nấu nướng thức ăn.
Như: Mỗi dịp lễ tại Toà Thánh phòng trù rất đông người, Đông trù tư mệnh táo phủ thần quân.
Phòng trù, dầu phải chung lộn với nhau buổi nấu nướng, khi dọn ăn, chẳng đặng lộn xộn cùng nhau, nghe à!
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trù: Nguyền rủa, mong sự thất bại, cầu mong điều rủi ro, tai hoạ đến cho người khác. Ếm: Dùng phép thuật để hãm hại.
Trù ếm là nguyền rủa và dùng bùa chú hại người. Như: Nó đi ông thầy pháp để giải phép bị trù ếm.
Để hành kẻ chứa xâu, lường của,
Trù ếm người, chưởi rủa Tổ tông.
(Kinh Sám Hối).
籌 劃
Trù: Cái thẻ để đếm số, tính toán, lo liệu trước. Hoạch: Kế hoạch.
Trù hoạch là tính toán, xếp đặt một cách kỹ lưỡng để vạch sẵn các công việc. Như: Trù hoạch công việc.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Hôm thứ sáu tuần rồi, Bần Ðạo đặng nghe trong máy truyền thanh, Liên Hiệp Quốc đã hội hiệp nhau trù hoạch phương châm lập nền chánh trị hoàn cầu, chẳng những thống nhứt cả quốc gia làm một, mà còn quy tụ nòi giống loài người làm một.
Ðã bao lâu rồi Hội Thánh có ý định xây cất Chánh môn Toà Thánh theo sự trù hoạch của Ðức Hộ Pháp từ trước.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
籌 擬
Trù: Cái thẻ để đếm số, tính toán, lo liệu trước. Nghĩ: Suy xét, tưởng đến nhiều lần.
Trù nghĩ, như chữ “Trù tính”, là suy nghĩ và tính toán trước một cách cụ thể.
Đại Thừa Chơn Giáo có câu: Mãi đến lớn lên, lần lần nhiễm lấy mùi trần, rồi ham giàu, ham sang mới trù nghĩ kế nọ mưu kia, phương này, chước khác, mà báo hại, phải hao cái Chơn tâm.
Hiệp với Hội Thánh mà trù nghĩ suy tính cách thức hành động về bước đường của chư Thiên phong và đạo hữu trong buổi nầy.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
廚 房
Trù: Nơi nấu ăn. Phòng: Buồng, một phần được ngăn ra của gian nhà.
Trù phòng là căn phòng được dùng làm nhà bếp, tức để nấu ăn.
Trong Nội Ô Toà Thánh, sau trai đường là một dãy nhà dài ngăn ra, một bên làm kho lương, một bên làm trù phòng.
Vào những ngày lễ vía lớn, trù phòng nơi Nội Ô Toà Thánh hoạt động liên tục nhiều ngày để phục vụ cho công quả Đạo và du khách đến viếng lễ.
Tuyên Dương công nghiệp Bà Hương Hiếu trong cuộc lễ Tấn phong Nữ Đầu Sư, Đức Thượng Sanh có câu: Bà góp sức chịu cực khổ lo việc trù phòng nuôi công quả, tổng số hơn 300, do Đức Thượng Phẩm điều khiển công cuộc phá rừng và lập Thánh Thất tạm nơi vùng đất mới, tức là vùng Nội Ô Thánh Địa hiện tại.
Chợt xem bên trái kế trong,
Trai Đường liên với trù phòng kho lương.
(Quang Cảnh Toà Thánh).
Trù: Cái thẻ để đếm số, tính toán, lo liệu trước. Tính: Trù liệu, toan tính.
Trù tính là trù liệu, tính toán trước một cách cụ thể.
Như: Trù tính sản lượng thu hoạch mùa lúa năm nầy.
...còn nhiều bậc trí thức cao siêu hơn nhơn loại, cầm vận mạng các quốc gia trù tính kế hoạch đặng bảo vệ hoà bình...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
1.- Trụ 住 là ở chắc hoặc làm cho chắc tại một vị trí, không để cho bị bật đi chỗ khác.
Như: Trụ vững đức tin, trụ thần, quân địch trụ binh lại để đánh, đứng trụ chân.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Rồi còn điều nầy rắc rối hơn hết, hễ khi nào cả thảy tụng rồi bài kinh Chí Tôn hoặc kinh Tam Giáo, khi Bần Ðạo thấy nín hết, buổi đó đem hết tinh thần trụ lại, dâng lời mặc niệm ấy vào Bát Quái Ðài.
Hại thay! Đã trót trên 10 năm trụ cả đức tin vừa mới vững chắc.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
2.- Trụ 宙 là từ xưa đến nay, nói chung về thời gian, không dùng một mình. Như: Vũ trụ.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Rồi đây chúng ta sẽ tạm nghỉ ít ngày để đón Xuân, cái Xuân nồng nàn xinh đẹp của võ trụ mà cũng là cái Xuân tươi thắm của người ở thế gian, một dịp thay cũ đổi mới gieo vào lòng nhân thế biết bao hy vọng để phấn khởi trên đường nhiệm vụ tương lai.
Trong vũ trụ hiệp hào là mạnh,
Phận đồ thơ phải gánh non sông.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trong võ trụ mình người sanh đứng đợt,
Ai hiểu mình phòng sang bớt gánh đồ thơ.
(Phương Tu Đại Đạo).
3.- Trụ 紂 là tên một vị bạo quân cuối cùng của đời nhà Thương bên Trung Quốc.
Như: Trụ vương, vua Trụ say mê nàng Đát Kỷ.
Nóng quá Trương Phi, Tào lại khiếp,
Hiền như Tây Bá, Trụ còn giam.
(Thơ Thái Phong).
Trụ 柱: Cây cột vững chắc để đỡ vật nặng. Cột: Cây trụ dựng đứng bằng gỗ, tre, đá...
Trụ cột là người, sự vật, lực lượng làm chỗ dựa chủ yếu và vững chắc.
Như: Anh ấy là trụ cột của gia đình, lương thực là trụ cột của ba quân.
Vậy phải vãn hồi các bản sắc trong lành cho xứng danh là Thánh Ðịa, hầu làm cái trụ cột tinh thần cho nhơn loại hướng về tin tưởng.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Hay “Trụ nguyên tính”.
Trụ: Ở, đứng, giữ yên. Nguyên tánh (tính): Tánh ban đầu.
Trụ nguyên tánh, như chữ “Trụ nguyên tính 住 元 性”, là giữ chặt cái tánh ban đầu, mà cái tánh ban đầu vốn lành, như lời Mạnh đã dạy: Nhân chi sơ, tánh bản thiện.
Như vậy, trụ nguyên tánh tức giữ vững tánh thiện lành của mình như thuở ban đầu.
Trụ nguyên tánh hồn linh nhàn lạc,
Cõi Đào nguyên cỡi hạc thừa long.
(Kinh Thế Đạo).
住 義
Trụ: Ở, ngừng, giữ yên. Nghĩa: Điều nghĩa, đạo phải.
Trụ nghĩa là giữ vững điều nghĩa.
Đắc văn sách thông Thiên định Địa,
Phép huyền công trụ nghĩa hoá thân.
(Kinh Tận Độ).
住 心
Trụ: Ở, đứng, giữ yên. Tâm: Lương tâm.
Trụ tâm là đứng vững cái tâm, tức là đem cái tâm ý vào một chỗ, chuyên chú và một đối tượng, một cảnh, không để tâm bị tán loạn, chạy theo duyên ở quá khứ, hiện tại hay tương lai.
Trụ tâm nâng đỡ quốc hồn,
Giữ bền đảnh nghiệp vĩnh tồn hậu lai.
(Kinh Thế Đạo).
住 神
Trụ: Ở, đứng, giữ yên. Thần: Tinh thần
Trụ thần là đứng vững tinh thần, không để tinh thần bị tán loạn, lo ra.
Khi thuyết về hành pháp, Đức Hộ Pháp có câu: Không gì khác hơn là bí pháp của Chí Tôn trụ thần, Bần Ðạo dám chắc rằng không ai biết, họ tụng kinh như hát mà thôi, không ai để hết tinh thần vào câu kinh, nên mấy thầy chùa gõ mõ tụng kinh có ăn thua gì, trọng hệ là vị Hoà Thượng trụ trì ngồi hành pháp, nhưng không hiểu họ có biết mà làm y theo đó hay không?
Bắt ba ấn phải trụ thần, làm sao cho ấn ấy đừng thất pháp.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
住 持
Trụ: Ở, giữ yên, nương dựa. Trì: Gìn giữ.
1.- Trụ trì là đứng vững và gìn giữ tại một chỗ. Như: Trụ trì tâm cho yên tĩnh.
Ðức Phật đã bố hoá cho vị tu trụ trì được cái tâm tư hoàn toàn thoát tục, tha thiết với nhiệm vụ cứu khổ chúng sanh.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
2.- Trụ trì còn dùng để chỉ một vị sư làm chủ và ở tại chùa, điều khiển các công việc ở chùa.
Đối với Phật giáo, vị “Trụ trì” của một ngôi chùa, đó là vị tăng chủ coi sóc, điều hành, lãnh đạo tinh thần ngôi chùa đó.
Trụ có nghĩa là trụ Như Lai xứ, và trì là trì Như Lai sự, tức người lãnh trọng trách thay Đức Phật tu tập hành trì, giữ gìn chánh pháp.
Trụ trì đồng nghĩa với Toạ chủ hay Viện chủ.
Nhứt là Thiền Môn mỗi khi làm chay, thí của, cầu siêu, hay tuần tự chi đều rước một vị Hoà Thượng trụ trì đến.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Trụ: Giữ yên, nương dựa. Vững: Bền chặt.
Trụ vững là giữ vững cái tâm, không để cho thay đổi. ví dụ: Trụ vững tinh thần là giữ cho tinh thần cứng cáp, bền chặt, không để lay chuyển.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Cái quyền chỉ huy ấy phải được triệt để ủng hộ, kính nể, trật tự mới phân minh, mối giềng mới chặt chẽ, người cầm quyền mới có thể bảo thủ uy danh của Ðạo, trụ vững tinh thần để điều khiển dìu dắt con cái của Ðức Chí Tôn Ðại Từ Phụ đi trọn vẹn trên đường Thánh Ðức.
Tổ đình vòi vọi rộng ngàn trùng,
Trụ vững tinh thần rạng Á Đông.
(Thơ Thái Đến Thanh).
Điểm tô hình thức xem kiên cố,
Trụ vững tinh thần thấy vẻ vang.
(Thơ Ngọc Trương Thanh).
屯
Truân là khó khăn, vất vả, không dùng một mình.
Như: Đã nhiều lưu lạc lại nhiều gian truân, một thân thiếu nữ truân chuyên mấy lần, hồng nhan đa truân.
Ái ân, ân ái là sao?
Đày thân lắm khách má đào gian truân.
(Nữ Trung Tùng Phận).
迍 邅
Truân: Khó khăn, vất vả. Chuyên (chiên): Khó đi.
Truân chuyên, hay truân chiên, là đi dùng dằng, bước đường gặp những khó khăn, không tiến tới được.
Nghĩa bóng: Chỉ sự gian nan vất vả.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Lý Giáo Tông có dạy: Chư hiền hữu, chư hiền muội xem trong năm Khai Ðạo, biết bao khổ não truân chuyên. Lão, vì đã thấy rõ, nên không nỡ ngồi an xem cơ thắng bại. Lão nhứt định đứng chung vai đâu cật cùng chư hiền hữu, chư hiền muội, mà chia bớt khổ tâm.
Truân chuyên đã bấy nhiêu lần,
Nỗi oan chín khúc ruột dần chạnh đau.
(Đạo Sử).
Thương Mạnh Quang băng ngàn xe đẩy,
Tùng bước chồng chẳng thấy truân chuyên.
(Thất Nương Giang Bút).
Phạm Trọng Yêm mấy lần xa vợ,
Nợ quân vương nhiều thuở truân chuyên.
(Nữ Trung Tùng Phận).
黜
Truất là giáng xuống, đuổi đi, bỏ đi, tước bỏ.
Như: Làm quan bị truất, truất phế, cho làm việc nhưng truất hết quyền lợi.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có đoạn: Còn các em, các con, phải sợ người mà chẳng những có thể giết thi hài của mấy em, mấy con, mà còn tận đoạ tam đồ chi khổ, lại còn truất cả đại nghiệp của mấy em và mấy con nữa. Người ấy là Ðại Từ Phụ vậy.
Khoanh năm món chung nhau rồi hỏi,
Cha truất hai con nói sót bao nhiêu.
(Phương Tu Đại Đạo).
Truất 黜: Hạ xuống, bỏ đi. Bỏ: Không dùng.
Truất bỏ là cho hạ xuống, hay tước bỏ đi. Như truất bỏ ngôi vị, hoặc truất bỏ quan quyền.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp giải về việc tạo nghiệp cho 12 gia đình để cầu thăng lên Giáo Thiện như sau: Tạo nghiệp cho 12 gia đình không phải đem bà con vào đó mà được, tạo nghiệp cho mỗi gia đình phải có bằng chứng là ngoại nhân chớ không phải đem bà con cật ruột thì truất bỏ chẳng kể công nghe vậy chưa?
Thầy đã cho kẻ thù Thầy đặng hưởng ân điển của Thầy, lẽ nào truất bỏ phần của các con, song tại các con từ chối, đáng thương mà cũng đáng ghét!
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
黜 權
Truất: Tước bỏ không cho giữ, không cho hưởng chức vụ, quyền lợi nào đó. Quyền: Cái thế lực có thể định đoạt được việc nầy, việc khác.
Truất quyền là bãi bỏ quyền hành, hay không được ban cho quyền hành.
Theo Pháp Chánh Truyền, Đức Hộ Pháp có tỏ cùng Đức Chí Tôn như sau: Thưa Thầy, Thầy đã nói con cũng đồng con, Nam Nữ vốn như nhau mà Thầy truất quyền của Nữ phái không cho lên địa vịChưởng Pháp và Giáo Tông, thì con e mất lẽ công bình chăng?
Xem rõ lại, thì Pháp Chánh Truyền, truất quyền Nữ phái, không cho lên địa vị Chưởng Pháp và Giáo Tông.
(Pháp Chánh Truyền CG).
1.- Trúc 竹 là loài cây thuộc tre, thân nhỏ, lóng thẳng, không có gai.
Truyện Kiều của Nguyễn Du có câu: Nhà tranh vách đất tả tơi, Lau treo rèm nát trúc cài phên thưa.
Mai trúc bền duyên vui một cửa,
Phụng loan liền cánh phước trăm năm.
(Thơ Thượng Cảnh Thanh).
Thú vui hàn mặc đầy thanh nhã,
Mai trúc vườn xuân lá mượt mà.
(Thơ Chơn Tâm).
2.- Trúc 築 là xây đắp, không dùng một mình.
Như: Kiến trúc, công trình kiến trúc đồ sộ, dự án kiến trúc đô thị được duyệt xét.
Hình Tứ linh chung quanh đắp nổi,
Kiến trúc đều mỗi mỗi dày công.
(Quang Cảnh Toà Thánh).
竹 梅
Trúc: Loại cây nhỏ thuộc tre, ít gai. Mai: Cây có hoa vàng hoặc trắng, cuối đông thì nở hoa.
Trúc và mai là hai giống cây chịu đựng được tiết lạnh của ngày đông tháng giá. Trong khi các giống cây khác, lá đều rơi rụng, kém tươi thì trúc lá vẫn tươi xanh, mai hoa vẫn nở.
1.- Vì vây, cây trúc, cây mai được đặt cạnh bên nhau, để chỉ tình chồng vợ bền chặt, khắng khít bên nhau.
Thành ngữ Hán có câu: “Thanh mai trúc mã” để nói sự gần gũi, quấn quít bên nhau giữa con trai, con gái thuở còn bé thơ.
Dưỡng sinh cam lỗi tình sông núi,
Tơ tóc thôi rồi nghĩa trúc mai.
(Đạo Sử).
Gối sầu canh lệ hờn mây gió,
Bóng lẻ phòng hoa tủi trúc mai.
(Thơ Hoàng Nguyên).
2.- Trúc mai còn dùng để chỉ tình nghĩa bạn bè khắng khít bên nhau.
Còn giữ thơ mình cảm xiết bao,
Trúc mai tình bạn đẹp ngần nào.
(Thơ Chơn Tâm).
逐
Trục là đuổi. Như: Trục thằng ấy đi, trục lợi xu danh.
Thánh giáo Thầy có câu: Nét nào chưa vẹn, khá biết sửa lần, chớ nên trì huỡn. Ðạo suy đức kém, Tà quái lừng hơi, các con gắng chung tâm xua trục hết lũ vạy tà thì hiến công lớn cho Thầy đó.
Bội nghĩa vong ân khinh đạo đức,
Tham danh trục lợi loạn luân thường.
(Thơ Võ Thành Lượng).
逐 利
Trục: Đuổi theo, đuổi đi. Lợi: Cái có ích mà con người thu được khi nó nhiều hơn con người phải bỏ ra.
Trục lợi là đeo đuổi mối lợi. Như: Làm bất cứ việc gì cũng đều tính trục lợi.
Bội nghĩa vong ân khinh đạo đức,
Tham danh trục lợi loạn luân thường.
(Võ Thành Lượng).
逐 利 趨 名
Trục lợi: Đeo đuổi theo mối lợi. Xu danh: Chạy miết theo công danh.
Trục lợi xu danh ý nói những người chỉ biết chạy đuổi theo lợi danh để mang về cho mình một cách không chánh đáng.
Như: Người tu hành chỉ biết lập công bồi đức, không trục lợi xu danh.
Xa phường trục lợi xu danh,
Kiếm phương tà mị dỗ dành đứa ngu.
(Bát Nương Giáng Bút).
Xa những phường trục lợi xu danh,
Đến bợ đỡ đặng dành đi ngõ hậu.
(Phương Tu Đại Đạo).
逐 外
Trục: Đuổi theo, đuổi đi. Ngoại: Ngoài.
Trục ngoại là đuổi ra ngoài.
Trong tôn giáo Cao Đài, những tín đồ bị trục ngoại là bị đuổi ra khỏi đạo, không còn trong hàng ngũ tín đồ nữa.
Còn kẻ nghịch cùng Ðạo pháp thì tội trục ngoại Thánh Thể Chí Tôn.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
逐 精
Trục: Đuổi theo, đuổi đi. Tinh: Quỷ ma yêu quái.
Trục tinh là xua đuổi loài quỷ ma yêu quái, không cho khuấy rối, làm hại người.
Sau khi thọ được bí truyền của Chí Tôn, Đức Hộ Pháp thường dùng huyền diệu thiêng liêng để trấn thần Toà Thánh, hành pháp giải bịnh, trục yêu tinh, hoặc ban Phép lành...
Câu chuyện xảy ra vào một ngày Đức Hộ Pháp cùng một phái đoàn Hội Thánh gồm quý vị Quyền Giáo Tông Lê Văn Trung, Nữ Chánh Phối Sư Hương Thanh, Nữ Phối Sư Hương Hiếu cùng đi dự Lễ Khánh Thành một Thánh Thất ở một huyện thuộc tỉnh Long An. Thánh Thất nầy nguyên là nhà của hai ông Chánh Trị Sự đều là Hương Cả hiến cho Đạo để dùng làm ngôi Đền Thờ Đức Chí Tôn.
Sau cuộc Lễ Khánh thành, đồng đạo ở đây tỏ ra quý mến Đức Hộ Pháp và có ý muốn cầm chân Ngài để nhờ giúp một việc gì đó mà không dám trình bày. Ông Chánh Trị Sự đứng ra thay mặt cho mọi người thuật lại lời yêu cầu của bổn đạo nơi đây muốn Đức Ngài cứu giúp cho một người đàn bà bị bịnh rất lạ, đã lâu rồi mà không hết.
Đức Hộ Pháp nhận lời. Ngài để phái đoàn Đạo về trước và cử ông Chánh Trị Sự theo bà Nữ Phối Sư Hương Hiếu về nhà lấy cây Baton của Ngài xuống gấp để Ngài sử dụng trong việc trị bệnh.
Khi ông Chánh Trị Sự đã trở về, Đức Ngài mới tìm hiểu căn nguyên và triệu chứng bịnh của người đàn bà thì được thuật lại câu chuyện như sau: Nguyên người đàn bà bị bịnh và ông chồng chuyên làm ruộng, nhà nghèo, nhưng tánh hai vợ chồng rất siêng năng, thiệt thà. Hai ông bà có một miếng ruộng dưới triền bưng ngập nước. Khi ông ra ruộng thì bà ở nhà lo dọn dẹp, cơm nước, cơm xong bà quảy ra để chỗ gò cao ráo, chờ chồng lên ăn, còn bà ngồi chờ dưới bóng cây râm mát. Chồng ăn xong bà mới quảy đồ về nhà.
Một hôm, như mọi ngày, bà đem cơm ra ruộng rồi kêu chồng lên ăn. Bà thấy chồng bà từ dưới ruộng đi nhanh lên, thay vì đến chỗ ăn cơm, ông lại đến chỗ bà đè bà xuống ân ái, rồi bỏ đi mất.
Chập sau, bà lại thấy chồng từ dưới ruộng đi lên, đứng xa trông thấy lần nầy chồng bà đứng rửa tay, rửa chân như mọi khi, rồi đến chỗ để cơm, lấy ra ăn. Bà nghĩ chuyện vừa rồi bắt hốt hoảng, không dám thố lộ với chồng mình vì nghĩ rằng chuyện quái gỡ, hoang đường.
Thế rồi, người đàn bà càng ngày càng xanh xao tiều tụy, bụng cứ mỗi ngày một lớn dần lên, tưởng rằng có thai song đến ngày mà không sanh. Bà đành phải thuật lại chuyện đã xảy ra trước đó cho chồng nghe, chồng bà cho rằng chuyện hoang đường, không thể tin. Nhưng ông cũng tìm đủ thầy, đủ thuốc để trị bịnh cho vợ, ai chỉ thầy bùa, thầy pháp ở đâu giỏi, ông cũng mời về để trị cho vợ song không hết4, mỗi ngày một nặng thêm.
Đức Hộ Pháp nhìn người đàn bà thấy xanh xao, vàng vọt, Ngài bảo dẫn bà ấy xuống dưới ghe, cho ghe vào giữa đoạn sông, có cây cầu bắc ngang. Đoạn Đức Hộ Pháp đứng trên bờ, Ngài chỉ cho ghe đâm mũi ghim ngay bờ dưới chân cầu, còn người bịnh năm ngửa trên ghe. Xong Ngài bắt đầu hành pháp. Ngài cầm cây Baton đứng trên cầu vẽ trên bụng người bịnh, rồi Ngài dơ cao lên, quất mạnh một cái xuống đất. Người bịnh cong mình ễnh lên rồi nằm xuống thật mạnh. Mọi người nhìn thấy cả kinh, vì thấy rõ ràng từ bụng người đàn bà ấy chạy thoát ra một con vật, phóng lên bờ chạy mất dạng (có người xem thấy giống như con kỳ đà). Ngay lúc đó người đàn bà bụng hết to, trong người thấy nhẹ nhàng, khoan khoái. Đức Hộ Pháp cho biết đó là một loại yêu tinh, Ngài không muốn sát hại nên tha cho nó
đi. Sau đó Ngài trở về Toà Thánh.
Theo lời người dân trong xóm cho rằng bịnh của người đàn bà khó hết, nên mọi người thương tình cho hoàn cảnh ông đã hết tình lo cho vợ. Nhưng không ngờ, vợ chồng lại may mắn nhờ có Đức Hộ Pháp dùng huyền diệu thiêng liêng trị bịnh cho, Ngài đuổi được yêu tinh trong bào thai ấy, nên từ đó người đàn bà hết bịnh, hai vợ chồng sống hạnh phúc với nhau. Sau cả hai đều nhập môn vào Đạo hết.
Giáng linh Hộ Pháp Di Đà,
Chuyển cây Ma Xử đuổi tà trục tinh.
(Kinh Tận Độ).
逐 出
Trục: Đuổi theo, đuổi bỏ đi. Xuất: Ra.
Trục xuất là đuổi ra.
Trong tôn giáo, đảng phái, hay các đoàn thể, hễ người nào phạm luật pháp hay nội quy thì bị đuổi ra khỏi tập thể đó, gọi là “Trục xuất”.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có lời dạy: Lão lại còn lấy công bình thiêng liêng mà để phương cho mỗi vị tội nhơn cải lỗi lấy mình. Ấy là thể lòng từ bi của Ðức Chí Tôn, bằng chẳng thì Lão đã hạ cơ trục xuất cả thảy.
Thầy cũng lấy từ bi dung cho, bằng tái phạm sẽ bị Toà Tam Giáo trục xuất.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
1.- Trui, như chữ “Tôi”, là nhúng sắt, thép nung với nhiệt độ nhất định, rồi làm nguội thật nhanh để tăng độ cứng và độ bền.
Như: Thép đã trui luyện, con dao phay này nhờ trui nên rất bén.
Ích chúng nên mình là đức vẹn,
Thành không như sắt phải nhiều trui.
(Đạo Sử).
2.- Trui còn có nghĩa bóng là đào luyện cho nên người hoặc đồ hữu dụng.
Như: Anh ấy được trui từ gia đình nên đầy ý chí, muốn nên người phải chịu trui như sắt thép.
Đừng hờn cha mạnh cú nặng đòn,
Ấy tài diệu cha trui con ra bén.
(Phương Tu Đại Đạo).
追
Truy là tìm hỏi, xét cho ra sự thật về một việc nào đó.
Như: Truy cứu, truy nguyên nhân, truy cho ra mối.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Nếu quyền cha nắm không kham là do người cha bất lực. Truy căn nguyên là do tại tự do kết hôn, chồng không phải chồng, vợ không phải vợ.
Truy ra nguyên bổn của mình,
Tại đâu mà có, mà sinh hoá vầy?
(Đại Thừa Chơn Giáo).
追 悼
Truy: Xét lại việc đã qua. Điệu: Thương xót.
Truy điệu là một buổi lễ tổ chức để tỏ lòng thương xót, tưởng nhớ công lao đối với kẻ quá cố đã lâu.
Như: Lễ truy điệu các anh hùng liệt sĩ.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Trước Bần Đạo để lời cám ơn Chư Chức Sắc Thiên Phong, Hội Thánh Cửu Trùng Đài, Hội Thánh Phước Thiện, Quân Đội và toàn thể con cái của Đức Chí Tôn, nam nữ có mặt tại đây để làm lễ truy điệu các vong linh của chiến sĩ anh dũng ngày hôm nay.
Truy điệu vốn làm phương cứu cánh,
Chèo thuyền là mở nẻo siêu thăng.
(Chiêu Hồn Tử Sĩ).
Truy điệu chiến sĩ trận vong,
Mấy vần siêu độ tỏ lòng tiếc thương.
(Cội Đạo Bốn Mùa).
追 歡
Truy: Đuổi theo. Hoan: Vui.
Truy hoan là theo đuổi những cuộc vui chơi, đắm chìm trong cuộc hoan lạc.
Truy hoan còn dùng để chỉ trai gái vui vầy nhau.
Trong Đại Thừa Chơn Giáo có câu: Mảng mưu sự sung sướng cho thân mà nào là những cuộc truy hoan đã làm cho mất cả tinh thần, đến phải cam thân chìm đắm vào biển trầm luân, luống bị bốn tường đóng chặt, chớ chẳng biết tu tâm luyện tánh chi, rồi gặp lúc phong ba là phải đành chịu cho sóng dồi gió dập.
Đợi chi gặp tiểu thơ mặt lọ,
Mới dằn lòng chẳng ngó cuộc truy hoan.
(Phương Tu Đại Đạo).
追 魂
Truy: Đuổi theo. Hồn: Linh hồn.
1.- Truy hồn là đuổi theo linh hồn để làm cho linh hồn thức tỉnh mà giác ngộ.
Diễn Văn của Ðức Quyền Giáo Tông đọc tại Toà Thánh, ngày mùng 8 tháng 4 năm Giáp Tuất có câu: Ôi, trong tám năm dư chuông Thánh truy hồn, Ðạo Trời đem tin cứu thế mà hễ có nghe phưởng phất lời đồn huyễn hoặc chi của người toan phá Ðạo thì mau mau cuốn Thánh Tượng, dẹp Thiên Bàn lòng toan chối Ðạo...
Rung chuông tỉnh thế ba kỳ thức,
Hồi trống truy hồn bá tánh khôn.
(Lục Nương Giáng Bút).
2.- Truy hồn còn có nghĩa bắt hồn.
Các nhà phù thuỷ, xác cô xác cậu, thầy pháp dùng thuật triệu linh hồn người chết trở về, gọi là truy hồn.
Trong giáo lý Cao Đài, Lục Nương Diêu Trì Cung cầm Phướn Truy Hồn để dẫn dắt những chơn hồn lên tầng Kim Thiên là tầng Trời thứ sáu trong Cửu Trùng Thiên.
Nhờ phép truy hồn chuyển phướn linh,
Tỉnh tâm dân chúng hướng triều đình.
(Thơ Huệ Phong).
追 源
Truy: Xét lại việc đã qua. Nguyên: Nguồn gốc.
Truy nguyên là tìm đến tận nguồn gốc, nguyên nhân của sự việc.
Như: Nếu truy nguyên ra thì anh ấy có công.
Đạo mạch khai thành giáo lý sưu tầm kim nghiệm cổ.
Sử cương biên soạn chơn kinh tàng trữ bổn truy nguyên.
(Liễn Ban Đạo Sử).
1. TRUY PHONG
追 風
Truy: Đuổi theo. Phong: Gió.
Truy phong là đuổi theo gió, tức chạy vùn vụt theo gió. Ý chỉ chạy rất mau lẹ.
Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du có câu: Rằng: Ta có ngựa truy phong, Có tên dưới trướng, vốn dòng kiện nhi.
Dẫu dùng sức ngựa truy phong,
Mãn đời cùng kiếp cũng không tới mà!!!
(Đại Thừa Chơn Giáo).
2. TRUY PHONG
追 封
Truy: Xét lại việc đã qua. Phong: Phong thưởng.
Truy phong là ban tặng chức tước cho người đã chết để tưởng thưởng công nghiệp lúc sanh tiền.
Theo Đạo Luật Năm Mậu Dần, chức sắc được truy phong nằm trong hai trường hợp:
1.- Những người nào đầy đủ công nghiệp mà quy vị trước ngày cầu phong thì đặng Hội Thánh đem vào Sổ Truy Phong, đưa ra Quyền Vạn linh công nhận, nhưng cũng phải có công chúng hoan nghinh và Toà Đạo minh tra đủ cớ mới đặng.
2.- Những vị Hàm phong mà còn lập nên công nghiệp vĩ đại nhưng liễu đạo trước ngày cầu thăng thưởng cũng đặng Hội Thánh xét công nghiệp cầu truy phong thăng thưởng.
Khi đặng truy phong rồi, con cháu hoặc anh em phải đem long vị về Toà Thánh với một vài vị chức sắc sở tại đưa lên.
(Đạo Luật Mậu Dần).
追 尋
Truy: Đuổi theo. Tầm: Tìm, kiếm.
Truy tầm là theo mà tìm, tức dò xét tìm kiếm cho ra manh mối. Như: Truy tầm tung tích.
Khi nói về nhạc lễ, Hộ Đức Pháp có thuyết: Từ thử ai cũng cho âm thinh, sắc tướng là tà mị, mà căn bản của Ðạo Nho là Lễ Nhạc, mà chính Ðạo Tam Kỳ là Nho Tông chuyển thế thì phải truy tầm nguyên lý của nó mà xác nhận cho đúng nghĩa là thế nào?
Muốn biết nguyên căn triết lý các Ðạo giáo, truy tầm vấn đề trọng yếu ấy thì thử hỏi loài người do nơi nào mà đến?
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Truy: Đuổi theo. Tìm: Lùng, kiếm.
Truy tìm, như chữ “Truy tầm”, là dò xét tìm kiếm cho ra manh mối.
Như: Công an truy tìm thủ phạm.
Xem: Truy tầm.
Ta vẫn phải truy tìm mãi mãi,
Xuất hồn ra hải ngoại càn khôn.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
追 訴
Truy: Đuổi theo. Tố: Kiện, kêu.
Truy tố là đưa kẻ tội phạm ra toà để xét xử.
Như: Nó bị truy tố về tội lừa đảo, những người bị truy tố đều phải ra Toà để xét xử.
Thẩm vấn Chức sắc, Chức việc và đạo hữu nam nữ bị truy tố.
(Hiến Pháp Hiệp Thiên Đài).
追 遠
Truy: Đuổi theo. Viễn: Xa.
Truy viễn là nhắc nhở đến công đức và sự nghiệp của những người trước đây đã lâu, ý muốn nói nhớ đến tổ tiên.
Vì vậy, người xưa cũng viết hai chữ “Truy viễn 追 遠” để làm tượng thờ Tổ tiên ông bà.
Thận chung truy viễn hầu tông tổ,
Thanh khí ứng cầu thỉnh bạn thân.
(Thơ Quốc Tuấn).
墜 落
Truỵ: Từ trên rơi xuống. Lạc: Rớt, rụng.
Truỵ lạc là từ trên cao rơi xuống thấp, dùng để nói về nhân cách của con người bị hạ thấp vì tánh tình xấu xa do ăn chơi, đàn điếm. Như: Đi vào con đường trụy lạc.
Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Nhân sanh chưa dễ thoát được cảnh truỵ lạc ở cõi trần mê muội nầy, lành ít dữ nhiều, phước nhỏ tội thêm. Ấy chẳng qua ách nạn Thiên cơ đã sắp bày hành phạt.
Mùi đời tôi đã mê say,
Xa hoa trụy lạc sắc tài lợi danh.
(Thơ Hộ Pháp).
傳
1.- Truyền là trao lại. Như: Truyền ngôi, truyền nghiệp, truyền đạo.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Con đã thấy và hiểu những điều mà phần đông đồng bào của con đang tìm hiểu. Chỉ sau nhiều cuộc khảo cứu và sưu tầm về Thần Linh Học mà Thầy đem truyền nền Ðạo lý mới mẻ nầy.
Có lợi cho danh thường hiếp chúng,
Vì điều oan nghiệt tổ tiên truyền.
(Đạo Sử).
Đế Nghiêu tìm hiếu truyền hiền,
Nương nơi gương ấy vẫn bền đạo con.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Truyền còn là chuyển đi, đưa đi xa. Như: Truyền tin, truyền khẩu, chiếu chỉ truyền ra.
Thánh giáo Đức Thích Ca Như Lai kim viết Cao Đài Tiên Ông Đại Bồ Tát Ma Ha Tát có đoạn: Vì Tam Kỳ Phổ Ðộ, Thiên Ðịa hoằng khai, nơi Tây Phương Cực Lạc và Ngọc Hư Cung mật chiếu đã truyền siêu rỗi chúng sanh.
Trí dũng ngàn năm gương tạc để,
Nghĩa nhân muôn thuở sử bia truyền.
(Thơ Huệ Giác).
傳 播
Truyền: Trao cho từ người này đến người khác. Bá: Tung ra khắp nơi.
Truyền bá là truyền ra khắp mọi nơi, phổ biến rộng rải. Như: Truyền bá kiến thức khoa học.
Thánh giáo Đức Chí Tôn bằng Pháp Văn do Hội Thánh dịch ra Việt ngữ có câu: Vậy các con hãy chung hiệp nhau mãi mãi theo ý muốn của Thầy và hãy truyền bá khắp hoàn cầu thuyết hoà bình tương thân tương ái.
Đạo Thánh mở, phú một tay truyền bá,
Lãnh mạng Trời bố hoá khắp hoàn cầu.
(Văn Tế Thượng Phẩm).
Ấy Tôn chỉ Đạo Thầy truyền bá,
Lấy tinh thần hoằng hoá nhơn sanh.
(Thơ NĐS Hương Thanh).
Truyền: Trao cho từ người này đến người khác. Dạy: Truyền trao lại trí thức hoặc kỹ năng.
Truyền dạy, đồng nghĩa với chữ “Truyền bảo”, là ra lệnh và dạy bảo.
Thánh giáo Thầy dạy Đầu Sư có đoạn: Chúng nó phải tuân mạng lịnh Giáo Tông, làm y luật lệ Giáo Tông truyền dạy. Như thảng luật lệ nào nghịch với sự sanh hoạt của nhơn sanh thì chúng nó đặng phép nài xin huỷ bỏ.
Đạo Nho truyền dạy nghĩa nhơn,
Văn Tuyên Khổng Thánh khuyến dân răn đời.
(Xưng Tụng Công Đức).
Xin xót thương con người ngây dại,
Phép Huyền hư truyền dạy thế gian.
(Giới Tâm Kinh).
傳 道
Truyền: Trao cho từ người này đến người khác. Đạo: Tôn giáo, ở đây chỉ giáo lý.
Truyền Đạo là đem giáo lý của tôn giáo truyền bá cho chúng sanh khắp mọi nơi.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Nhiều đứa đi truyền Đạo mà trong lòng kính sợ kẻ thọ giáo. Thầy hỏi: Phải nghịch chơn lý chăng?
Phong làm Giáo Hữu lo truyền Ðạo,
Dạy dỗ nhơn sanh một dạ lành.
(Đạo Sử).
Chơn linh Thiết Quả hạ trần gian,
Truyền Đạo nam du cứu khổ nàn.
(Thơ Thái Đến Thanh).
傳 教
Truyền: Trao lại, chuyển qua. Giáo: Tôn giáo.
Truyền giáo là truyền bá tôn giáo.
Ðức Hộ Pháp thuyết minh nhân ngày Lễ kỷ niệm Ðức Cao Thượng Phẩm năm 1930 như sau: Nói thật ra, cái cơ phong Thánh, cơ lập Thánh, cơ Truyền giáo Ngài đã đem theo, nên ngày giờ nầy thảng có cơ phong Thánh thì Ngài cậy mượn Cao Tiếp Ðạo nâng loan có Ngài trợ lực, chớ cây cơ phong Thánh hiển nhiên giờ phút nầy không còn tồn tại, cái tiếc của Bần Ðạo hay chăng là điều đó.
Nhớ đức khai cơ danh chói rạng,
Tưởng ân truyền giáo nghĩa nào phai.
(Thơ Thượng Cảnh Thanh).
Lễ kỷ niệm nhơn sinh đông đảo,
Cảm công ơn truyền giáo ban sơ.
(Cội Đạo Bốn Mùa).
傳 賢
Truyền: Trao cho. Hiền: Người hiền, bậc Hiền tài.
Truyền hiền là nói một vị vua đến cuối đời, đem ngôi báu truyền lại cho bậc hiền tài trong nước để cai trị muôn dân. Trái lại, gọi là truyền tử, tức đem ngôi báu truyền lại cho con trai.
Thời Thượng cổ nước Trung Quốc, vua Nghiêu nghe Thuấn là người hiếu đễ bèn đem ngôi vua truyền lại cho Thuấn. Sau vua Thuấn chọn Hạ Võ là vị hiền tài nhường ngôi cho lập nên nhà Hạ. Các Sử gia gọi đó là truyền hiền. Từ đó về sau, các vua chúa đều theo sự truyền tử.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Nếu ngôi Vua truyền hiền thì chẳng nói chi, từ khi các vị Ðế Vương truyền tử đến giờ gia đình vẫn ở bên cạnh họ, họ phải bảo trọng gia đình trước nhứt, bởi gia đình của họ là Ðệ Nhứt gia đình trong quốc gia.
Đế Nghiêu tìm hiếu truyền hiền,
Nương nơi gương ấy vẫn bền đạo con.
(Nữ Trung Tùng Phận).
傳 香
Truyền: Trao cho để nối tiếp. Hương: Do chữ “Lửa hương” để chỉ sự thờ phụng ông bà.
Truyền hương, như chữ “Truyền kế lửa hương”, nghĩa là nối tiếp sự thờ cúng tổ tiên.
Xem: Truyền kế lửa hương.
Đừng làm nhục tổ hổ tông,
Lập thân trả hiếu nối dòng truyền hương.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Truyền kế 傳 繼: Truyền lại cho đời sau kế tục. Lửa hương: Do chữ hương hoả 香 火, nhang và đèn, ý chỉ sự thờ cúng.
Truyền kế lửa hương là chỉ sự nối tiếp để thờ cúng tổ tiên ông bà.
Đồng nghĩa với câu: Truyền kế Tông môn.
Giọt máu mủ lưu truyền tại thế,
Con nhẫng mong truyền kế lửa hương.
(Kinh Thế Đạo).
傳 繼 宗 門
Truyền kế: Truyền lại cho đời sau kế tục. Tông môn: Dòng họ.
Truyền kế tông môn nghĩa là dòng họ của tổ tiên được truyền lại cho đời sau kế tục.
Một câu sách nơi đây nên để,
Đặng làm phương truyền kế tông môn.
(Phương Tu Đại Đạo).
傳 劫 劫
Truyền: Đưa đi xa. Kiếp: Một kiếp sống, một đời. Kiếp kiếp: Từ kiếp nầy đến kiếp khác.
Truyền kiếp là từ kiếp trước truyền lại kiếp nầy, hoặc kiếp nầy truyền lại kiếp sau.
Truyền kiếp kiếp là truyền kiếp nầy sang kiếp khác, ý chỉ đời đời.
Vinh hiển để danh truyền kiếp kiếp,
Lời đinh ninh đã hiệp nên hình.
(Ngũ Nương Giáng Bút).
Hay “Truyền lệnh”.
Truyền: Đưa đi xa. Lệnh (lịnh): Mệnh lệnh, điều truyền bảo của người trên.
Truyền lịnh, như chữ “Truyền lệnh 傳 令”, là truyền đạt mệnh lệnh.
Thánh giáo Thầy có dạy: Vậy, lúc nầy, những môn đệ mới phải lập thệ giữa Thầy mà nhập Đạo. Còn Cơ Bút, dịp nào Thầy truyền lịnh sẽ thi hành. Mỗi lần ai đến cầu Đạo, phải giao lý lịch cho chủ đàn, rồi phải chạy khai về Toà Thánh.
Giáo Tông truyền lịnh cho Chưởng Pháp xét nét lại.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
傳 業
Truyền: Trao lại, chuyển qua, lan rộng cho mọi người cùng biết. Nghiệp: Sự nghiệp.
Truyền nghiệp là lưu truyền sự nghiệp, tức là đem sự nghiệp trao lại cho con cháu kế thừa.
Trông nom cho nó mau trưởng thành, hầu lưu danh truyền nghiệp...
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
傳 染
Truyền: Trao lại, đưa đi xa. Nhiễm: Nhuộm, thấm vào, lây sang.
Truyền nhiễm là truyền lại và nhiễm vào, tức lây. Như: Bịnh truyền nhiễm, thói xấu dễ truyền nhiễm.
Truyền nhiễm còn dùng để chỉ (bệnh tật) lây rộng ra.
Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thần Hoàng Bổn Cảnh có đoạn: Ấy là từ đây Ngọc Ðế truyền lịnh cho ta phải theo phò chư Cao đạo hữu, nên ta lo lắng bội phần hơn khi trước. Mỗi khi có việc chi tai biến hay là có những bịnh truyền nhiễm thì đến đây, ta sẽ dạy cho mà lánh những điều hại.
Sự thương yêu của ông Cha lành nó truyền nhiễm tôi, do nơi chỗ tôi nghe được, tôi hiểu được, biết rõ đặng Người.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Truyền: Trao lại, chuyển qua, lan rộng cho mọi người cùng biết. Nhủ: Khuyên dạy.
Truyền nhủ là truyền bảo và khuyên nhủ, tức những lời ban truyền của Đức Chí Tôn có mục đích khuyên dạy chúng sanh.
Một mai các con phải xa vắng lời Thầy truyền nhủ thì các con phải trở ra thế nào nữa?
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
傳 法
Truyền: Trao lại, chuyển qua. Pháp: Bí pháp tu luyện để đắc đạo.
Truyền pháp là truyền lại cho đệ tử bí pháp tu luyện.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Bần Ðạo nhớ khi lên mở Hội Thánh Ngoại Giáo trên Kiêm Biên năm 1927, đặng truyền giáo, Ðức Chí Tôn cho vị Phối Sư Hương Lự của chúng ta đây được thông công cùng Ngài, nhờ nghe, nhờ thấy, truyền pháp cho Bần Ðạo.
Ngọc Ðầu Sư khả tu truyền pháp, thuyết đạo.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Truyền: Trao lại, chuyển qua. Pháp mầu: Bí pháp mầu nhiệm.
Truyền pháp mầu là trao lại bí pháp mầu nhiệm.
Dạy đệ tử ân cần mối Đạo,
Truyền pháp mầu Chưởng Đạo Nguyệt Tâm.
(Xưng Tụng Thanh Sơn).
傳 心 法
Truyền: Trao lại, chuyển qua. Tâm: Cái tâm con người. Pháp: Bí pháp.
Truyền tâm pháp, còn được gọi là “Bí pháp tâm truyền 秘 傳 心 法”, là đem cái bí pháp truyền trực tiếp từ tâm của thầy, tổ qua tâm của học trò, không qua ngôn ngữ hay văn tự.
Sự truyền tâm pháp nầy rất bí mật chỉ có thầy và trò biết mà thôi, không có người thứ ba nào biết được.
Theo Đại Thừa Chơn Giáo, từ cổ chí kim, chư Phật, Thánh, Tiên cũng phải dùng cơ bí truyền tâm pháp mà tu tánh luyện mạng mới mong siêu phàm nhập Thánh.
Những tín đồ thuộc bậc thượng thừa đầy đủ Tam lập để vào Tịnh thất, mới được thọ Bí pháp tâm truyền để tu luyện đắc đạo.
Cầu truyền tâm pháp thần thông,
Lập tâm thanh tịnh dụng công đêm ngày.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Truyền: Làm lan rộng ra cho nhiều người, nhiều nơi đều biết. Tin: Tin tức.
Truyền tin là tin tức được truyền đạt đi khắp nơi.
Khi nói về tiểu sử Đức Jésus Christ, Thuyết Đạo Hộ Pháp có đoạn: Bữa nọ vì tình cờ, tuy vân lúc còn ở trong Ðền Thánh Bà có được truyền tin rằng: Bà sẽ cho loài người nơi mặt thế nầy, bởi nơi lòng Bà xuất hiện ra Ðấng Chúa Cứu Thế, tuy đã biết trước như vậy, nhưng vì chạy kiếm con không thấy, vừa mệt, vừa sợ sệt đến khi tìm gặp, thấy con ngồi thuyết Ðạo, đã có lòng phiền, bèn kêu Chúa nói: “Sao con làm cho Mẹ khổ não kiếm con lắm vậy”. Ðức Chúa liền nói: “Bà kia, bà không biết tôi đang làm phận sự của Cha tôi biểu phải làm hay sao?”. Bà mới tỉnh, tự hiểu biết, nên phiền Ðức Chúa vì lời nói đó. Từ đó khi Chúa về nhà thì cũng như mọi đứa trẻ khác, cũng đi đội nước, cũng đục đẽo làm thợ mộc phục tùng cha mẹ hiếu hạnh đủ điều.
Khi đắc cử (Giáo Tông) thì phải truyền tin cho khắp nhơn sanh đều biết hết.
(Pháp Chánh Truyền CG).
傳 子
Truyền: Trao lại. Tử: Con.
Truyền tử là trao lại cho con, ý nói vua đem ngôi báu truyền lại cho con trai.
Vào thời Thượng cổ, vua Nghiêu thấy Thuấn là bậc hiếu thảo, tài ba nên truyền ngôi lại cho Thuấn. Đến cuối đời, vua Thuấn thấy Hạ Võ là bậc hiền tài, nên truyền lại cho Hạ Võ.
Kể từ vua Hạ Võ trở về sau, ngôi vua không còn truyền hiền nữa. Khi Hạ Võ già ngôi được truyền lại cho con là Đế Khải, sau Đế Khải truyền ngôi lại cho con là Thái Khương.
Xem: Truyền Hiền.
Từ khi các vị Ðế Vương truyền tử đến giờ gia đình vẫn ở bên cạnh họ, họ phải bảo trọng gia đình trước nhứt.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
傳 神
Truyền: Trao lại, chuyển qua, lan rộng cho mọi người cùng biết. Thần: Tinh thần, thần sắc.
Truyền thần là truyền đạt, lột tả được tinh thần, tức trong đồ hoạ hay văn chương miêu tả chân dung người như thật, có thần sắc như sống.
Phép truyền thần dầu chẳng đặng linh,
Việc dạy dỗ vợ mình còn chế sửa.
(Phương Tu Đại Đạo).
傳 釋 教 借 如 來
Truyền Thích Giáo: Truyền bá đạo Phật. Tá Như Lai: Mượn danh xưng là Như Lai.
Truyền Thích Giáo tá Như Lai là vào thời Nhị Kỳ Phổ Độ, Đức Chí Tôn lập nền Thích Giáo, mượn danh xưng là Đức Như Lai.
Theo Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Đức Chí Tôn có dạy: Nhiên Ðăng Cổ Phật thị Ngã, Thích Ca Mâu Ni thị Ngã, Thái Thượng Nguơn Thỉ thị Ngã, Kim viết Cao Ðài 燃 燈 古 佛 是 我, 釋 迦 牟 尼 是 我, 太 上 元 始 是 我, 今 曰 高 臺, nghĩa là Nhiên Đăng Cổ Phật là ta, Thích Ca Mâu Ni Phật là ta, Thái Thượng Nguơn Thỉ là ta, Nay gọi là Đấng Cao Đài.
Như vậy, truyền Thích Giáo tá Như Lai ta có thể nói rằng Đức Chí Tôn, Ngọc Hoàng Thượng Đế giáng Chơn linh xuống trần là Đức Thích Ca, lập thành nền Phật giáo.
Xưa lập Tiên Gia xưng Lão Tử,
Bán truyền Thích Giáo tá Như Lai.
(Mỹ Ngọc Thi Phổ).
傳 統
Truyền: Đưa đi xa. Thống: Nối tiếp không dứt.
Truyền thống là thói quen hình thành đã lâu đời trong lối sống hay nếp nghĩ, được truyền lại từ thế hệ nầy sang thế hệ khác.
Như: Kế tục và phát huy những truyền thống tốt đẹp của gia đình.
Một sự đóng góp chung của những người vô danh, nguyện đem hết năng lực của mình để phụng sự cho lý tưởng bảo tồn truyền thống giáo lý của Ðạo.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
傳 狀
Truyền: Trao lại, chuyển đi. Trạng: Tỏ bày ý kiến hoặc kêu xin cấp trên để cứu xét một việc gì.
Truyền Trạng là một phấm chức sắc Hiệp Thiên Đài của đạo Cao Đài, đứng trên phẩm Sĩ Tải, dưới phẩm Thừa Sử, đối phẩm với Giáo Hữu bên Cửu Trùng Đài.
Theo Hiến Pháp Hiệp Thiên Đài, Truyền Trạng có phận sự:
- Được quyền thâu nhận các đơn trạng và vâng lịnh ban hành các án tiết của Toà Hiệp Thiên Đài.
- Trong lúc hành quyền tại Bộ Pháp Chánh thì được lãnh nhiệm vụ:
a/. Minh tra công nghiệp chư Chức sắc, Chức việc nam nữ các cơ quan.
b/. Thẩm vấn Chức sắc, Chức việc và đạo hữu nam nữ bị truy tố.
- Được làm Đầu Phòng Văn cho chư vị Thời Quân.
Đạo phục của Truyền Trạng có hai bộ.
Đại phục: Mặc áo tràng trắng, đầu đội Nhựt Nguyệt Mạo, hai bên mão có dấu hiệu Tam giáo và Cổ Pháp, trên Cổ Pháp có Cân Công bình.
Tiểu phục: Mặc trường y trắng có sáu nút, lưng mang dây nịt trắng, đầu đội Khôi Nguyên Mạo, trước mão có thêu Thiên Nhãn, có dấu hiệu Cổ Pháp, trên Cổ Pháp có Cân Công bình và hai chữ Truyền Trạng bằng quốc tự.
Sĩ Tải là Secrétaire archiviste. Lên phẩm Truyền Trạng là Greffier.
(Nguyệt Tâm Chơn Nhơn).
傳
1.- Truyện là tác phẩm do sự tích hoặc tưởng tượng được kể lại có lớp lang. Như: Truyện Tàu, truyện cổ tích.
Trong Tân Luật, Điều thứ hai mươi về phần Thế luật có câu: Kể từ ngày ban hành luật nầy, người bổn đạo chẳng nên chuyên gì làm cho sát sanh, hại vật; chẳng được làm nghề gì mà tồi phong bại tục; chẳng được soạn hay ấn hành những truyện phong tình huê nguyệt, không được buôn bán các thứ rượu mạnh và á phiện là vật độc làm cho giảm chất con người.
Các thơ truyện huê tình xé huỷ,
Kẻo để đời làm lụy luân thường.
(Kinh Sám Hối).
Coi chừng lựa sách, thơ, tuồng, truyện,
Những phong tình đừng khiến cho coi.
(Phương Tu Đại Đạo).
Truyện tích từ xưa chỉ dạy rằng,
Mặt đời trung nịnh dễ ai ngăn.
(Đạo Sử).
2.- Truyện là những sách giải thích Kinh của các bậc hiền triết thời xưa viết để lại.
Như: Sách truyện Nho giáo, kinh truyện.
Sách truyện xưa ghi đã lắm điều,
Như chuông tỉnh thế gõ nên kêu.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
1.- Trung 中 là ở giữa, ở trong. Như: Trung tâm quả địa cầu, trung bình, trung cổ, trung điểm.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Tựu trung cái tâm lý chung của người đời là sợ đau khổ và sợ cả sự nghĩ đến đau khổ, luôn luôn có thái độ lẩn tránh, che đậy hay muốn quên đi bằng cách ẩn mình trong những vui thú nhất thời.
Hiếu nghĩa tương lai sau tựu hội,
Chủ trung Từ Phụ vốn là Ta.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Chuyên gìn Tứ đức với Tam tùng,
Làm hiệu dạy lần bọn nữ trung.
(Đạo Sử).
Vẫn thiếp trông chàng lòng thắc thẻo,
Mộng trung hoạ gặp nhủ đôi điều.
(Thơ Hương Hiếu).
2.- Trung 忠 là thành thực, hết lòng. Như: Trung với nước, Trung can nghĩa khí, trung ngôn nghịch nhĩ.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Nếu ta thấy một vị công thần liều mạng sống đặng bảo vệ cho quốc dân, trung ấy chưa phải là trung với vua, mà trung với nước chớ! Có điều vua là tượng trưng cho nước, nên trung với vua tức là trung với nước.
Trung thành một dạ thờ Cao Sắc,
Sống có Ta, thác cũng có Ta.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Hiếu trung đã đủ đôi thân trả,
Mua phẩm Thần Tiên sẽ bán nài.
(Đạo Sử).
忠 肝
Trung: Ngay với vua, với nước. Can: Gan.
Trung can là lòng trung thành và can đảm. Như: Quan Võ là một tướng trung can.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Ðạo trải qua bao nhiêu nỗi thăng trầm, lướt qua bao phen bão bùng, giông tố gây nên bởi lòng tham hiểm của thế tình, nhưng chánh khí trung can của con cái Ðức Chí Tôn không bao giờ sờn mẻ.
Tiết nghĩa trung can Hớn đảnh xây,
Phò Lưu dựng Thục một lòng ngay.
(Đạo Sử).
Tánh trung can đó chưa nên mặt,
Vì thuở cờ Mao chẳng phải hồi.
(Đạo Sử).
忠 肝 義 氣
Trung can: Gan trung nghĩa. Nghĩa khí: Tinh thần ưa việc nghĩa.
Trung can nghĩa khí là nói người có dạ trung can và có tinh thần ưa tiết nghĩa.
Trung can nghĩa khí là đức tính của Đức Quan Thánh Đế Quân, nên người đời sau thờ Ngài với đôi liễn: Trung tâm huyền nhật nguyệt, nghĩa khí tráng càn khôn 忠 心 懸 日 月, 義 氣 壯 乾 坤, nghĩa là dạ trung can sáng tỏ tợ nhựt nguyệt, khí tiết nghĩa mạnh mẽ như trời đất.
Hớn trào Quan Thánh bia danh,
Trung can nghĩa khí háo sanh giúp đời.
(Xưng Tụng Công Đức).
Tu là làm phải làm lành,
Trung can nghĩa khí thực hành cho tinh.
(Cội Đạo Bốn Mùa).
中 古
Trung: Giữa. Cổ: Xưa.
Trung cổ là thời kỳ nối tiếp theo thời Thượng cổ cho đến trước thời cận đại.
Ở Châu Âu, theo Tây sử, Trung cổ thời đại là ở sau thời Thượng cổ và trước đời Cận cổ, tức từ khi La Mã diệt vong (395), đến khi người Thổ Nhĩ Kỳ lấy thành Constantinople (1453).
Ở Trung Hoa, Trung cổ thời đại là kể thời nhà Tần cho đến hết thời nhà Đường.
Ở Việt Nam, Trung cổ thời đại là kể từ Trưng Vương cho đến thời Thập nhị sứ quân.
Thật Trung cổ thời đại, là thời kỳ văn minh đạo đức cực thạnh, Giáo Pháp Hoằng Khai, cũng gọi đó là thời kỳ Ngũ Chi Đại Đạo phổ biến.
(Giáo Lý).
中 庸
Trung Dung là một quyển sách của Thầy Tử Tư (Khổng Cấp), cháu nội của Đức Khổng Tử, học trò của Tăng Tử gom góp những phần uyên áo của Khổng Giáo viết thành một học thuyết. Theo sách Hán Thư, thiên Trung Dung trước chép ở trong sách Lễ Ký, mãi đến đời Tống mới in riêng ra thành sách.
Tử Tư dẫn lời Đức Khổng Tử giảng về Đạo Trung Dung như sau: Trung Hoà là cái tính tình tự nhiên của trời đất, Trung Dung là cái đức hạnh của con người. Trung là giữa, không lệch bên nào, Dung là thường, nghĩa là dùng đạo trung làm đạo thường.
Vậy Trung Dung là phải có một thái độ ngay chính, lúc nào cũng không nghiêng, không lệch, mà lại có cái sáng suốt biết rõ sự thật và thi hành ra thì làm không thái quá không bất cập.
Đạo Trung dung theo Khổng Mạnh là một quy tắc hành động của bậc hiền minh, hợp với lẽ đương nhiên, không thái quá, không bất cập, song phải biết quyền biến, biết tuỳ thời, tuỳ cảnh ngộ, tuỳ địa vị mà xử sự, lúc nên làm thì làm, lúc không nên làm thì không làm. Nghĩa là phải cho hợp tình hợp lý chứ không chấp nhứt.
Đây là thái độ của người Quân tử theo đạo Trung dung: Quân tử tố kỳ vị nhi hành, bất nguyện hồ kỳ ngoại; tố phú quý hành hồ phú quý; tố bần tiện hành hồ bần tiện; tố di địch hành hồ di địch; tố hoạn nạn hành hồ hoạn nạn, quân tử vô nhập nhi bất đắc yên 君 子 其 位 而 行, 不 願 乎 其 外, 素 富 貴 行 乎 富 貴, 素 貧 賤 行 乎 貧 賤, 素 夷 狄 行 乎 夷 狄, 素 患 難 行 乎 患 難, 君 子 無 入 而 不 自 得 焉, nghĩa là người quân tử cứ theo địa vị mình mà ăn ở, không cần ở ngoài; địa vị giàu sang thì ăn ở theo cách giàu sang; địa vị nghèo hèn thì ăn ở cách nghèo hèn; ở nơi mọi rợ thì ăn ở theo cách mọi rợ; ở vào lúc hoạn nạn thì ăn ở theo cảnh hoạn nạn. Người quân tử ở vào cảnh nào cũng tự đắc (tức là vui vẻ, thản nhiên).
Còn người tu hành thì lấy đường trung đạo mà tu tập, phải tránh xa hai cực đoan, tức là giữ thái độ vô chấp, vô trụ, là không bị lệ thuộc vào định kiến nào và không bị đóng khung trong một phạm trù tư tưởng nào, cứ theo mức trung mà hằng ngày tu tập.
Trung Dung Khổng Thánh chỉ rành,
Từ bi Phật dặn: Lòng thành lòng nhơn.
(Kinh Cúng Tứ Thời).
Trung dung khá giữ Ðạo từ đây,
Hễ chắc tớ hay gặp chánh Thầy.
(Đạo Sử).
中 間
Trung: Giũa, ở giữa, ở trong. Gian: Khoảng rộng.
Trung gian là khoảng giữa, tức là đứng giữa làm môi giới cho sự quan hệ giữa hai bên.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Bây giờ phân ra: Tinh là Vật, tức nhiên là con vật là thú, như các con thú khác, nghĩa là hình xác đứng về hàng phẩm thú. Khí là sanh quang trí não ta. Thần là chơn linh sản xuất nơi Chí Tôn. Ba cơ quan tương liên nhau, có Khí làm trung gian.
Hiệp Thiên Đài là trung gian để liên hiệp Giáo Tông cùng chư Thần Thánh Tiên Phật.
(Pháp Chánh Truyền CG).
Hay “Trung giới”.
Trung: Giữa, ở giữa. Giái (giới): Cõi.
Trung giái, như chữ “Trung giới 中 界”, là cõi ở giữa, trên Hạ giới tức là cõi trần và dưới Thượng giới tức là cõi Thiêng Liêng.
Đại Thừa Chơn Giáo có dạy: Các con nếu ăn mặn mà luyện Ðạo thì Chơn thần bị khí Hậu thiên làm nhơ bẩn nặng nề mà khó thể xuất ra khỏi vùng trung giới được.
Cõi trần trung giái thinh thinh,
Phàm gian lao khổ đao binh tai nàn.
(Xưng Tụng Công Đức).
忠 厚
Trung: Ngay thẳng, hết lòng với người nào. Hậu: Dày, thuỷ chung.
Trung hậu là người có lòng trung thành bền bỉ, tức là người ngay thẳng có lòng thuỷ chung.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Hội Thánh đã từng nhắc cho bổn đạo ghi nhớ mấy lời nghiêm huấn này và mặc dầu ở trong hoàn cảnh bất túc, Hội Thánh chỉ nhờ nơi lòng trung hậu và sự hảo tâm của bổn đạo gần xa ra tay vùa giúp đỡ nâng.
Trung hậu thế thường đời ít có,
Ham chi kết bạc gọi là lân.
(Đạo Sử).
忠 孝
Trung: Hết lòng với vua với nước. Hiếu: Hết lòng thờ kính cha mẹ.
Trung hiếu là trung thành với Quốc gia dân tộc, và hiếu thảo với ông bà cha mẹ.
Trong tôn giáo Cao Đài có thể hiểu chữ trung hiếu là trung với Hội Thánh và hiếu với Đại Từ Phụ, Đại Từ Mẫu.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Ðiều chúng ta nên lưu tâm là cái phận sự ấy hướng về hạnh phúc của nhơn sanh và sự xây dựng đại nghiệp của Ðức CHÍ TÔN tại thế nầy, nên dầu cho khó nhọc bao nhiêu cũng phải gắng công đi đến một kết quả tốt đẹp để khỏi phụ lòng tin cậy của Hội Thánh và giữ trọn trung hiếu với Ðức Chí Tôn Ðại Từ Phụ.
Trai trung hiếu sửa trau ba mối,
Đừng buông lung lầm lỗi năm hằng.
(Kinh Sám Hối).
Làu làu một tấm tợ đài gương,
Trung hiếu, tiết, trinh vẹn mọi đường.
(Giới Tâm Kinh).
Nặng nghiệp phong trần buồn với phận,
Lo bề trung hiếu thẹn cho lòng.
(Đạo Sử).
忠 堅
Trung: Trung thành. Kiên: Bền bỉ.
Trung kiên là trung thành một cách bền bỉ, tức hết lòng với vua với nước không bao giờ dứt. Như: Tấm lòng trung kiên của một chiến sĩ.
Thánh giáo Đức Quyền Giáo Tông trong Thánh Ngôn Sưu Tập có câu: Ngoảnh lại cơ Đạo ngày nay cũng phải chịu bao nhiêu nỗi sầu thương khóc hận mới có xuất hiện bực hiếu hạnh trung kiên.
Từ lúc đưa tay nắm Đạo quyền,
Nguyện đem thi thố tấm trung kiên.
(Bài Thài Thượng Sanh).
中 圻
Trung: Giữa, ở giữa. Kỳ: Cõi đất, phần đất.
Vào thời Pháp thuộc, nước Pháp chia nước ta ra làm ba phần để cai trị.
Bắc Kỳ là phần đất ở phía Bắc, tức từ tỉnh Thanh hoá ra miền ngoài, là thuộc địa của Pháp.
Trung Kỳ là phần đất ở giữa, từ Nha Trang ra tới Thanh Hoá.
Nam Kỳ là phần đất từ Nha Trang Trang trở vô Nam, cũng là thuộc địa Pháp.
Còn Trung Kỳ là phần đất ở khoảng giữa của nước Việt Nam, do vua và các quan nhà Nguyễn cai trị, dưới sự bảo hộ của nhà cầm quyền Pháp.
Thầy sẽ giao trách nhậm trọng hệ cho con truyền đạo Trung Kỳ, ráng tập tành đạo hạnh.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
忠 良
Trung: Hết lòng với nước. Lương: Lương thiện, lành.
Trung lương là trung chính và lương thiện.
Trong Giảng Đạo Chơn Ngôn, Phối Sư Thái Đến Thanh có câu: Còn vua Kiệt, vua Trụ cũng thời làm vua trong một nước, vì bởi hành tàng bạo ngược sát hại trung lương, làm cho nhân tâm ly tán, không kiêng luật Thiên-điều, cho nên thiên-hạ phê-bình là hôn quân vô đạo, giá-trị thấp hèn cả chư-hầu đều khinh bỉ.
Một mặt trung lương ai cũng rõ,
Nông trang ngày cũng rõ anh tài.
(Đạo Sử).
忠 佞
Trung: Ngay, hết lòng. Nịnh: Ton hót, tâng bốc.
Trung nịnh chỉ người ngay kẻ nịnh, tức kẻ tôi trung và đứa nịnh thần.
Thánh giáo Đức Diêu Trì Kim Mẫu có câu: Trên thế, cũng chẳng khác chi trên sân khấu, sắp cho đủ lớp, nào là trung nịnh, hiền dữ, chen lấn múa men, la gầm, than thở, rốt cuộc bôi mặt thì đứa nào cũng ra đứa nấy.
Truyện tích từ xưa chỉ dạy rằng,
Mặt đời trung nịnh dễ ai ngăn.
(Đạo Sử).
中 元
Hay “Trung Nguyên”.
1.- Trung nguơn là một trong ba nguơn của một năm, thuộc nguơn ở giữa.
Như chúng ta biết, một năm chia làm ba nguơn, mỗi nguơn gồm bốn tháng. Trong ba nguơn đó có ba cái rằm lớn nhất: Thượng nguơn là rằm tháng giêng, Trung nguơn là rằm tháng bảy, Hạ nguơn là rằm tháng mười.
Trung nguơn cuộc lễ bừng lên,
U Minh tiếng kệ vẳng trên chung đài.
(Cội Đạo Bốn Mùa).
2.- Trung nguơn còn có nghĩa là nguơn ở giữa của một chuyển.
Người xưa chia ra một chuyển có ba nguơn: Thượng nguơn, Trung nguơn và Hạ nguơn.
Như vậy, địa cầu 68 của nhân loại đang ở vào cuối Hạ nguơn của chuyển thứ ba, gọi là Hạ nguơn tam chuyển, sắp bước qua Thượng nguơn tứ chuyển.
Thượng Nguơn qua Trung Nguơn, qua Hạ Nguơn rồi trở lại Nhứt Nguơn nữa gọi là Hội Nguơn.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
忠 義
Trung: Hết lòng với nước. Nghĩa: Đạo nghĩa, việc theo đường lối phải.
Trung nghĩa là hết lòng ngay thật để làm việc nghĩa, tức là trung thành tiết nghĩa.
Nói về Đức Quan Thánh, Thuyết Đạo Hộ Pháp có câu: Tâm trung nghĩa chẳng vì sang mà theo Tào, chỉ chuộng Hớn; nghĩa chẳng vì bạn buổi khổ não truân chuyên mà phụ rãy tình nhau; trung và nghĩa ấy hy hữu.
Thành tín khen lòng trung nghĩa đủ,
Thánh tâm âu cũng lúc nên dường.
(Đạo Sử).
Oằn oại đôi vai trung nghĩa gánh,
Nên hư giúp thế để mình khinh.
(Đạo Sử).
忠 信
Trung: Hết sức thành thật. Tín: Luôn giữ lời hứa.
Trung tín: Trung thành và tín nhiệm, tức là người ngay thật và biết giữ sự tín nhiệm.
Thánh giáo Thầy trong Thánh Ngôn Sưu Tập có câu: Sự nhân đức của Nhất Nương, con có chút đỉnh gì chưa? Phải học nhân đức của Nhất Nương. Tình nghĩa yêu mến của con có bằng Bát Nương không? Phải học. Sự kính nhượng, ba con bằng Cửu Nương chăng? Phải học. Phải học tình nhơn ái, trung tín, cứu giúp.
Phận làm tớ thật thà trung tín,
Với chủ nhà trọn kính trọn ngay.
(Kinh Sám Hối).
Thương thay trung tín một lòng thành,
Chẳng kể quan mà chẳng kể danh.
(Đạo Sử).
中 宗
Hay “Trung Tông Đạo”.
Trung: Miền Trung Việt Nam. Tông đạo: Một khu vực rộng lớn của Đạo.
Trung Tông, tức là “Trung Tông Đạo 中 宗 道”, hay Tông Đạo Trung Phần, là một khu vực đạo thuộc các tỉnh miền Trung Việt Nam.
Theo nền hành chánh của nước, Đạo Cao Đài có chia ra ba Tông đạo: Bắc Tông đạo, Trung Tông đạo và Nam Tông đạo.
Trung Tông đạo có đặt một văn phòng đại diện tại Toà Thánh Tây Ninh, gọi là Văn phòng Trung Tông đạo đặt ở đường Oai Linh Tiên thuộc Nội Ô Toà Thánh.
Trước cổng Trung Tông Đạo có đề đôi liễn như sau:
忠 義 道 開 越 裳 和 南 北
Trung nghĩa đạo khai Việt Thường hoà Nam Bắc
宗 仁 德 化 鸿 貉 合 西 東
Tông nhơn đức hoá Hồng Lạc hiệp Tây Đông.
Nghĩa là:
Đạo mở ra tại nước Việt Thường, dùng trung nghĩa để hoà hiệp miền Nam và miền Bắc,
Đạo dùng lòng nhơn đức để cảm hoá dân tộc Hồng Lạc hiệp phương Đông và phương Tây.
Nhìn lại Trung Tông cảnh đượm sầu,
Cao Quân Văn Pháp có còn đâu!
(Thơ Thượng Sanh).
Tiệc mừng vầy hiệp buổi hôm nay,
Truyền Đạo Trung Tông nhớ tưởng hoài.
(Thơ Nguyệt Quang).
忠 誠
Trung: Hết lòng với vua, một lòng một dạ với nước. Thành: Ngay thật.
Trung thành là trước sau một lòng một dạ, giữ trọn niềm tin, giữ trọn những tình cảm gắn bó, những điều đã cam kết.
Thánh giáo Thầy bằng Pháp văn được Hội Thánh dịch ra Việt ngữ có đoạn: Con sẽ đắc kỳ sở nguyện của một người làm phải. Lời khẩn nguyện của con sẽ được chấp thuận. Sau nầy, con sẽ là một trong các môn đồ trung thành của Thầy để đi truyền bá hoà bình và tương ái trên khắp hoàn cầu.
Trung thành một dạ thờ Cao Sắc,
Sống có Ta, thác cũng có Ta.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Lánh những kẻ làm tuồng mến Đạo,
Mua thân danh mượn máu trung thành.
(Bát Nương Giáng Bút).
忠 臣
Trung: Hết lòng với vua, với nước. Thần: Tôi.
Trung thần là nói người bề tôi trung thành với vua, với nước.
Như: Trong một triều đại, bao giờ cũng có kẻ trung thần và nịnh thần.
Quốc tuý trung thần xem vắn vỏi,
Đỡ nâng sao khỏi cảnh điêu tàn.
(Thơ Mỹ Ngọc).
中 秋
Trung: Giữa. Thu: Mùa thu.
Trung thu là giữa mùa thu, tức là vào tháng 8 Âm lịch. Còn Tết Trung thu là ngày 15 (rằm) tháng 8 Âm lịch, ngày tết Nhi đồng theo truyền thống của dân tộc.
Trong Đạo Cao Đài, rằm Trung thu cũng là ngày Hội Yến Diêu Trì Cung, tức là ngày vía Phật Mẫu, nên trong Đạo có thiết lễ lớn cúng Đức Dieu Trì Kim Mẫu.
Xem: Hội Yến Diêu Trì Cung.
Từ khi hiệp mặt buổi Trung Thu,
Cảm tình nhìn biết đứa em ngu.
(Lục Nương Giáng Bút).
Non xanh nước biếc khoe màu lịch,
Cảnh vật Trung thu dạng lả lơi.
(Thơ Mỹ Ngọc).
忠 恕
Trung: Hết sức ngay thật. Thứ: Khoan dung.
Trung thứ là lấy lòng thành thật và lòng khoan dung để đối đãi với người khác.
Như: Lòng từ bi của Phật cũng bao gồm lòng trung thứ của Nho gia.
Trong Luận Ngữ có kể lại câu chuyện Đức Không Tử dạy đệ tử là Tăng Sâm: Sâm hồ! Ngô đạo nhứt dĩ quán chi.
Các đệ tử bèn hỏi Tăng Sâm Thầy đã dạy điều gì. Tăng Sâm trả lời: Phu tử chi đạo “Trung thứ” nhi dĩ hỹ. Nghĩa là cái đạo của Đức Phu tử chỉ là trung thứ mà thôi.
Nho phong hằng giữ câu trung thứ,
Đạo đức trông về lối thượng nguyên.
(Thơ Thuần Đức).
Từ bi nhẫn nại gương Tiên Phật,
Trung thứ khoan dung chí Thánh Hiền.
(Thơ Khai Đạo).
忠 貞
Trung: Hết lòng với vua với nước. Trinh: Ngay thẳng. Đàn bà không thất tiết, hoặc con gái trong trắng.
Trung trinh là lòng ngay dạ chính, tức giữ tấm lòng ngay thẳng và trong trắng.
Người biên ra vẻ nét nhà xưa,
Ðức hạnh trung trinh cũng khá thừa.
(Đạo Sử).
Nhành vàng tuy chẳng đượm sân Ngô,
Cái miệng trung trinh giống Ðổng Hồ.
(Đạo Sử).
忠 直
Trung: Hết lòng ngay với vua, với nước. Trực: Ngay thẳng, không cong queo.
Một lòng một dạ ngay thẳng cùng với vua, với nước, gọi là trung trực.
Như: Anh ấy có tính khí trung trực.
Người trung trực lo âu nợ nước,
Hưởng lộc vua tìm chước an bang.
(Kinh Sám Hối).
中 央
Trung: Ở giữa, đối với hai bên. Ương: Chính giữa.
Trung ương là chỗ chính giữa, hoặc chỉ nơi tập trung các quyền hành chánh.
Trung ương cò chỉ thủ đô của một quốc gia. Như: Hội Thánh Cao Đài trung ương.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển Thầy có dạy: Biểu chúng nó cầm mỗi đứa một cây cờ nhỏ. Phải làm cờ thế nầy: xanh, đỏ, trắng, vàng, đen, mỗi hướng ba cây. Trung ương là ba đứa bây cầm.
Tứ hướng trung ương hầu Ngũ nhạc,
Thiên binh thần tướng đến ngàn trùng.
(Thiên Thai Kiến Diện).
Đứng giữ trung ương xem bảng Thánh,
Lao xao triệt giáo sống chen đầu.
(Thơ Hộ Pháp).
Trúng là nhằm, đúng vào, tin vào.
Như: Bằn trúng đích, nói trúng lý, trúng giải đặc biệt.
Thánh giáo Thầy dạy về cơ bút có câu: Còn việc truyền thần lấy điển quang thì ai ai cũng có điển trong mình, nó tiếp điển ngoài rồi thần của nó viết ra, có khi trúng, có khi trật.
Cầu may đâu dễ đặng gần Trời,
Biết Ðạo mới tìm đặng trúng nơi.
(Đạo Sử).
Nói trúng cha mầng vội nâng niu,
Còn trật lại ra chiều buồn bực.
(Phương Tu Đại Đạo).
1.- Trùng là lụn, lụi, tàn, không thể phát triển lên được, không được thẳng.
Như: Đèn hết dầu rồi tim bắt đầu trùng, tơ trùng phiếm loan.
Mái Vân lâu vắng lạnh lùng,
Buồn hiên Lãm thuý, nhạc trùng tiếng tơ.
(Phù Kiều Hận Sử).
2.- Trùng 重 lặp lại nhiều lần cùng giống nhau.
Như: Trùng điệp, hai người trùng tên, trời cao mấy trùng, núi cao muôn trùng.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Hàng phẩm Nhơn tước đạo đức các con nó trùng với hàng phẩm Thiên tước của các con.
Vạn trượng then gài ngăn Bắc đẩu,
Muôn trùng nhíp khảm hiệp Nam tào.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
3.- Trùng 蟲 là loài sâu, tức chỉ chung một số loại động vật bậc thấp.
Như: Côn trùng, đêm mưa tiếng trùng kêu rỉ rả, chân bị ngứa vì đạp phải loài trùng độc.
Thánh giáo Thầy có câu: Thầy lại phân Tánh Thầy mà sanh ra vạn vật là: Vật chất, Thảo mộc, Côn trùng, Thú cầm, gọi là Chúng sanh.
Thượng cầm hạ thú lao xao,
Côn trùng thảo mộc loài nào chẳng linh.
(Kinh Sám Hối).
重 波
Trùng: Nhiều lớp. Ba: Sóng.
Trùng ba là nhiều lớp sóng, ý muốn nói nhiều gian nan khổ sở.
Bài Kệ Chuỗi Phật Giáo có câu: Ái hà thiên xích lãng, Khổ hải vạn trùng ba. 愛 河 千 尺 浪, 苦 海 萬 重 波. tức là sông yêu ngàn thước sóng, biển khổ rộng bao la.
Giữ hạnh đạo tâm dồi bổn thiện,
Gìn câu Minh thệ vượt trùng ba.
(Thơ Huệ Phong).
重 洋
Trùng: Nhiều lớp, nhiều tầng chồng chất lên nhau. Dương: Biển cả.
Trùng dương là nói biển cả liên tiếp nhau, chỉ sự xa xôi, nguy hiểm.
Tiễn bạn khôn ngăn, giọt lệ ngùi,
Trùng dương muôn dặm cánh buồm xuôi.
(Thơ Chơn Tâm).
Hay “Trùng hoàn”.
Trùng: Lập lại nhiều lần. Huờn (hoàn): Trở lại.
Trùng hườn, như chữ “Trùng hoàn 重 還”, là nhiều lần trở lại.
Trùng huờn phục vị Thiên môn,
Nguơn linh hoá chủng quỷ hồn nhứt thăng.
(Phật Mẫu Chơn Kinh).
重 興
Trùng: Lần nữa. Hưng: Nổi lên.
1.- Đương khi thịnh, bị suy sụp rồi lại nổi lên một lần nữa, được gọi là trùng hưng.
Như: Đất nước được trùng hưng.
Đại Đạo trùng hưng gầy mối chánh,
Tam Kỳ phổ độ vẹt mây mù.
(Thơ Thượng Sanh).
Ly hận ngày qua, non ngó khóc,
Trùng hưng buổi hiện, gió reo cười.
(Thơ Tiếp Đạo).
2.- Trùng hưng còn có nghĩa chỉ cả hai đều được hưng thịnh cả.
Như: Gia cảnh của hai anh em nó được trùng hưng.
Đạo Đời nhìn lại buổi đương nhiên,
Đời Đạo trùng hưng đức lập quyền.
(Thơ Thái Phong).
重 弭
Trùng Nhĩ là con của Hiến Công đời nhà Tấn. Hiến Công muốn giết đặng lập dòng thứ, Trùng Nhĩ biết được bèn trốn qua nước Địch. Ở đây hơn mười năm, có vợ mọi tên là Quý Ngỗi. Chừng Hiến Công chết, em là Huệ Công lên ngôi, muốn cho dứt hậu hoạn, sai Bột Đề qua Địch thích khách Trùng Nhĩ.
Trùng Nhĩ để Quý Ngỗi ở lại, cùng với bầy tôi trốn sang Tề lánh nạn. Gặp lúc tiền của hết, đang cơn đói mệt, Giới Tử Thôi mới lắt thịt bắp đùi nấu canh cho Trùng Nhĩ ăn, để lần hồi qua tới Tề. Tề Hoàn Công thương tình rước về trào và gả Công Chúa Tề Khương cho.
Vì Công chúa Tề Khương muốn Trùng Nhĩ về lo việc nước, nên bày mưu làm cho Trùng Nhĩ phải trôi giạt qua các nước Tào, Tào không rước. Trùng Nhĩ phải sang Tống, Tống mới thua Sở, không giúp gì được, Trùng Nhĩ phải sang Trịnh. Trịnh không tiếp, Trùng Nhĩ mới qua Sở. Sở Thành Vương là người thức thời, mới cho Trùng Nhĩ nương dựa, và tiếp đãi một cách tử tế.
Sau Tần Mục Công giận Tử Ngữ đương ở Tần về Tấn không thưa, nên cho rước Trùng Nhĩ về. Sở Thành Vương thấy Tần gần Tấn, nên khiến Trùng Nhĩ đi. Trùng Nhĩ về tới Tần thì Tần Mục Công gả Công chúa Hoài Dinh cho. Nguyên trước Tử Ngữ qua ở Tần, vua Tần muốn cầm chân Tử Ngữ, nên đã gả công chúa Hoài Dinh cho Tử Ngữ. Nay Tử Ngữ về nước lên ngôi, đi không thưa, nên Mục Công giận, mới đem Hoài Dinh gả cho Trùng Nhĩ. Ban đầu Trùng Nhĩ không chịu, nhưng sau bằng lòng cưới Hoài Dinh.
Từ đó, Tần Mục Công mới hết lòng lo cho Trùng Nhĩ phục quốc, và sau đó đưa được về nước làm vua, lấy hiệu là Tấn Văn Công.
Khi Tấn Văn Công là Trùng Nhĩ chưa gặp thời, còn lánh nạn nơi đất Vệ thì chúa tôi từng trải nhiều nỗi gian lao khổ sở.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
重 逢
Trùng: Lần nữa. Phùng: Gặp gỡ.
Trùng phùng là gặp lại nhau một lần nữa.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Mỗi độ xuân về là niềm hy vọng tràn ngập nơi cõi lòng con cái Ðức Chí Tôn, hy vọng đó hướng về sự trùng phùng của các bạn Ðạo nơi Trung ương và nơi tứ phương cùng nhau hiệp mặt dưới mái gia đình ấm cúng của nền Ðại Ðạo.
Nhịp cầu đem bắt ngang sông,
Giúp cho đôi lứa trùng phùng một đêm.
(Thơ Thuần Đức).
Hội ngộ mỏi trông duyên cá nước,
Trùng phùng mong gặp hội mây rồng.
(Thơ Cao Liên Tử).
重 重
Trùng: Lập lại nhiều lần, cùng giống nhau.
Trùng trùng là nhiều từng, nhiều lớp, hoặc hết lớp nầy đến lớp khác.
Thành ngữ thường có câu: “Trùng trùng điệp điệp” để chỉ nhiều lớp, nhiều tầng dầy đặc chồng lên nhau.
Trùng trùng oan quỷ chạy lao xao,
Thấy khổ lòng ta bắt nghẹn ngào.
(Thiên Thai Kiến Diện).
Trũng là lõm sâu so với chung quanh.
Như: Vùng đất nầy trũng, đám ruộng nầy trũng lòng chảo, nước chảy xuống trũng.
Thánh giáo Đức Nhàn Âm Đạo Trưởng có câu: Than ôi! Có hình thể xương thịt mà chơn hồn phưởng phất nơi xa, thì cái thân vô dụng ấy trơ trơ như khối đá dựa đường, như khúc cây bên trũng.
Lộ Chánh Môn bên trái rõ ràng,
Bàu Cà Na trũng giữa khang trang.
(Thơ Huệ Phong).
Truông là chỉ vùng đất hoang, rộng có nhiều cây cỏ mọc um tùm.
Ca dao có câu: Thương em anh cũng muốn vô, Sợ truông nhà Hồ sợ phá Tam Giang.
Ðàng sá quanh co chật hẹp nầy,
Dò lần cho khéo bước truông mây.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
Truồng: Ở trạng thái không mặc quần. Trần: Phơi bày nửa phần thân trên vì không mặc áo.
Truồng trần, như chữ “Trần truồng”, chỉ tình trạng hoàn toàn không mặc quần áo, để lộ thân thể.
Truồng trần, ý nói tình cảnh chịu mọi thiếu thốn, đến nỗi không quần áo mặc.
Còn thân thiếp chịu khốn nàn,
Tả tơi nỗi mẹ, truồng trần nỗi con.
(Nữ Trung Tùng Phận).
1.- Trút đổ ra ngoài vật đựng và chảy xuống, rơi xuống bằng cách nghiêng vật đựng.
Như: Trút gạo vào bao, trút hết nước trong chai, mưa như trút nước.
Trút bầu linh đổ cam lồ rưới nơi nơi,
Đưa gậy sắt dẹp sầu than cùng chốn chốn.
(Văn Tế Tiểu Tường).
2.- Trút làm cho thoát ra, rời ra khỏi người, không mang trong mình hoặc trên người nữa.
Như: Nói để trút nỗi uất hận, trút linh hồn, trút bầu tâm sự, trút hơi thở cuối cùng.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Tội nghiệp Chí Tôn rủi có lạnh không ai đến cho mà chớ, mà Người chắc không lạnh nên không cầu lụy chi mình, chỉ mình không hưởng ơn riêng, sợ buổi trút hồn là khổ não.
Vẹt lối chông gai gìn Thánh thể,
Trút bầu đạo đức độ nhơn sinh.
(Cội Đạo Bốn Mùa).
著 名
Trứ: Rõ ràng. Danh: Tên, tiếng tăm.
Trứ danh là rất nổi tiếng ai cũng biết.
Như: Ông ấy là một hoạ sĩ trứ danh, trong đạo Cao Đài Đức Lý Giáo Tông là một thi gia trứ danh đời Đường.
Tầm sư học Ðạo bao nhiêu khổ,
Nhưng cũng chiều lòn mới trứ danh.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
除
1.- Trừ là bỏ đi, làm cho mất đi. Như: Trừ yêu, trừ bạo, trừ tà diệt mý, trừ hại cho dân.
Thánh giáo Thầy có câu: Ấy vậy, đạo đức các con là phương pháp khử trừ quỷ mị, lại cũng là phương dìu dắt các con trở lại cùng Thầy.
Gay chèo thoát khổ đầy linh cảm,
Rạch nước trừ oan đủ diệu huyền.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trừ là bớt đi một phần khỏi tổng số.
Như: Mười phần trừ hết bốn phần, cho tạm ứng rồi cho trừ vào lương.
Thấy hình khổ dạ ta đâu nỡ,
Khuyên làm lành trừ đỡ tội căn.
(Kinh Sám Hối).
Cộng trừ thuộc rồi mình mới dạy,
Cho cầm cây viết lấy chữ vần.
(Phương Tu Đại Đạo).
3.- Trừ là để riêng ra, không kể đến, không tính đến trong đó.
Như: Ngoại trừ, mọi người đều phải có mặt trừ ra người bị đau ốm.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có câu: Trừ ra vợ chồng hay là chị em ruột, anh em ruột đặng chuyện vãn nhau nơi Tịnh đàn.
Từ đây phải tin tưởng một Thầy và nghe lời Thầy dặn, giữ đạo đức cho bền, còn ngoại trừ sự chi nghịch với Chơn đạo thì là mưu chước Tà quái.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
除 暴
Hay “Trừ bạo ngược”.
Trừ: Làm cho mất. Bạo (bạo ngược): Dữ dội, hung dữ, tàn ác.
Trừ bạo hay “Trừ bạo ngược 除 暴 虐”, là trừ khử kẻ tàn ác một cách ngang ngược, bất chấp đến đạo lý hay pháp luật.
Thánh giáo Đức Quyền Giáo Tông có câu: Qua nhớ lại rằng, có một phen Qua để lời ước vọng rằng: Nếu toàn hết Hội Thánh thay vì lo tư danh tư lợi cho mình, ráng nâng cao giá trị của kẻ cầm giềng mối thì mới thắng đặng cường quyền, trừ bạo ngược.
Chê tà trừ bạo lẽ như nhiên,
Song lưỡi gươm chưa sánh dạ hiền.
(Đạo Sử).
除 根
Trừ: Bỏ đi. Căn: Gốc rễ.
Trừ căn là làm cho mất đi cái gốc rễ, tức tiêu trừ hết căn nghiệt. Như: Lập công bồi đức là để trừ căn giải quả.
Những hành vi thiện ác trong kiếp trước là cái gốc rễ thọ lãnh mọi quả báo trong kiếp nầy và cái kết quả ở hiện tại là do nguyên nhân gốc ở kiếp vừa qua.
Như vậy, giàu sang, hạnh phúc hay phiền não, khổ sở trong cuộc sống hiện nay là gốc bởi chính mình đã tạo ra từ kiếp trước, mà kiếp này ta đang hưởng hay đền trả.
Trung khổ hải độ thuyền Bát nhã,
Phước Từ bi giải quả trừ căn.
(Phật Mẫu Chơn Kinh).
除 滅
Trừ: Làm cho mất, bỏ đi. Diệt: Dứt, tiêu mất.
Trừ diệt, như chữ “Diệt trừ 滅 除”, là làm cho tiêu diệt, mất hết đi. Như: Trừ diệt bọn giặc cỏ.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Vì sự sống của vạn vật, của loài người sản xuất do Ðấng Tạo Ðoan là Chí Tôn, nên chữ Ðạo nó liên hệ mật thiết với loài người thế nào thì nó liên hệ mật thiết với Chí Tôn dường ấy, nên Ngài mới đến đặng thức tỉnh chúng ta biết, hiểu. Ngài là chủ của sự sống, đến đem sự sống lại, trừ diệt cho tiêu tan ác nghiệt.
Chuyển luân thế sự đưa kinh Thánh,
Trừ diệt tà gian múa bút Thần.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
除 奸 滅 佞
Trừ gian: Trừ loài gian ác. Diệt nịnh: Tiêu diệt kẻ nịnh thần.
Trừ gian diệt nịnh là bài trừ người gian tà, tiêu diệt kẻ sàm nịnh.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Muốn bảo vệ cho họ đặng hoà bình thân ái với nhau phải dĩ Đạo vi trị, họ phải mượn văn minh Đạo giáo của Tổ Phụ ta để Tam Cang Ngũ Thường làm căn bản, trong gia đình xã hội phải nương theo bóng của Đạo bên kia họ mới có căn bản, có căn bản ấy thì mới ích nước lợi dân trừ gian diệt nịnh.
Cứu khổn phò nguy hưng chánh khí,
Trừ gian diệt nịnh hộ chơn truyền.
(Thơ Huệ Phong).
除 害
Trừ: Làm cho mất, bỏ đi. Hại: Cái gây ra tổn thất, tổn thương, trái với lợi.
Trừ hại là diệt bỏ những cái gây ra tai hại.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, Thánh giáo của Đức Chưởng Đạo Nguyệt Tâm Chơn Nhơn có câu: Bần Đạo xin để lời cầu khẩn cùng Giáo Tông và Hộ Pháp cũng để lòng lo phương thế trừ hại, đừng vì bác ái từ bi vị nể.
Đồng bào sẽ hỏi Bần Đạo dùng phương pháp nào để trừ hại thì Bần Đạo chỉ trả lời một cách đơn giản...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
除 妖
Trừ: Làm cho mất, bỏ đi. Yêu: Ma quái.
Trừ yêu là diệt trừ yêu quái.
Theo triết lý Tôn giáo, hễ “Đạo khai thì tà khởi”, tức là Đức Chí Tôn mở nền Đại Đạo thì yêu quái lộng hành. Chúng xúi giục những kẻ theo làm tay chân bộ hạ của chúng để phá tan nền Đạo. Do vậy phải có các Đấng Thiêng Liêng ra lãnh lịnh trừ yêu diệt quỷ.
Trừ yêu có Thánh Tề Thiên,
Quy y Phật pháp ở miền Tây phương.
(Xưng Tụng Công Đức).
Bắt ấn trừ yêu đã tới kỳ,
Ngọc Hư định sửa mối Thiên thi.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Hễ trừ yêu thì triệu bà chằn,
Trị chồng dữ băng hăng méc mẹ.
(Phương Tu Đại Đạo).
除 愆
Trừ: Làm cho mất, bỏ đi. Khiên: Tội lỗi.
Trừ khiên là trừ dứt oan khiên, tức là tiêu diệt hết các tội lỗi trong kiếp trước gây ra.
Như: Giải quả trừ khiên
Trương thẳng cánh con thuyền Bát Nhã,
Cổi đau thương giải quả trừ khiên.
(Nữ Trung Tùng Phận).
除 去
Trừ: Làm cho mất, bỏ đi. Khử: Trừ bỏ.
Trừ khử là diệt trừ để loại bỏ hẳn đi. Như: Những kẻ phá đạo Hội Thánh phải trừ khử để bảo vệ thanh danh.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông có dạy: Lão đã lắm phen thấy điều khó khăn mắc mỏ của phần ấy, nên ra tay giục loạn đặng phân rõ Chánh Tà, hầu giúp phương cho Hội Thánh trừ khử.
Muốn trừ khử một món chi,
Phải bền lập chí ắt thì việc xong.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
除 孽
Trừ: Làm cho mất đi, bỏ đi. Nghiệt: Cái mầm ác, nghiệp ác.
Trừ nghiệt tức là tiêu trừ cái mầm ác.
Chuỗi bồ trừ nghiệt gió trăng,
Linh đơn cứu kẻ khổ phần liễu hoa.
(Nữ Trung Tùng Phận).
除 冤
Trừ: Làm cho mất đi, bỏ đi. Oan: Ức, khuất, cừu thù. Oan nghiệt: Những điều phải gánh chịu để trả điều ác đã làm trong kiếp trước.
Trừ oan là làm mất đi, diệt đi những oan gia.
Trừ oan nghiệt 除 冤 孽 là làm mất đi, hay diệt hết đi những thứ oan gia nghiệt chướng.
1.- Trừ oan:
Gay chèo thoát khổ đầy linh cảm,
Rạch nước trừ oan đủ diệu huyền.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trừ oan nghiệt:
Đôi câu kệ Phật trừ oan nghiệt,
Vài phép Tiên giao để khử tà.
(Bát Nương Giáng Bút).
除 魅
Trừ: Diệt trừ. Mị: Ma quỷ.
Trừ mị là diệt trừ ma quỷ, yêu tinh. Đồng nghĩa với câu thành ngữ: “Trừ tà diệt mị 除 邪 滅 魅”.
Đem chơn chánh phô bày trừ mị,
Nâng niu cho dân khí lẫy lừng.
(Nữ Trung Tùng Phận).
除 非
Trừ: Để riêng ra, không kể, không tính đến trong đó. Phi: Trái, chẳng phải.
Trừ phi là trừ ra không phải thế, hay chỉ duy không phải cái ấy.Như: Thường thì nó không đi chơi trừ phi có bạn thân đến rủ mới đi.
Trừ phi mình tự tách riêng ra khỏi cửa Đạo, sống đời cô lập, không có liên hệ gì với Hội Thánh.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
除 邪 滅 魅
Trừ tà: Trừ diệt tà ma. Diệt mị: Tiêu diệt quỷ mị.
Trừ tà diệt mị là diệt trừ hết lũ tà ma quỷ mị.
Hai bên cửa cổng Hộ Pháp Đường có đôi liễn như sau: Phạm giáo tuỳ nguơn cứu thế độ nhơn hành chánh pháp, Môn quyền định hội trừ tà diệt mị hộ chơn truyền 梵 教 隨 元 救 世 度 人 行 正 法, 門 權 定 會 除 邪 滅 魅 護 真 傳, nghĩa là Phật dạy tuỳ theo nguơn mà cứu nhơn độ thế thi hành chánh pháp, Quyền hành nơi cửa đạo là định lúc để trừ tà diệt mị bảo hộ chơn truyền.
Hiền hữu ráng mà trừ tà diệt mị cùng Lão, kẻo ngày sau tránh không qua lời tiên tri của Lão đa nghe.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
除 夕
Trừ: Bỏ, làm cho mất đi. Tịch: Đêm.
Trừ tịch là đêm cuối năm, tức là trừ bỏ lịch của năm cũ để thay năm mới vào.
Phong Thổ Ký chép: Trừ tịch đạt đán bất mân, vị chi thủ tuế 除 夕 達 旦 不 閔, 謂 之 守 歲, nghĩa là đêm trừ tịch suốt đến sáng vẫn không ngủ gọi là giữ năm.
Hồi chuông trừ tịch khai đời mới,
Tiếng trống giao thừa phá giấc mê.
(Thơ Thuần Đức).
Trừ tịch vang rền chuông Bạch Ngọc,
Giao thừa chờ đón khách hồng trần.
(Thơ Chơn Tâm).
除 絕
Trừ: Bỏ đi, làm cho mất đi. Tuyệt: Dứt.
Trừ tuyệt là trừ dứt, tức làm cho mất hết. Như: Phải trừ tuyệt thói tự cao tự đại.
Thánh giáo Đức Quan Âm Như Lai có câu: Thiếp xin khuyên một điều là khi Minh Thệ Chức sắc đừng lòng tư vị. Những vị chẳng có Minh Thệ khá tỷ như Chức sắc hàm mà thôi, chẳng nên giao Pháp Chánh của Đạo, ấy là cơ thể để trừ tuyệt sự rối loạn của Đạo.
Giác đời cậy một lòng thành thật,
Trừ tuyệt tiêu điều lũ quỷ ma.
(Đạo Sử).
貯
Trữ là chứa, tích chứa. Như: Đầu cơ tích trữ, trữ gạo.
Thánh giáo Thầy có đoạn: Hình chất con người vẫn là thú, phải ăn uống mới nuôi sự sống. Như rượu vào tỳ vị, nó chạy vào ngũ tạng lục phủ hết, thì trái tim con người chẳng khác nào như cái máy chánh để trữ sự sống, cũng phải bị thâm nhập vào làm cho sự lao động quá chừng đỗi thiên nhiên đã định, thôi thúc huyết mạch phải vận động một cách vô chừng, mà làm cho sanh khí nơi phổi chẳng đủ ngày giờ nhuận huyết tinh sạch cho đặng.
Lợi lộc xôn xao rồi một kiếp,
Nghĩa nhơn tích trữ để muôn đời.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
貯 德
Trữ: Tích chứa. Đức: Phước đức.
Trữ đức, đồng nghĩa với chữ “Tích đức 積 德”, tức là tích chứa phước đức. Muốn có phước đức người ta phải làm lành, làm thiện.
Người xưa thường cho rằng: “Đức thắng kim 德 勝 金”, nên chứa phước đức còn hơn chứa vàng bạc.
Xem: Tích đức.
Trữ đức còn hơn muốn trữ vàng,
Giàu sang chẳng chuộc gánh giang san.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Rừng trước khách hiền dầu trữ đức,
Cửa thiền chí Thánh nhẫng khinh tài.
(Thơ Tây Sơn Đạo).
Trữ: Chứa, tích chứa. Vàng: Một thứ kim loại quý giá, dùng làm trang sức.
Trữ vàng, như chữ “Tích kim 積 金”, là tích chứa vàng bạc để lại cho con cháu.
Trong Gia huấn của Tư Mã Ôn Công có dạy: Trữ vàng để lại cho con cháu, con cháu chưa chắc giữ được, chẳng bằng trữ âm đức ở trong chỗ minh minh, là một kế lâu dài để lại cho con cháu.
Xem: Tích kim.
Trữ đức còn hơn muốn trữ vàng,
Giàu sang chẳng chuộc gánh giang san.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
直
Trực là ngay, ngay thẳng, trái với cong, vạy tà. Như: Công bình chánh trực, cương trực.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Giờ đây đã đến lúc thi hành sứ mạng Hiền huynh đã nhiều kinh nghiệm trên đường hành Ðạo, tôi tin nơi chí cương trực và tinh thần xây dựng của Hiền huynh và cầu chúc cho Hiền huynh được thành công trong nhiệm vụ mới với sự ủng hộ triệt để của toàn thể Chức sắc và Chức việc.
Chánh trực kinh oai loài giả dối,
Công bình vùa sức kẻ chơn thành.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Sạch trong chặt giữ phàm ra Thánh,
Chánh trực nhuần trau tục hoá Tiên.
(Thơ Huệ Giác).
直 指
Trực: Thẳng đến. Chỉ: Ngón tay.
Trực chỉ là đi thẳng một mạch, không ghé, không dừng ở đâu, ý muốn nói cấp bách.
Như: Xe chạy trực chỉ về nhà, trực chỉ về cõi Tây Phương Cực Lạc.
Người quân tử vững vàng tâm chí,
Chọn đường ngay trực chỉ Tây Phương.
(Đại Thừa Chơn Giáo).
直 覺
Trực: Thẳng tới. Giác: Biết.
Trực giác là cái biết ngay, biết liền lập tức, không đợi phải suy nghiệm.
Trực giác cảm nhận hiểu biết một sự vật tức thì, còn suy tư là đi từ ý nầy sang ý khác, phải qua phân tích hay tổng hợp. Trực giác là sự cảm nhận rõ nét, đích thực, không mơ hồ, đó chính là cái “Lương tri” của mỗi người.
Trực giác cũng là sự hiểu biết việc sắp xảy đến, nên còn được gọi là “Linh tánh”.
Nói về triết lý của Lão Tử, Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Người lý tưởng của Ngài là người sống trong cảnh tịch mịch, cách biệt với người đời, đóng cửa, rấp ngõ không giao thiệp với ai, để rèn luyện tâm tánh, trụ vững tinh thần như thế mới gần gũi được với thiên nhiên, quan năng trực giác mới được sáng suốt, tuy không ra khỏi ngõ cũng hiểu được thiên hạ, không ngó qua cửa sổ cũng biết được thiên đạo.
Nhưng xét về tinh thần, thì lại có nhiều ý nghĩa cao xa, nhờ mặc khải mà biết, hoặc trực giác mới xướng minh ra được.
(Thiên Đạo).
直 接
Trực: Thẳng đến. Tiếp: Giáp liền, nhận lấy, chịu lấy.
Trực tiếp là tiếp thẳng với nhau, không có người khác hoặc vật khác ngăn cách ở giữa. Như: Nói chuyện trực tiếp với nhau.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Từ bốn mươi năm nay, trải qua bao nhiêu thăng trầm biến chuyển, chịu biết bao sự bất công và áp bức của bạo quyền, mặc dù có lúc trực tiếp nhận lấy phần hy sinh để thể hiện sứ mạng Ðạo cứu Ðời, Ðạo Cao-Ðài hôm nay mới chính thức nở mặt với các tôn giáo miền Âu Á để đem giọt bác ái, từ bi chan rưới cho đồng bào chủng tộc.
Phương pháp chi giải lần oan nghiệt,
Nhờ ơn anh trực tiếp chỉ giùm.
(Thơ Hộ Pháp).
直 往
Trực: Thẳng tới. Vãng: Đi đến.
Trực vãng là đi thẳng đến.
Trong tang lễ người ta thường cầu nguyện hay chúc người quá cố được “Trực vãng Tây Phương 直 往 西 方”, tức là mong chơn linh kẻ quá vãng đươc siêu thoát thẳng đến cõi Tây Phương Cực Lạc.
Những tưởng miên trường nơi cõi tạm,
Nào ngờ trực vãng chốn non thiêng.
(Thơ Thái Đến Thanh).
Trưng: Để ở vị trí nhất định, sao cho nhiều người thấy rõ càng tốt. Bày: Đưa ra cho mọi người thấy.
Trưng bày là bày ra, tức dọn ra ở nơi trang trọng cho công chúng xem để giới thiệu hoặc tuyên truyền.
Cõi trần tục trưng bày đủ cách,
Nhủ các con xa vách tứ tường.
(Diêu Trì Kim Mẫu).
徵 女 王
Năm Giáp Ngọ (Năm thứ 34 sau Tây Lịch), vua Quang Võ nhà Hậu Hán sai Tô Đinh làm Thái Thú quận Giao Chỉ. Tô Định là người tàn ác, bạo ngược nên đặt nền cai trị rất hà khắc với dân Giao Chỉ.
Bấy giờ ở huyện Mê Linh có hai chi em con gái của quan Lạc Tướng, tên là Trưng Trắc và Trưng Nhị. Năm 19 tuổi, người chị là Trưng Trắc kết duyên cùng Thi Sách, làm Quan Lệnh huyện Châu Diên. Chẳng bao lâu, Thi Sách bị quan Thái Thú gian ác là Tô Định giết chết, bà Trưng Trắc cùng với em là Trưng Nhị đồng dấy binh chống lại với quân Tàu.
Hai Bà làm lễ xuất quân vào ngày mùng 6 tháng giêng năm Tân Sửu và thao diễn quân sĩ ở bãi Trường Sa bên sông Bạch Hạc (Vĩnh Yên). Sau đó, Bà Trưng tiến quân đánh thành Liên Châu, nơi phủ Đô Hộ đóng. Tô Định cùng các bộ thuộc bị đánh bất ngờ, phải bỏ thành chạy trốn về Tàu. Được các quận Cửu Chân, Nhật Nam và Hợp Phố đồng hưởng ứng, chẳng bao lâu quân hai Bà gồm thâu được 65 thành trì đất Lĩnh Nam.
Trưng Trắc lên ngôi, xưng là Trưng Nữ Vương, đặt tên nước là Triệu, đóng đô ở Mê Linh (Phong Châu), phong cho em là Trưng Nhị mỹ hiệu Bình Khôi Công Chúa, lập cung điện ở làng Cổ Lai.
Tháng chạp năm Tân Sửu,vua Hán Quang Võ sai Phục Ba Tướng Quân Mã Viện đem hai mươi ngàn quân sang đánh dẹp. Hai Bà cầm cự với giặc hơn mười tháng ở Hồ Tây. Cuối cùng quân của hai Bà không địch lại nổi, phải rút về Cấm Khê thuộc phủ Vĩnh Tường, tỉnh Phúc Yên ngày nay. Mã Viện lại tiến đánh, quân Nam tan vỡ. Thất thế cùng đường, chạy đến xã Hát Môn (Sơn Tây) hai Bà gieo mình xuống dòng sông Hát tự tận. Lúc đó nhằm ngày 6 tháng 2 năm Quý Mão (43).
Bên trong hành lang phía Nam phái tại Báo Ân Từ có vẽ một khuôn hình lấy tích “Trưng Nữ Vương khởi nghĩa 徵 女 王 起 義”.
Trưng Nữ Vương bảo tồn quốc thể,
Đuổi Tô Định há dễ thù chồng.
Sau thua Mã Viện binh ròng,
Hồn thiêng mang hận theo dòng Hát Giang.
(Báo Ân Từ).
Trứng là khối hình bầu dục hoặc hình cầu do một số động vật cái đẻ ra, sau có thể nở thành con.
Trứng còn dùng để chỉ tế bào sinh dục cái.
Như: Trứng gà vịt, buồng trứng, trứng đã thụ tinh.
Lằn Âm khí ấy là Diêu Trì Cung chứa để tinh vi vạn vật, tỷ như cái Âm quang của phụ nữ có trứng cho loài người.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trứng: Một vật do các động vật cái đẻ ra, sau có thể nở thành con. Mỏng: Không dầy.
Trứng mỏng là trứng non, trứng có vỏ còn mềm, dễ vỡ, dùng để chỉ sự tưng tiu, trân trọng. Như: Cưng con như trứng mỏng.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có đoạn: Các con cũng như Thầy, Thầy hồi nhớ lại khi mới mở Đạo, một thân côi quạnh bị cường quyền áp bức. Đạo lúc đó còn đương trong buổi phôi thai như trứng mỏng kia. Đời lại bị lệ thuộc. Dân nghèo đồng bào khổ não, cảnh tượng chết trước mắt, chết lần, chết mòn, làm cho tinh thần của Bần Đạo thống khổ biết bao nhiêu.
Đừng ỷ mình trứng mỏng mẹ cha,
Bị đòn bọng thiết tha méc láo.
(Phương Tu Đại Đạo).
Thương những lúc nâng niu trứng mỏng,
Nhớ bao hồi bé bỏng mầm non.
(Tìm Hiểu Sự Nghiệp).
1.- Trừng là mở to mắt và nhìn xoáy vào người để biểu lộ sự tức giận, hoặc hăm doạ.
Như: Thầy giáo trừng mắt nhìn học trò, giận đến trừng to đôi mắt.
Mi trừng nhãn kiến giữa không trung,
Choán khắp Càn Khôn đã thấu lòng.
(Đạo Sử).
2.- Trừng 懲 là răn, phạt. Như: Trừng trị, trừng phạt, trừng răn, thanh trừng.
Thánh giáo Thầy có đoạn: Mấy con biết luật hình thế gian còn chưa tư vị thay, huống là Thiên điều thì tránh sao cho lọt? Dầu các con như vậy thì Thầy cũng lấy oai linh ấy mà trừng trị chớ không tư vị bao giờ.
Mình cứ giữ lấy mình mình dặn,
Muốn răn trừng đừng nặng tình chung.
(Phương Tu Đại Đạo).
Cần chi phải đánh ghen cấu xé,
Muốn trừng heo dụng kế treo hèm.
(Phương Tu Đại Đạo).
3.- Trừng 澄 là trong sạch, gạn, lắng trong.
Như: Trừng huy, trừng minh, trừng chơn, trừng tâm.
Trừng chơn chánh quang,
Bửu quang từ tế Thiên Tôn.
(Kinh Cúng Tứ Thời).
懲 罰
Trừng: Răn bảo, tức dặn dò để không làm bậy. Phạt: Trị kẻ có tội.
Trừng phạt là trừng trị kẻ có tội.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Đấng ấy sẽ có phận sự an ủi ta, bởi Đấng ấy đã sanh ta làm chủ ta; làm chúa ta, làm chúa chẳng phải làm chúa xác thịt mà thôi, có quyền năng kềm thúc ta trừng phạt ta, có quyền diệt thi hài này dìm linh hồn ta xuống địa ngục.
Thánh điều chuyển định cơ trừng phạt,
Đánh thức Thiên lương đạo mới thành.
(Thơ Huệ Phong).
Trừng: Răn bảo, tức dặn dò để không làm bậy. Răn: Dạy bảo để ngăn cản.
Trừng răn là trừng trị để răn dạy kẻ có lỗi.
Trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Còn kẻ phản bạn trở lòng, luật Thiên điều cũng có buổi trừng răn cách xứng đáng vậy.
Lòng lang độc vui cười hớn hở,
Chốn Diêm Đình phạt quở trừng răn.
(Kinh Sám Hối).
Tội sanh tiền thác xuống, Diêm Chúa luật trừng răn,
Đành cam chịu ăn năn dường như nước chảy.
(Giác Mê Khải Ngộ).
懲 治
Trừng: Răn bảo đừng làm bậy. Trị: Trừng phạt.
Trừng trị là răn trị, tức là phạt kẻ có tội để không còn tái phạm tội nữa. Như: Trừng trị đích đáng.
Trừng trị nơi cõi Thiêng liêng cũng theo luật “Công thưởng tội trừng” và căn cứ theo những hành vi thiện ác nơi thế gian mà định công tội cho Chơn hồn. Nếu có công thì được siêu thăng và phong thưởng cho những phẩm vị Thần Thánh Tiên Phật; còn nếu có tội thì bị trừng phạt đoạ đày trở lại thế gian vào con đường Lục đạo.
Thuyết Đạo Thượng Sanh có câu: Lúc rời bỏ xác phàm, mỗi nguyên nhơn hay hoá nhơn được hoặc quy hồi cựu vị, hoặc thăng đẳng cấp, hoặc bị trừng trị theo luật Thiên điều.
Ngọc Hư Cung, sắc lịnh kêu,
Thưởng, phong, trừng trị phân điều đoạ thăng.
(Kinh Tận Độ).
Đã không tuân luật hữu hình,
Vô vi trừng trị ai binh đặng nào.
(Ngũ Nương Giáng Bút).
Trửng: Đùa giỡn, có biểu hiện chạy nhảy, chơi đùa, cười nói lớn tiếng. Giỡn: Đùa nghịch, chơi đùa. Giỡn còn có nghĩa làm hoặc nói điều gì cho vui, không phải là thật.
Trửng giỡn, như chữ “Giỡn trửng”, có nghĩa là đùa cợt, chơi giỡn một cách không nghiêm chỉnh.
Hai bên không lân cận nhau. Nam theo Nam, Nữ theo Nữ. Cấm cười cợt trửng giỡn với nhau.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
1.- Trước là phía ngoài ai cũng nhìn thấy, trái với trong, với sau.
Như: Trước nhà, trước mặt, trước sân, nhìn trước ngó sau, thẳng tới trước.
Cho hay Trời Phật chí công bình,
Trước mắt ngờ ngờ thấy phép linh.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Mấy mối oan gia còn trước mắt,
Chẳng ghê nghiệp chướng kiếp mình sau.
(Đạo Sử).
Sum sê trước cửa quế hòe đưa,
Tuổi ấy đi tu gẫm cũng vừa.
(Đạo Sử).
2.- Trước là đầu hơn hết. Như: Đi trước, đến trước, về trước, làm trước.
Thánh giáo Chí Tôn có câu: Chung quanh các con, dầu xa dầu gần, Thầy đã thả một lũ hổ lang ở lộn với các con. Thầy hằng xúi chúng nó thừa dịp mà cắn xé các con, song trước Thầy đã cho các con mặc một bộ thiết giáp, chúng nó chẳng hề thấy đặng là đạo đức của các con.
Làm con phải trau dồi hiếu đạo,
Trước là lo trả thảo mẹ cha.
(Kinh Sám Hối).
3.- Trước là nói việc gì chưa xảy ra, chưa thấy và đã nói rồi. Như: Cho vay trước, nói trước, báo trước.
Thánh giáo Thầy có dạy: Thầy nói cho các con hiểu trước rằng: Cả môn đệ Thầy đã lựa chọn lọc lừa, còn lối nửa phần, vì Thầy cho yêu quái lấy danh Thầy mà cám dỗ.
Ký thành một cuốn gọi Thiên thơ,
Khai Ðạo muôn năm trước định giờ.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Ðường tu ví bẳng không lo trước,
Ðền điện Lương vương phải cháy tiêu.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
4.- Trước có nghĩa là đã qua, đã cũ. Như: Ngày trước, việc trước, đời trước, lúc trước.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có đoạn: Vì Nhạc có cái thế lực quan trọng như vậy nên Ðức Khổng Tử soạn ra bộ Kinh Nhạc và cho đứng vào hàng Ngũ kinh là Kinh Dịch, Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Nhạc. Về sau Ngài làm ra bộ sách Xuân Thu, nhập với năm bộ sách trước gọi là Lục Kinh.
Trước có căn duyên ở ngọc cung,
Cầu con nên phải đến phân cùng.
(Thiên Hậu Giáng Bút).
Nhiều nhân quả trước phải đền nay,
Chẳng gỡ cho kham cứ nhắc hoài.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
5.- Trước, còn đọc là “Trúc 竹”, chỉ loài cây thuộc tre, nhỏ thân, không có gai.
Như: Mai trước, quân tử trước tiểu nhân mai.
Thi Thần vui hứng ngoài rừng trước,
Rượu Thánh buồn say dưới cội tàn.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Cội trước gió đưa hơi nhắn khách,
Rừng tòng khách giục cảnh chờ người
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trước giặc: Đứng trước quân giặc. Xua binh: Đem binh đuổi quân giặc.
Trước giặc xua binh tức là đem binh tấn công trước đám quân giặc.
Cũng có kẻ gầy nên xã tắc,
Cũng có người trước giặc xua binh.
(Phương Tu Đại Đạo).
Hay “Trúc Lâm”.
Trước (trúc): Tre. Lâm: Rừng.
Trước lâm, như chữ “Trúc lâm 竹 林”, là rừng trúc, nơi hội họp của bảy người hiền đời nhà Tấn, gọi là Trúc lâm thất hiền.
Bảy ông hiền đó là Sơn Đào, Nguyễn Tịch, Kê Khang, Hướng Tú, Lưu Linh, Nguyễn Hàm, Vương Nhung.
Xem: Trước Lâm Thất Hiền.
Trước lâm chứa đặng bảy ông Hiền,
Vì bỏ tục trần mến cảnh Tiên.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Hay “Trúc lâm thất hiền”.
Trước (trúc) lâm: Rừng trúc. Thất hiền: Bảy ông Hiền đời nhà Tấn.
Trước Lâm Thất Hiền, như chữ “Trúc Lâm Thất Hiền 竹 林 七 賢”, là bảy ông Hiền đời nhà Tấn ở rừng trúc.
Bảy vị hiền sĩ đó là Sơn Đào, Nguyễn Tịch, Kê Khang, Hướng Tú, Lưu Linh, Nguyễn Hàm, Vương Nhung.
Ngoài ra còn có Trước Lâm Thất Hiền và 72 môn đệ giỏi nhứt của Ðức Khổng Tử gọi là Thất Thập Nhị Hiền.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
Trước (trúc): Loại cây nhỏ thuộc tre, ít gai. Mai: Cây có hoa vàng hoặc trắng, cuối đông thì nở hoa.
Trước mai, như chữ “Trúc mai 竹 梅”, là cây trúc, cây mai, được đặt cạnh bên nhau, để chỉ nghĩa bạn bè hay tình chồng vợ bền chặt, khắng khít bên nhau.
Xem: Trúc mai.
Chừ sao bỏ nghĩa én anh,
Thêm lê bỏ lựu, phụ tình trước mai.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Hay “Trúc tử”.
Trước (trúc): Tên của nhiều loại tre nhỏ, lóng thẳng. Tử: Màu tía.
Trước tử, như chữ “Trúc tử 竹 紫”, là loại trúc nhỏ có màu đỏ tía.
Theo Quan Âm Tự Truyện, vườn tử trước là vườn cây trúc màu tía của Đức Quan Âm Bồ Tát ở Phổ Đà Sơn, biển Nam Hải.
Thương đến chốn gọi rừng trước tử,
Chúa hiền xưa đặng giữ đạo đời.
(Thất Nương Giáng Bút).
Kìa cuối xóm mấy hàng trước tử,
Nọ đầu làng chày lữ phơi sương.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Khoe tươi trước tử cành đưa võng,
Gội mát ngô đồng lá đánh đu.
(Thơ Thuần Đức).
Trược, còn đọc là “Trọc 濁”, là đục, dơ, không trong, không dùng một mình. Như: Trược thế, uế trược.
Thánh giáo Thầy có đoạn dạy: Thầy cấm từ đây chẳng nên lấp lửng cầu cơ hay chấp bút chi, vì là một sự hại lớn lao cho Ðạo. Ðã phá đức tín ngưỡng của chúng sanh, lại làm cho nhơn sanh bị nhơ trược.
Xem: Trọc.
Đồ dơ giặt đổ rạch sông,
Đương khi uế trược thẳng xông chỗ thờ.
(Kinh Sám Hối).
Mùi thế xưa còn lằn bụi trược,
Mạch sầu nay rửa bến sông hương.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trược: Còn đọc là “Trọc 濁”, là đục, không trong sạch. Chất: Vật chất tồn tại ở một thể nhứt định, cái cấu tạo nên các vật thể.
Trược chất, như chữ “Trọc chất 濁 質”, tức là các chất uế trược, dơ bẩn, không trong sạch.
Trược chất bụi hồng là nói cõi đời đầy ô trược và bụi bặm, ý chỉ cõi thế gian.
Lánh xa trược chất bụi hồng,
Cung Tiên sớm tối vui vòng thung dung.
(Kinh Thế Đạo).
Trược: Còn đọc “Trọc 濁” là đục, dơ bẩn, không trong sạch. Khí: Chất khí.
Trược khí hay “Trọc khí 濁 氣”, là chất khí dơ bẩn, hôi thối, trái lại, thanh khí là chất khí trong sạch.
Phật cho rằng thế gian là một cõi đầy ô uế, có đủ ngũ trược: Kiếp trược, kiến trược, phiền não trược, chúng sanh trược và mạng trược, nên cõi này được gọi là Uế thổ (Uế độ). còn Thế giới Cực Lạc của Phật A Di Đà là một cõi đầy an vui sung sướng, nên cõi này được gọi là Tịnh thổ (Tịnh độ).
Thánh giáo Chí Tôn có dạy: Như rủi bị huờn, thì đến khi đắc đạo, cái trược khí ấy vẫn còn, mà trược khí thì lại là vật chất tiếp điển (bon conducteur d'électricité) thì chưa ra khỏi lằn không khí đã bị sét đánh tiêu diệt.
Từ từ Cực Lạc an vui,
Lánh nơi trược khí hưởng mùi siêu thăng.
(Kinh Tận Độ).
Phất chủ quét tan lằn trược khí,
Thư hùng định vững bậc thanh danh.
(Thơ Thái Đến Thanh).
Trược: Còn đọc “Trọc 濁” là đục, dơ bẩn, không trong sạch. Phú: Giàu có.
Trược phú, còn đọc “Trọc phú 濁 富”, là nói người giàu có do việc làm xấu xa, nhơ bợn.
Sách Chu lễ có câu: Thanh bần thường lạc, trọc phú đa ưu 清 貧 常 樂, 濁 富 多 憂, nghĩa là nghèo mà trong sạch thì luôn vui vẻ, còn giàu mà nhơ bợn thì nhiều phiền não.
Đời chuộng sang vinh, Đạo chuộng khổ hạnh, Đời ham trược phú, Đạo giữ thanh bần...
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
Trược: Còn đọc “Trọc 濁” là đục, dơ bẩn, ô uế. Quang: Ánh sáng.
Trược quang, còn đọc “Trọc quang 濁 光”, là ánh sáng ô trược, tức khí uế trược của chơn hồn, do gây nhiều quả nghiệp trong kiếp sống nhiễm vào.
Trừ quái khí roi thần chớp nhoáng,
Bộ Lôi Công giải tán trược quang.
(Kinh Tận Độ).
Hay “Trọc thanh”.
Trược: Còn đọc “Trọc 濁” là đục, dơ bẩn, ô uế. Thanh: Trong sạch.
Trược thanh, như chữ “Thanh trọc 清 濁”, là dơ bẩn và trong sạch.
Tâm xao biển dậy ba đào,
Trược thanh cũng phải lộn nhào đó con!
(Đại Thừa Chơn Giáo).
張
1.- Trương là giương ra, căng ra, mở rộng ra.
Như: Trương cung bắn, trương dù che mưa, trương cánh buồm đón gió ra khơi.
Thuyền khơi gặp gió cánh buồm trương,
Dìu dắt đạo mầu nẻo chánh nương.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Màn Trời đã vẹt ngút mây trương,
Bước tới đài hoa thấy tỏ tường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trương là chủ, quản. Như: Chủ trương.
Thánh giáo Đức Chí Tôn trong Thánh Ngôn Hiệp Tuyển có câu: Thầy là Ðấng Chí Tôn chủ trương khai sáng nền Ðạo, cũng buộc mình cam đoan mà lãnh các con.
Vẻ hồng mắc mỏ bao mươi,
Đưa cho quân tử trọn đời chủ trương.
(Nữ Trung Tùng Phận).
3.- Trương là tên một họ. Như: Trương Phi, Trương Lương, Trương Liêu...
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Ðến sau ba anh em Lưu, Quan, Trương đắc địa, chiếm cứ Du Giang khẩu hiệp binh với Ðông Ngô, làm cho Tào Tháo đại bại nơi sông Xích Bích.
Lộc Hớn từ vinh Trương học chước,
Cầm đường tiếng hạc phủi muôn chung.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Lưu, Quan, Trương giữ còn nghiệp Hớn,
Gìn trọn thề chết sống có nhau.
(Nữ Trung Tùng Phận).
張 聊
Trương Liêu, tự là Văn Viễn, làm quan nước Nguỵ thời Tam Quốc. Trước theo Lữ Bố, sau về với Tào Tháo, lập nhiều chiến công.
Trương Liêu được Tào Tháo sai đóng đồn giữ đất Hợp Phì ở Giang Nam, khi Tôn Quyền đem mười vạn quân vây đánh Hợp Phì, Trương Liêu dẫn tám trăm quân đánh phá vòng vây, rồi giả bỏ chạy, Tôn Quyền thúc quân đuổi theo, đến Tiêu Diêu thì bị quân mai phục của Trương Liêu đánh tan, Tôn Quyền phải chạy bán sống bán chết mới thoát nạn, mười vạn quân Ngô bị đánh rã, chết quá phân nửa.
Trận đánh này, gây tiếng vang khắp vùng Giang Nam, ai nghe đến cũng đều kinh hồn, trẻ nghe nói đến Trương Liêu đều mất vía không dám khóc đêm.
Truyện sách lưu lại rằng Ngài suýt bị Hạ Hầu Ðôn giết vì nó biết cái sở yếu của Ngài mà lợi dụng, nếu không Trương Liêu đến cứu.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
張 良
Trương Lương người đời Hán, tự là Tử Phòng. Tổ tiên là người nước Hàn, đến ông là năm đời làm tướng. Khi Hàn bị Tần diệt, Trương Lương quyết chí báo thù, tìm cách mưu sát Tần Thuỷ Hoàng, nhưng việc không thành.
Hán Cao Tổ khởi binh, Trương Lương theo phò tá, lập nhiều công lớn. Tương truyền Lương thổi sáo rất hay, tiếng sáo có thể làm cho người nghe nhớ nhà. Vì vậy tiếng sáo của Trương Lương làm tan đội quân của Hạng Võ.
Lúc đánh thắng Sở Bá Vương Hạng Võ rồi lên ngôi, Cao Tổ phong cho Trương Lương tước Lưu Hầu. Nhưng vì quan niệm theo Đạo gia là “Công thành thân thối 功 成 身 退”, nên Trương Lương rút lui đi tu tiên và không thiết gì đến công danh phú quý.
Miệng tài nào ví tài hay,
Giục roi Lữ Vọng cổi hài Trương Lương.
(Xuân Hương Giáng Bút).
Nhẫn nại học đòi gương Phạm Lãi,
Tranh phuông để ý kế Trương Lương.
(Thơ Tiếp Đạo).
Trương Lương dâng dép là nói Trương Lương lượm dép dâng ba lần cho Huỳnh Thạch Công.
Sử Ký chép: Trương Lương tự là Tử Phòng, đi chơi vùng Hạ Bì, gặp một cụ già làm rớt chiếc dép của ông xuống dưới cầu. Ông ngó Trương Lương mà bảo: Thằng bé hãy lượm dép cho ta! Trương Lương ngạc nhiên, nhưng vẫn lẳng lặng xuống cầu lượm lấy. Ông già nói: Hãy mang cho ta. Trương Lương quỳ dâng dép cho ông. Hai lần sau, ông cũng làm rơi dép, Trương Lương vẫn nhẫn nhục lượm và mang vào cho ông. Ông nói: Thằng nhỏ này dạy được, năm ngày sau dậy thật sớm đến gặp ta tại nơi nầy. Đến ngày hẹn, Trương Lương vừa tới, thì ông lão giận nói: Hẹn với người già mà đến trễ, năm ngày sau thật sớm đến gặp ta. Sang ngày thứ năm, trời chưa sáng Trương Lương đã ra đi, đến nơi ông lão đã có mặt rồi. Ông lại hẹn năm ngày sau nữa. Lần này nửa đêm, Trương Lương đã đi rồi, đến nơi một lát sau
ông lão mới đến. Ông trao cho Trương một cuốn sách, lại nói: Đọc sách nầy sẽ làm được thầy của các bậc Đế Vương.
Về nhà, Trương Lương đem sách ra xem thì đó là quyển Thái Công Binh Pháp. Cụ già tặng sách cho ông chính là vị Tiên Huỳnh Thạch Công.
Trong hành lang Báo Ân Từ bên nữ phái, Hội Thánh có cho vẽ một khuôn hình, lấy điển tích “Trương Lương Dâng Dép Ba lần”.
1.- Trương Lương dâng dép:
Hàn Tín lòn trôn chưa hẳn nhục,
Trương Lương dâng dép há cầu vinh.
(Thơ Huệ Phong).
2.- Trương Lương dâng dép ba lần:
Trương Lương dâng dép ba lần,
Chút công ấy định Hớn Tần nên hư.
(Nữ Trung Tùng Phận).
張 飛
Trương Phi tự là Dục Đức, người đời Tam Quốc. Lúc chưa gặp thời, kết nghĩa anh em với Lưu Bị và Quan Võ.
Khi Lưu Bị bị Tào Tháo đánh bại ở Đương Dương, rút quân hết qua cầu Trường Bản, chỉ còn Trương Phi cùng hai mươi kỵ binh đứng chận cầu, khiến quân Tào Tháo khiếp oai không dám đến gần.
Trương Phi là người hữu dõng vô mưu, tính tình lại nóng nảy, vì vậy sau này bị chết về tay kẻ bộ hạ.
Nóng quá Trương Phi, Tào lại khiếp,
Hiền như Tây Bá, Trụ còn giam.
(Thơ Thái Phong).
張 君
Trương: Họ Trương. Quân: Anh, bè bạn tôn nhau.
Trương Quân ở đây chỉ Ngài Trương Văn Tràng, Tiếp Pháp Hiệp Thiên Đài thuộc Toà Thánh Tây Ninh.
Ngài Trương Văn Tràng sinh ngày 25 tháng 10 năm Quý Tỵ, 1893, tại làng Bình Thạnh tỉnh Biên Hoà, thân phụ là Trương Văn Tịch và thân mẫu là Trần Thị Lịnh. Ngài Trương văn Tràng được Đức Chí Tôn phong phẩm Tiếp Pháp Hiệp Thiên Đài trong đàn cơ ngày 13 tháng 2 năm 1927 tại chùa Gò Kén Tây Ninh.
Ngài Tiếp Pháp Trương Văn Tràng có công biên soạn quyển Giáo Lý, một tác phẩm trình bày những nét căn bản về sự hình thành của Đạo Cao Đài, cũng như về giáo lý xác định như một tổng hợp của ba nguồn học thuyết Đông phương truyền thống: Nho Giáo, Đạo Giáo, Phật Giáo.
Xem: Tiếp Pháp.
Giáo Lý Cao Đài thất ức niên,
Trương Quân biên soạn để lưu truyền.
(Thơ Thượng Sanh).
張 松
Trương Tòng tự là Vĩnh Niên, đời Tam Quốc, người xấu tướng mà khôn lanh, học giỏi, đọc đâu nhớ đó. Ông làm quan Biệt giá cho Lưu Chương, đi sứ qua Nguỵ, đọc qua cuốn Mạnh Đức Tân Thư của Tào Tháo, soạn nhớ từ đầu tới đuôi, đọc lại thuộc lòng, không sót một chữ.
Trương Tòng muốn phản Lưu Chương, mong đem Ích Châu dưng cho Tào Tháo. Chừng Tào Tháo không dùng, mới đem qua dưng cho Lưu Bị. Rốt cuộc, bị Lưu Chương rõ đặng cơ mưu, giết chết.
Về đông hết kế Tử Phòng,
Đoạt binh thơ chẳng Trương Tòng mưu mô.
(Ngụ Đời).
張 子 房
Trương Tử Phòng là tên tự của Trương Lương, người nước Hàn.
Khi nhà Tần diệt nước Hàn, Trương Lương mưu giết Tần Thuỷ Hoàng để trả ơn cho Hàn, nhưng không thành, bèn sang giúp nhà Hán, làm Quân Sư cho Lưu Bang trong suốt thời kỳ Hán Sở tranh hùng. Khi Lưu Bang dẹp xong Sở Bá Vương Hạng Võ, lên ngôi hoàng đế là Hán Cao Tổ, Trương Lương xin từ quan, lui về ẩn cư nơi thôn dã, học Ðạo tu Tiên.
Huệ Giác tức Đức Thượng Sanh có viết: Bởi vậy, khi làm cho nên nước Ngô rồi thì Tôn Võ Tử ẩn sĩ từ quan, giúp Việt Vương được nghiệp cả trùng hưng thì Phạm Lãi dạo chơi Ngũ hồ, gầy dựng xong cho Lưu Bang thì Trương Tử Phòng ẩn chốn núi non, vui cùng tứ hạo.
Còn ngươi Trương Tử Phòng, nếu chẳng Phạm Tăng cải Trời làm lếu thì ân oán đền trả chẳng mấy hồi.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trương Tử Phòng việc làm nhẫn nại,
Dép Thạch Công rớt lại lượm dâng.
Trước sau kể cả ba lần,
Binh thư mến tặng, thù Tần trả xong.
(Báo Ân Từ).
Trương: Giương ra, căng ra, mở rộng ra. Vi rồng: Vẩy con rồng.
Trương vi rồng tức giương cái kỳ, vẩy của con rồng, ý chỉ sự thi đỗ, thành đạt.
Do điển cá vượt qua được Vũ môn biến thành rồng, giương kỳ vi thấy oai nghi lẫm liệt, tỷ như sĩ tử thi đậu làm quan, áo mão, dù lọng vua ban làm tăng phần vinh hiển.
Xem: Võ môn.
Khoa võ môn dầu nhào qua khỏi,
Trương vi rồng học hỏi nơi ai.
(Kinh Thế Đạo).
張 敞
Trương Xưởng là một người đàn ông rất khéo cư xử với đàn bà, con gái.
Ông có tiếng là cưng yêu chiều chuộng vợ, mỗi buổi sớm mai thức dậy là ông đến bàn trang điểm để vẽ lông mày, chải tóc cho vợ.
Vẽ mày trai khéo tình Trương Xưởng,
Nâng án gái tròn nghĩa Mạnh Quang.
(Thơ Chơn Tâm).
1.- Trướng 帳 là màn, dùng để che có thêu hình ảnh, thời xưa thường dùng.
Như: Màn trướng, trướng rủ màn che, khấu đầu dưới trướng xin tội.
Chiều vui dưới trướng ngoài màn,
Nhẫng lo ngại nỗi phụ phàng ái ân.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Trướng 漲 là nói về nước dưới sông, rạch lớn, đầy dẫy lên, không dùng một mình. Như: Bành trướng.
Nói về chợ Long Hoa, Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ngày giờ nầy, tuy là nhìn thấy cái chợ thô sơ, nhưng rồi đây nó sẽ bành trướng rộng rãi hơn, long trọng hơn mà chắc chắn con cái Đức Chí Tôn không bao giờ ngờ như thế, nhưng Bần Đạo dám quả quyết nó phải có và nhứt định có, vì cái chợ chuyển thế và huyền diệu Thiêng Liêng của Đức Chí Tôn đã định vậy.
Nền Ðạo được bành trướng vẻ vang, cơ phổ độ được nhiều thắng lợi, là nhờ nơi sự cố gắng và tinh thần phục vụ của toàn thể Chức Sắc.
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
Trướng: Bức màn che có hình thêu thời xưa thường dùng. Gấm: Thứ hàng dệt đẹp, có hoa và nhiều sắc.
Trướng gấm, bởi chữ “Cẩm trướng 錦 帳”, là chỉ nơi vua ngự, hoặc chỉ các phòng của hạng quyền quý, vì nơi đó có treo màn trướng bằng gấm vóc thêu lộng lẫy.
Như: Trướng gấm màn che.
Phải tủi lạnh lùng nơi trướng gấm,
Hay buồn quạnh quẽ chốn phòng loan.
(Thơ Chơn Tâm).
Trướng: Bức màn che có hình thêu thời xưa thường dùng. Hùm: Hổ, cọp.
Trướng hùm, như chữ “Hổ trướng 虎 帳”, tức là nơi làm việc của các tướng soái. Hùm hay hổ là biểu hiện con nhà võ, nên nơi vị tướng soái đóng quân gọi là trướng hùm hay hổ trướng.
Do tích Từ Tri Ngạc khi trấn đất Nhuận Châu, thường lên núi Mạt Sơn dọn đất trống, kết da hổ làm màn che, rồi cùng các thuộc hạ họp ở dưới gọi là Hổ trướng (tức Trướng hùm).
Cửa sấm vang lừng lời chẳng định,
Trướng hùm phưởng phất nét uy dung.
(Thơ Đào Công).
帳 鸞
Trướng: Bức màn che có hình thêu thời xưa thường dùng. Loan: Chim loan.
Trướng loan là bức màn có thêu chim loan, dùng để chỉ nơi đàn bà con gái ở.
Ngày xưa, Trương Di Chí làm một cái màn có thêu chim loan đem dâng cho bà Võ Hậu. Võ Hậu đem treo ở buồng ngủ, nên người ta sau này hay dùng trướng loan để chỉ buồng phụ nữ.
Dập dồn não khách mơ tin bướm,
Vơ vẩn hồn quyên bận trướng loan.
(Mỹ Ngọc Thi Phổ).
1.- Trường 場, cũng đọc “tràng”, là đám đất rộng, làm nơi tụ tập đông người. Như: Trường thi, trường học.
Trường còn có nghĩa bóng là chỗ đông người tranh đua nhau. Như: Trường tranh đấu, trường danh lợi.
Thuyết Đạo Hộ Pháp có câu: Nhưng trái ngược lại, quả kiếp của kiếp sanh của chúng ta hiện nay sẽ trở nên trường tranh đấu tàn sát lẫn nhau, nếu Bần Đạo nói quả quyết kiếp sanh vô vị ấy, nó có thể nào lôi cuốn chúng ta sẽ tới tận đồ chi khổ hay là xuống cửa địa ngục luân hồi đời đời kiếp kiếp.
Vinh hoa phẩm cũ ngôi xưa đó,
Khổ cực các con chớ bỏ trường.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Liếc mắt ngó vào trường phong nguyệt,
Mua trận cười nào tiếc ngàn vàng.
(Nữ Trung Tùng Phận).
2.- Trường 長, cũng đọc “tràng”, là dài.
Thánh giáo Thầy có câu: Trót hơn năm trường, các con đã lắm nhọc nhằn vì đạo đức độ rỗi sanh linh, phần nhiều đã lao tâm tiêu tứ gắng làm cho chấn hưng nền Ðạo của Thầy, đã vì đức háo sanh mà gieo truyền để cứu vớt những kẻ hữu phần, mà vì tiền căn hậu quả, phải bị đắm chìm nơi bến khổ sông mê nầy.
Đông lạnh ngắt mảnh mền úm trẻ,
Ngồi đêm trường quạnh quẽ phòng không.
(Nữ Trung Tùng Phận).
長 庚
Trường Canh là một tên khác của Kim Tinh, hay sao Thái Bạch Kim Tinh. Dùng để chỉ Đức Lý Đại Tiên, tức Lý Thái Bạch.
Nguyên Lý Đại Tiên Trưởng giáng linh nơi nước Trung Hoa là Lý Thái Bạch vào năm 702 đời vua Trần Huyền Tông nhà Đường. Mẹ Ngài nằm mộng thấy sao Trường Canh (Kim Tinh), hay sao Thái Bạch sa xuống mình Bà, nên đặt tên là Lý Thái Bạch, gọi tắt là Lý Bạch.
Xem: Kim Tinh.
Linh Tiêu Thái Bạch Trường Canh,
Truyền tâu Đế Khuyết dữ lành nhơn gian.
(Xưng Tụng Công Đức).
Trường Canh chói rạng loà Kim Khuyết,
Xin ban ơn giải nghiệt cho đời.
(Giới Tâm Kinh).
Thái Bạch Kim Tinh đương trị thế,
Trường Canh Trích Tử đến thăm trần.
(Đạo Sử).
Hay “Trường công”.
Trường 場: Nơi tụ họp đông người. Công (công quả) 功 果: Những công việc giúp người, giúp đời, tạo ra âm đức nơi cõi Thiêng liêng.
Trường công hay “Trường công quả” là nơi có nhiều người đang đem hết tài năng, sức lực và của cải ra để phụng sự đạo pháp và phụng sự nhơn sanh.
Thánh giáo Đức Lý có dạy: Lão cũng hết lòng chiều theo tánh từ bi của Ðức Thượng Ðế, bằng chẳng thì Lão xuống tay bôi xoá hết trường công quả Ðại Ðạo, thì chúng sanh hết trông mong, mà kẻ chác tội lỗi cũng khó bề lấy sức phàm phu để gây nên rối rắm nữa.
1.- Trường công:
Trường công đã vững tuyển hiền tài,
Thống nhứt quyền hành ở một tay.
(Lục Nương Giáng Bút).
2.- Trường công quả:
Đủ tài chưa thắng trường công quả,
Kém đức mau tàn giấc mộng xuân.
(Thơ Thượng Sanh).
Thích miếng đỉnh chung chê thiết giáp,
Mượn trường công quả trọng đai cân.
(Thơ Huệ Phong).
Trường: Nơi tụ họp đông người. Công danh: Sự nghiệp, địa vị và tiếng tăm trong xã hội.
Trường công danh là nơi mọi người đến tranh nhau tìm công danh, ý chỉ con đường làm quan.
Nói về Đức Lão Tử, Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ngài nhờ quyền vật dục trong trường công danh phú quý của lục quốc phân tranh, tạo ác đã vô ngằn, nó thức minh “bổn thiện” của Ngài, nên Ngài ái dân sanh, mới truyền phương thoát khổ.
Nguyện nên hương hoả tông đường,
Nguyện thương lê thứ trong trường công danh.
(Kinh Thế Đạo).
Trường: Nơi tụ họp đông người. Công đức: Những việc phụng sự nhơn sanh, tạo lập phước đức, phát triển đạo pháp để được hưởng nơi cõi Thiêng liêng.
Trường công đức, như chữ “Công đức trường 功 德 場”, là một trường thi dành cho những người tạo lập công đức. Nếu công đức đầy đủ thì sẽ đắc Đạo.
Thầy đến độ rỗi các con là thành lập một trường công đức cho các con nên đạo.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
長 久
Trường: Dài. Cửu: Lâu.
Trường cửu là lâu dài, vĩnh viễn. Như: Lập nên sự nghiệp trường cửu.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Nếu để trọn đức tin nơi Chí Tôn và tuân theo bài học của Ðức Chí Tôn dạy từ bi bác ái, nhơn nghĩa thuận hoà, và tất cả đem vào hai quyển sách nói trên hiệp lại thành một khối đức tin đặc sắc, ta mới dựng lên để tên Cao Ðài rồi ta do đó mà thi hành cho chu đáo, ấy là cơ bảo tồn trường cửu của ta và tất cả nhơn loại.
Mạc tưởng lợi danh trường cửu kế,
Khuyến quân tu khả miễn trần ai.
(Quan Thánh Đế Quân).
Một kiếp phù sinh đời vật chất,
Muôn năm trường cửu điểm chơn linh.
(Quyền Giáo Tông Giáng).
長 亭
Trường: Dài. Đình: Cái nhà nhỏ, nhà trạm.
1.- Trường đình là một cái đình (trạm) nghỉ chân của người đi đường.
Theo sách Hán Thư Trung Quốc, trên các con đường, cứ năm dặm có cất một cái quán trạm, gọi là đoản đình, cứ mười dặm có một cái quán gọi là trường đình, để làm nơi nghỉ chân cho khách bộ hành.
Chia gương căn dặn buổi trường đình,
Vàng đá trăm năm tạc tấm tình.
(Đạo Sử).
Trường đình giục thảm canh thâu,
Gối còn nửa nguyệt đỡ đầu phòng thu.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trường đình rẽ bước trong đoanh bóng,
Chiến địa tuỳ cơ kế vận trù.
(Mỹ Ngọc Thi Phổ).
2.- Trường đình còn là tên mà Thần Linh Học dùng để chỉ cõi Âm quang.
Theo Bát Nương Diêu Trì Cung, cõi Âm quang bên Phật gọi là Tịnh Tâm Xá, nghĩa là nơi của chư hồn đến đó đặng tịnh tâm xét mình, coi trong kiếp sanh bao nhiêu phước tội.
Âm quang là nơi Thần Linh Học gọi là nơi Trường đình của chư hồn giải thể hay nhập thể.
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trường: Chỗ đông người cùng tranh đua nhau. Đổ bác: Cờ bạc ăn tiền.
Trường đổ bác, như chữ “Đổ bác trường 賭 博 場”, là nơi chứa cờ bạc, hoặc nơi đông người tụ tập lại để chơi cờ bạc ăn tiền.
Trường đổ bác cũng đừng léo tới,
Phường trăng hoa hát bội khá từ.
(Giới Tâm Kinh).
Trường: Chỗ đông người cùng tranh đua nhau. Đời: Thế gian.
Trường đời tức là cõi đời như một trường tranh đấu, nơi đó mọi người phải chịu cực khổ, vất vả lo ăn lo mặc, hay chỗ giành giựt nhau về danh lợi quyền tước.
Thánh giáo Đức Nguyệt Tâm Chơn Nhơn có câu: Bước Đạo lắm nỗi gai chông, trường đời nhiều khi gay trở, vậy bổn phận của kẻ đạo tâm phải biết soi lấy mình, suy lại ý, gẫm xem thử tinh thần đã đến được đâu?
Trường đời đem thử gan anh tuấn,
Cửa Đạo mới ra mặt Thánh hiền.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trường đời dầu chẳng tròn ân nghĩa,
Nợ Đạo rồi xong gác bút nghiên.
(Tiếp Đạo Giáng).
Trường: Nơi học sinh đến học tập. Học: Thu nhận kiến thức, luyện tập kỹ năng, do người khác truyền lại.
Trường học là nơi giảng dạy văn hoá hay đào tạo nghề nghiệp chuyên môn.
Trường học còn dùng để chỉ nơi rèn luyện, bồi dưỡng con người về mặt nào đó.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Lại nữa, chẳng phải lo việc chết thôi, còn phải lập nhà thương, nhà nuôi trẻ em, trường học, cả cái khuôn khổ văn minh hương đảng lưu lại ngày nay là do nơi chủ quyền của Hương Chủ mà ra vậy.
Ấy kế hay dạy trẻ vỡ lòng,
Rồi mới dắt vào trong trường học.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trường: Chỗ đông người cùng tranh đua nhau. Hỗn độn 混 沌: Lẫn lộn, không có trật tự.
Trường hỗn độn là trường đời, là nơi đông người lẫn lộn, không có trật tự, phức tạp trong hoạt động để tranh đấu giành giựt nhau về danh và lợi.
Như: Đời tranh đấu giành giựt danh lợi nên trở thành một trường hỗn độn.
Dùng hết mưu chước quỷ quyệt thâu đoạt cho đặng lợi lộc quyền thế cho nhiều, vì vậy mà đời trở nên trường hỗn độn...
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
場 考
Trường: Khoảng đất rộng dùng làm nơi tụ họp đông người. Khảo: Khảo thí, tức xem coi ai hơn kém.
Trường khảo hay “Trường khảo đảo”, là một trường thi, hay trường thử thách, tức là nơi diễn ra cuộc thi cử để phân lọc cho hiện rõ ràng, ai đậu ai rớt, ai phàm, ai Thánh, trong kỳ thi chọn lựa người tài đức.
Muốn đậu cao và cuộc thi có giá trị, người thi phải làm những đề khó, hễ bài càng khó thì đậu càng cao, đậu cao mới có giá trị.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Cả thảy con cái của Ðức Chí Tôn đều biết từ ngày mở Ðạo đến giờ, một trường khảo đảo kịch liệt, từ ngày Ðạo mới phôi thai đến giờ, nếu không có tinh thần hùng dũng của con cái Ðức Chí Tôn cương quyết lập Ðạo cho thành, “cương quyết phải thắng” vì tổng số cả tinh thần hùng dũng của con cái Ðức Chí Tôn, nên ngày nay nền Ðạo mới ra thiệt tướng như vậy.
Thiên cơ tuy hẳn nên trường khảo,
Lướt khỏi ngàn thu quả đắc thành.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trường 場: Nơi tụ họp đông người. Náo nhiệt 鬧 熱: Ồn ào, sôi nổi.
Trường náo nhiệt là nơi có đông người đang sôi nổi tranh đua danh lợi, mạnh được yếu thua, khôn còn dại mất.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Ôi! còn một trường náo nhiệt chúng ta đã ngó thấy cảnh tương tàn tương sát, giặc giã chiến tranh, thiên tai, nghiệt chướng, nhưng có cuộc ấy chăng? Có chi lạ hơn là trát đòi hầu của Toà Thiêng Liêng kia vậy.
Ách đất rắp nhồi trường náo nhiệt,
Cửa Trời kịp mở vớt quần sinh.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trường 場: Nơi tụ họp đông người. Ngôn luận 言 論: Bàn bạc, bày tỏ ý kiến.
Trường ngôn luận là nơi mà người ta bàn luận, đưa ra nhiều ý kiến, kẻ nói vầy người nói khác, khen chê đủ lẽ.
Thánh giáo Đức Lý Giáo Tông dạy: Nếu đạp vào nẻo Ðạo mà còn bôn chôn tranh lướt theo thói thường tình thì dầu có bao nhiêu đạo hữu, bao nhiêu công quả đi nữa, mối Ðạo chẳng qua là một trường ngôn luận của thế gian đó thôi, chớ công quả đạo đức mong chi thấy sự kết quả xứng đáng đặng.
Ôi! Một trường ngôn luận buổi nọ biết bao nhiêu kẻ chê bai, khinh rẽ là thế nào.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
場 屋
Trường: Đám đất rộng dùng làm nơi tụ tập đông người. Ốc: Cái nhà.
Trường ốc là chỗ khảo thí sĩ tử trong đời khoa cử, tức chỉ nơi thi cử thời xưa. Như: Sĩ tử vào trường ốc phải tuân theo nội quy thi cử.
Sanh ra nơi trần thế, người hữu học có công thập niên đăng hoả thì ai cũng muốn chen vào trường ốc, mong chiếm bảng vàng hầu lập nên sự nghiệp vẻ vang...
(Thuyết Đạo Thượng Sanh).
Trường 場: Nơi tụ họp đông người. Phong nguyệt 風 月: Gió trăng, chỉ sự tình tự, chơi bời.
Trường phong nguyệt tức là chỉ làng chơi, xóm điếm.
Liếc mắt ngó vào trường phong nguyệt,
Mua trận cười nào tiếc ngàn vàng.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Trường 場: Nơi tụ họp đông người. Phổ 普: Rộng, khắp. Tế 濟: Đưa qua đò, cứu giúp.
Phổ tế là cứu giúp tất cả chúng sanh khắp mọi nơi, đồng nghĩa với Phổ độ.
Trường phổ tế, hay cơ quan phổ tế hay cơ quan phổ độ là một cơ quan của Hội Thánh Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ có nhiệm vụ phổ hoá chúng sanh, lo phần Đạo của Đạo, hay nói cách khác là đem Đạo vào đời để dìu dắt sanh linh nương về với Đạo đặng siêu rỗi tội tình hầu tiến đến phẩm vị trọn lành.
Trường phổ tế khó khăn lắm nỗi,
Cậy Thánh tâm sửa đổi tánh phàm.
(Kinh Thế Đạo).
Trường 場: Nơi tụ họp đông người. Quy: Trở về. Thiện: Lành.
Trường Quy Thiện là một cơ sở do ông Giáo Thiện Đinh Công Trứ, người gốc Phú Mỹ, tỉnh Mỹ tho, về nơi Châu Thành Thánh Địa quy tụ một số tín đồ lập ra để dạy nhau những điều lành và làm lành.
Ngày 26 tháng 9 năm Quý Dậu (Dl. 24/10/1943) là ngày khởi lập Trường Quy Thiện và cũng là ngày khởi công xây cất Quy Thiện Đường.
Sau đó, ông Đinh Công Trứ còn cất thêm một số cơ sở làm phước thiện trong Trường Quy Thiện như sau:
| |
1.- Nhà Minh Thiện. |
|
2.- Khách Thiện đường, |
| |
3.- Học đường, |
|
4.- Y tế, |
| |
5.- Bảo sanh, |
|
6.- Dưỡng đường, |
| |
7.- Trai đường, |
|
8.- Cơ sở Nông tang, |
| |
9.- Công nghệ, |
|
10- Thương mại, |
| |
11.- Khai mở Thuật nghiệp của Tứ dân. |
Trường Quy Thiện do Đinh Công Trứ làm Đốc Trường, dưới có lập Bàn Cai Quản nam, nữ, mỗi bên có Chủ Trường và 4 vị Nghị Viên Sĩ, Nông, Công, Thương, Từ hàn, Thủ bổn, và Kiểm soát.
Xem: Trí Giác Cung.
Từ đây về sau sở phí huê lợi gì của Trường Quy Thiện cũng phải chạy tờ phúc cho Hội Thánh biết rõ, sổ bộ của trường tuy riêng biệt, nhưng phải do Hội Thánh cầm.
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
Hay “Trường sinh”.
Trường: Lâu dài. Sanh (sinh): Sống.
Trường sanh, nhữ “Trường sinh 長 生”, là sống lâu dài, sống mãi mãi, không bao giờ chết.
Theo quy luật tự nhiên của Trời đất, hễ có sanh tất phải có diệt, có sống thì phải có chết, vì đó là luật tiến hoá của Càn khôn Vũ trụ.
Còn nói trường sanh là nói những Chơn linh sống vĩnh viễn nơi các cõi giới khác, không có hình hài xác thịt như cõi thế gian. Bởi hữu hình tất hữu hoại, tức có thân xác hữu hình thì tất nhiên phải chết.
Phép giải oan độ hồn khỏi tội,
Phướn tiêu diêu nắm mối trường sanh.
(Kinh Tận Độ).
Tây Vương Mẫu vườn Đào ướm chín,
Chén trường sanh có lịnh ngự ban.
(Kinh Tận Độ).
Trên đường Thánh đức lần dò,
Trường sanh mầu nhiệm nơi lò Hoá công.
(Kinh Thế Đạo).
Hay “Trường sinh bất tử”.
Trường sanh (sinh): Sống lâu dài, sống mãi. Bất tử: Không bao giờ chết.
Trường sanh bất tử, như chữ “Trường sinh bất tử 長 生 不 死”, là sống lâu dài, sống mãi, không bao giờ chết.
Đây chỉ dùng trong lời chúc tụng người sống lâu mà thôi, chứ không thể nào thân phàm xác tục nầy có thể sống vĩnh viễn được.
Theo quy luật tự nhiên của Trời đất, hễ có sanh tất phải có diệt, có sống thì phải có chết, vì đó là luật tiến hoá của Càn khôn Vũ trụ. Vì vậy, mọi vật trong cõi thế gian nầy đều không thể tồn tại hay bền vững được, theo Phật: “Hữu hình hữu hoại 有 形 有 壞”, huống chi cái thân tứ đại của ta, làm sao mà có thể sống vĩnh viễn. Còn nói trường sanh bất tử là với những Chơn linh nơi các cõi giới khác, không có hình hài xác thịt như cõi thế gian của con người, hễ có thân xác hữu hình tất phải có chết.
Đạo giáo nói trường sanh bất tử là chỉ về bản tính bất sinh bất diệt của ta, chứ không phải là rượu hay một loại Tiên đan nào có thể có thể giúp thân xác ta kéo dài cuộc sống trong cõi phàm tục nầy đặng.
Thế mà ngày xưa có nhiều vị vua, chúa muốn cầu trường sinh bất tử để trị vì thiên hạ, nên thường sai người đi tìm thuốc Tiên, trong số có vua Hán Võ Đế.
Lịch sử có ghi rằng: Hán Võ Đế vào buổi vãn niên rất say mê chuyện Thần Tiên và muốn cầu được trường sanh bất tử. Ông nghe đồn rằng ở núi Quan Sơn, hồ Động Đình có rượu Thần Tiên, một khi uống được rượu nầy có thể sống đời đời, không bao giờ chết. Võ Đế giữ trai giới bảy ngày vài sai một tôi thần dẫn vài chục đồng nam đồng nữ lên núi tìm thuốc.
Lặn lối hơn mấy tháng, những người đi tìm thuốc đã trở về và dâng bình rượu trường sanh cho nhà vua.
Võ Đế rất mừng, tay cầm bình rượu định uống thì có vị đại thần là Đông Phương Sóc muốn cho vua biết là không có thuốc Tiên nào có thể làm cho xác phàm sống mãi, nên tâu rằng: Tâu Bệ hạ, để hạ thần xem thử rượu nầy có phải là rượu Thần Tiên thật không, sau đó bệ hạ hãy uống.
Hán Võ Đế đưa bình rượu cho Đông Phương Sóc. Đông Phương Sóc hai tay tiếp lấy bình rượu và nốc hết cả bình rượu vào bụng. Hán Võ Đế giận điên cả người, bèn sai kẻ tả hữu bắt Đông Phương Sóc ra pháp trường xử trảm.
Trong lúc nầy, Đông Phương Sóc chẳng những không sợ chết, mà còn cất tiếng lên cười và nói: Bệ hạ giết thần không chết được đâu, vì thần đã uống xong thuốc trường sanh bất tử rồi. Nếu như thần bị chết thì rượu Thần Tiên không phải là rượu thật. Nếu đã không phải là rượu thật thì sau nầy bệ hạ cũng không nên phí công tốn sức để đi tìm thuốc trường sanh làm gì nữa.
Hán Võ Đế nghe xong, ngẫm nghĩ rằng lời của Đông Phương Sóc nói cũng chí lý, và không biết làm gì hơn, bèn tha tội cho Đông Phương Sóc.
Tặng cho bốn chữ: Trường sanh bất tử...
Kỷ niệm đề thi chúc tỷ nương.
(Bát Nương Giáng Bút).
長 生 地
Hay “Trường sinh địa”.
Trường sanh (sinh): Sống lâu dài, sống mãi. Địa: Đất, chỉ cõi giới.
Trường sanh địa là cõi mà con người đến đó được sống mãi, tức trường sanh bất tử.
Như vậy, Trường sanh địa tức là cõi Tiên, hay cõi Thiêng liêng Hằng Sống.
Muốn đi cho tận trường sanh địa,
Phải đổi giày sen lấy thảo hài.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
Trường: Nơi tụ họp đông người. Tiên: Thần tiên. Trường Tiên là trường thi Tiên.
Trường Tiên là một trường thi để tuyển chọn người có phẩm hạnh hoàn toàn, và có công lao xứng đáng để đắc vào quả Tiên. Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: “Người dưới thế này, muốn giàu có phải kiếm phương thế mà làm ra của. Còn Thần, Thánh, Tiên, Phật muốn cho đắc Đạo, phải có công quả. Thầy đến độ rỗi các con là thành lập một trường công đức cho các con nên đạo.
Trường Tiên là một trường thi trong kỳ Đại hội Long Hoa do Đức Di Lạc Vương Phật làm chủ khảo để tuyển lựa và phong thưởng những bậc hiền lương đạo đức vào hàng Tiên vị.
Trường Tiên độ khách nồng ân huệ,
Cửa Phạm dìu nhân rạng đức tài.
(Thơ Thượng Sanh).
Cảnh tịnh an nhàn dạ những mong,
Trường Tiên vui hứng giọt ân hồng.
(Cao Tiếp Đạo).
場 仙 科 佛
Trường Tiên: Trường thi để tuyển chọn bậc Tiên. Khoa Phật: Khoa thi để lựa vào hàng Phật.
Trường Tiên khoa Phật là một trường thi chọn lựa người có đạo đức cao thâm và có công quả phi thường để đem vào hàng Tiên Phật vị.
Trường Tiên mở lớp dồi thiên vị,
Khoa Phật khai kỳ dượt sãi tu.
(Thơ Hộ Pháp).
長 存
Trường: Dài lâu, mãi mãi. Tồn: Còn.
Trường tồn là dài lâu, tức còn mãi mãi.Như: Giữ cho đất nước mãi được trường tồn.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có câu: Cái Ðại nghiệp Ðạo nầy đã quyết lưu lại cho nòi giống quê hương và Ðạo phải được trường tồn với non sông vũ trụ, thì chúng ta là những kẻ nghiêng vai gánh vác buổi ban sơ, tức nhiên phải chịu lắm nỗi nhọc nhằn đau khổ.
Trường tồn cõi thọ vui muôn thuở,
Ngắn ngủi kiếp sanh tạm một hồi.
(Thơ Thông Quang).
Lợi quyền chớp nhoáng đừng mơ mộng,
Đạo đức trường tồn gắng chí lo.
(Thơ Đỗ Quang Hiển).
Trường 場: Chỗ đông người cùng tranh đua nhau. Thế 世: Đời, thế gian. Thế sự: Việc đời.
Trường thế, như chữ “Trường thế sự” là trường đời.
Người ta thường coi đời như là một trường tranh đấu, nơi đó mọi người phải chịu cực khổ, vất vả lo ăn, lo mặc, hay là chỗ giành giựt, tranh đấu với nhau về danh lợi, quyền tước.
1.- Trường thế:
Trường thế rạng nêu gương đạo nghĩa,
Công phu vẹn giữ đức chuyên cần.
(Thơ Thượng Sanh).
Mây lành xuất hiện đẹp phong quang,
Trường thế hơn thua rõ đá vàng.
(Thơ Tiếp Đạo).
2.- Trường thế sự:
Thân vận động trong trường thế sự,
Đạo nhơn luân cư xử cùng đời.
(Kinh Thế Đạo).
Ðau khổ trả xong trường thế sự,
Nghiệp công ghi tạc chốn Ðài vân.
(Thơ Huệ Giác).
Trường: Nơi tụ tập đông người. Thi: So cái hay, cái giỏi để định hơn, khéo.
Trường thi là nơi diễn ra một cuộc thi cử, để chấm đậu hay rớt hầu chọn lựa được người xứng đáng.
Người tu gặp cảnh khó khăn, trắc trở như đi thi, nếu thi dễ thi ai cũng đậu, thì cuộc thi không giá trị. Hễ bài khó mà đậu cao mới thấy được sự tài giỏi của người đi thi.
Thánh giáo Thầy có dạy: Ðạo tuy gần thành, nhưng còn phải chịu nhiều việc trắc trở nữa. Ấy là lúc các đạo hữu gặp một trường thi rất khó trong buổi rốt.
Khuyên em bước tận trường thi,
Khuyên em dùng phép sợ chi tà thần.
(Bát Nương Giáng Bút).
Chẳng bước đến trường thi khổ hạnh,
Làm sao rõ đặng máy cao sâu.
(Thơ Hộ Pháp).
Khổ là phép hưởng từ bi,
Khổ là đề mục trường thi linh hồn.
(Thượng Phẩm Giáng Bút).
Trường thi: Nơi diễn ra một cuộc thi cử, để chấm đậu hay rớt hầu chọn lựa được người xứng đáng. Công quả: Tất cả những việc làm giúp người giúp đời, phụng sự đạo pháp.
Trường thi công quả là một trường thi lấy công quả để tuyển chọn sự đậu rớt, cũng như để phân định việc đậu cao thấp.
Thánh giáo Đức Chí Tôn có dạy: Người dưới thế này, muốn giàu có phải kiếm phương thế mà làm ra của. Còn Thần, Thánh, Tiên, Phật muốn cho đắc Đạo, phải có công quả. Thầy đến độ rỗi các con là thành lập một trường công đức cho các con nên đạo. Vậy đắc Đạo cùng chăng là tại nơi các con muốn cùng chẳng muốn. Nếu chẳng đi đến trường Thầy lập mà đoạt thủ địa vị mình thì chẳng đi nơi nào khác mà đắc đạo bao giờ.
Vì vậy mà Thầy hằng nói cùng các con rằng: Một trường thi công quả, các con muốn đến đặng nơi Cực Lạc thì phải đi tại cửa nầy mà thôi.
Trường thi công quả may duyên gặp,
Chung kết đường tu vẹn sở hành.
(Thơ Huệ Phong).
Trường thi: Nơi diễn ra một cuộc thi cử, để chấm đậu hay rớt hầu chọn lựa được người xứng đáng. Tiên Phật: Quả vị Tiên và Phật.
Trường thi Tiên Phật là một trường thi trong kỳ Đại hội Long Hoa do Đức Di Lạc Vương Phật làm chủ khảo để tuyển lựa và phong thưởng những bậc hiền lương đạo đức vào ngôi vị Tiên hay Phật.
Thâu các Đạo hữu hình làm một,
Trường thi Tiên, Phật dượt kiếp khiên.
(Kinh Tận Độ).
長 齋
Trường: Mãi mãi. Trai: Ăn chay.
Trường trai là ăn chay mãi mãi, tức là quanh năm suốt tháng đều ăn chay.
Thánh giáo Thầy dạy về trường trai như sau: Phải có một Chơn linh tinh tấn mới mầu nhiệm, huyền diệu, phải trường trai mới đặng linh hồn tinh tấn, phải tập tành chí Thánh, Tiên, Phật, mới phò cơ dạy đạo cả chúng sanh.
Trường trai ốm nhách còn làm lối,
Lại muốn đòi xin uống rượu say.
(Bát Nương Giáng Bút).
長 春
Trường: Dài, lâu dài. Xuân: Mùa xuân.
Trường xuân nghĩa đen là mùa xuân lâu dài, ý nói trẻ mãi không già, như trừng xuân bất lão.
Trường xuân là một từ ngữ thường được dùng để chỉ Đức Thượng Đế, ý nói Trời sống mãi không bao giờ già.
Thiên Ân huệ chiếu giáng thiền minh,
Thành kỉnh trường xuân chước tửu quỳnh.
(Bài Dâng Rượu).
長
Trưởng là cả, đứng đầu. Như: Huynh trưởng, con trưởng, Hội trưởng, tộc trưởng.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Chí Tôn giao vận mạng địa cầu nầy cho dân da đen, vì dân da đen là con trưởng nam của Ðức Chí Tôn, Ðức Chí Tôn giao cho dân da đen nắm giữ về tinh thần lẫn hình thể, không ai hân hạnh hơn dân da đen.
Cha chả hèn lâu chẳng viếng thăm,
E chư huynh trưởng trách em thầm.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
長 者
Trưởng: Cả, đứng đầu. Giả: Người.
Trưởng giả là người xuất thân từ bình dân nhờ buôn bán, kinh doanh mà giàu có.
Trưởng giả còn có nghĩa là giàu có và chỉ thiên về hưởng thụ.
Như: Trưởng giả học làm sang, lối sống trưởng giả.
Bần Đạo có thể nói Ngài là một người sống trong trưởng giả đó vậy,...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
長 老
Trưởng: Cả, đứng đầu. Lão: Già cả.
Trưởng lão là người đàn ông cao tuổi có uy tín trong làng thời xưa.
Như: Khi họp dân các vị trưởng lão trong làng đều được mời hội.
Bàn Tri Sự nên chọn cử hạng người có tài đức, bất luận là hạng thanh niên hay trưởng lão...
(Đạo Luật Mậu Dần).
長 男
Trưởng: Cả, đứng đầu. Nam: Con trai.
Trưởng nam là người con trai cả, hay con trai đầu lòng đã lớn tuổi.
Ca dao ta có câu: Mẹ thương con út mẹ thay, Thương thì thương vậy chẳng tày trưởng nam.
Chí Tôn giao vận mạng địa cầu nầy cho dân da đen, vì dân da đen là con Trưởng nam của Ðức Chí Tôn,...
(Thuyết Đạo Hộ Pháp).
長 成
Trưởng: Lớn, trái với ấu, lớn lên. Thành: Nên.
Trưởng thành là người đã lớn khôn, đã nên người tức thành nhân rồi, đủ tuổi phán đoán, quyết định.
Thuyết Đạo Đức Hộ Pháp có câu: Bần Ðạo xin được giải chữ Từ bi ai ai cũng đều có sẵn trong tâm, trẻ con nên năm bảy tuổi thì nó đã biết sự thương yêu cha mẹ, thương yêu anh em là người thân tộc gần gũi của nó, khi nó đã trưởng thành có vợ con, bậu bạn thì nó lại thương yêu rộng ra hơn nữa, một khi đã thấy sự đau khổ hoạn nạn, tai ương của quần chúng thì nó cảm hoá xúc động đến tâm thương yêu lan tràn ra, không biết đâu là giới hạn, ấy là tánh từ bi đó.
Thầy lấy đức háo sanh mà dìu dắt các con chẳng khác nào như kẻ làm cha nâng niu dạy dỗ một trẻ bé, trông nom cho nó mau trưởng thành...
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
長 上
Trưởng: Cả, đứng đầu. Thượng: Trên.
Trưởng thượng là những bậc thuộc cấp bậc bề trên, hoặc người lớn tuổi đáng kính.
Như: Vô lễ với bậc trưởng thượng là có lỗi.
Giả tỉ như chúng ta gặp người trưởng thượng, thì chúng ta đem lòng Kính, đó thuộc về Lễ.
(Giáo Lý).
1.- Trượng 丈 là đồ dùng để đo, có độ dài mười thước Trung Quốc ngày xưa.
Như: Người cao mấy trượng, thành dài nghìn trượng.
Vạn trượng then gài ngăn Bắc đẩu,
Muôn trùng nhíp khảm hiệp Nam tào.
(Thánh Thi Hiệp Tuyển).
2.- Trượng 丈 là bậc già cả trên trước. Như: Trượng nhân, trượng phu, tôn kính lão trượng.
Xem: Trượng phu.
Hiền danh ghi tạc giang san,
Nghĩa trung đi cặp con đàng trượng phu.
(Nữ Trung Tùng Phận).
3.- Trượng, do chữ “Trọng 重” đọc trại ra, có nghĩa là nặng, tôn quý, trái với khinh.
Như: Nhơn luân là đạo trượng, ân nghĩa rất trượng.
Thánh giáo Lý Giáo Tông có dạy: Ngày nay đã hành chánh thì cũng nên lập mình cho đủ tư cách của một người cầm sanh mạng của nhơn loại. Chưa có ngôi vị Ðế Vương nào mà sánh với phẩm vị thiêng liêng đặng. Khá phân biệt trượng khinh mà giữ gìn, kẻo bị tà tâm rối loạn. Hiểu à!
Giá trong sạch nữ nhi trượng tiết,
Giữ cho tròn trinh liệt mới mầu.
(Kinh Sám Hối).
Trượng tài khinh nghĩa đã bao phen,
Làm mất số sang chịu khó hèn.
(Đạo Sử).
Hay “Trọng khinh”.
Trượng (trọng): Nặng, coi trọng. Khinh: Nhẹ, coi rẻ, coi khinh.
Trượng khinh, như chữ “Trọng khinh 重 輕”, là coi trọng và xem thường.
Như: Không nên vì tiền tài hay địa vị mà cư xử trượng khinh với người.
Khá phân biệt trượng khinh mà giữ gìn, kẻo bị tà tâm rối loạn. Hiểu à!
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
Trượng (trọng): Nặng, coi trọng. Nghĩa: Việc theo đường lối phải, việc nên làm.
Trượng nghĩa, như chữ “Trọng nghĩa 重 義”, là quý trọng đường nghĩa, tức quan tâm đến việc nên làm, hay việc theo đường lối phải.
Xem: Trọng nghĩa.
Ngoài mặt giả tuồng người trượng nghĩa,
Trong lòng dối kết chút tình chung.
(Giới Tâm Kinh).
丈 夫
Trượng 丈: Bậc già cả trên trước. Phu: Người đàn ông.
1.- Trượng phu chỉ người đàn ông có chí khí, tài giỏi hơn người.
Mạnh Tử định nghĩa người trượng phu như sau: Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất thử chi vị đại trượng phu 富 貴 不 能 淫, 貧 賤 不 能 移, 威 武 不 能 屈. 此 之 謂 大 丈 夫, nghĩa là giàu sang không thể làm loạn tâm, nghèo hèn không thể làm đổi dời, oai võ không làm cho khiếp sợ, ấy mới gọi là trượng phu.
Thuyết Đạo Đức Thượng Sanh có đoạn: Vì lẽ đó, nếu mỗi người ai cũng theo thiên lý mà tu dưỡng mà hành động thì không ai hơn ai cả. Xưa Thành Nghiễn bảo Tề Cảnh Công rằng: Thánh Hiền là Trượng phu, ta cũng là Trượng phu ta sợ gì không được như Thánh Hiền.
Chí đừng lơi mới đáng trượng phu,
Mượn nhành dương rưới khoả cơn sầu.
(Đạo Sử).
Lấy son sắt điểm tô xã tắc,
Mượn trượng phu vẽ mặt sơn hà.
(Xuân Hương Giáng Bút).
2.- Trượng phu còn là tiếng dùng để người vợ gọi người chồng.
Phép xưa tùng phụ đã rằng,
Dựa thân cội tử đợi hàng trượng phu.
(Nữ Trung Tùng Phận).
Tay trượng phu cầm mảnh má đào,
Tranh vai kép vai đào chi cho rộn.
(Phương Tu Đại Đạo).
Trượng phu: Chỉ người đàn ông có chí khí, tài giỏi.
Theo Mạnh Tử, trượng phu là người giàu sang không thể làm loạn tâm, bần tiện không thể làm khuất tất, đổi chí, uy vũ không thể khuất phụ.
Tùng (tòng): Cây tòng.
Trượng phu tùng, như chữ “Trượng phu tòng 丈 夫 松”, là cây tòng được người xưa ví như bậc trượng phu.
Như: Quân tử trúc, trượng phu tòng.
Mấy bụi xanh rì Quân tử trước,
Đôi bồn cao vút Trượng phu tòng.
(Thơ Chơn Tâm).
Sau trước vẹn gìn Quân tử trúc,
Nắng mưa giữ dạ Trượng phu tòng.
(Thơ Hàn Sinh).
Hay “Trọng tài khinh nghĩa”.
Trượng (trọng) tài: Coi trọng tiền bạc. Khinh nghĩa: Xem thường, khinh khi việc làm phải.
Trượng tài khinh nghĩa, như câu “Trọng tài khinh nghĩa 重 財 輕 義”, là nói hạng người chỉ biết tiền tài, coi nhẹ về hành vi nhơn nghĩa.
Trượng tài khinh nghĩa đã bao phen,
Làm mất số sang chịu khó hèn.
(Đạo Sử).
Hay “Trọng tiết”.
Trượng (trọng): Coi trọng, coi nặng. Tiết: Khí tiết, lòng dạ ngay thẳng cứng cỏi.
Trượng tiết, như chữ “Trọng tiết 重 節”, là coi trọng cái khí tiết hoặc tiết hạnh của người đàn bà.
Giá trong sạch nữ nhi trượng tiết,
Giữ cho tròn trinh liệt mới mầu.
(Kinh Sám Hối).
Trưu (trươu): Đồng nghĩa với “Ngậm”, là để trong miệng, không nhai nuốt. Cay đắng: do chữ Tân khổ, dùng để chỉ nỗi xót xa vất vả và khổ đau.
Trưu cay ngậm đắng, có thể viết “Trươu cay ngậm đắng”, ý chỉ phải chịu đựng nhiều nỗi xót xa đau khổ.
Con đã để dạ ưu tư về mối Ðạo, đã lắm lần trưu cay ngậm đắng mà nhuộm nét nâu sồng...
(Thánh Ngôn Hiệp Tuyển).
)
)(
__)_(__
__(_____)__
(((_________)))
) ׀ ( |
Danh mục vần TR
TRA
• Tra
• Tra cứu
• Tra tấn
• Tra vấn
• Tra xét
TRÁ
• Trá ngôn
TRÀ
• Trà
• Trà đình
• Trà mi
• Trà ngâu
TRẢ
• Trả
• Trả nghiệt đền oan
• Trả oán bằng ân
• Trả quả
• Trả thù
• Trả vay
TRÃ
• Trã
• Trã Trách
TRÁC
• Trác Thị
• Trác Văn Quân
TRÁCH
• Trách
• Trách cứ
• Trách dân
• Trách đất hờn Trời
• Trách nhậm
• Trách nhiệm
• Trách phạt
• Trách phận
• Trách vụ
TRẠCH
• Trạch
TRAI
• Trai
• Trai bảy thiếp
• Trai Đường
• Trai giới
• Trai kỳ
• Trai tài gái sắc
TRÁI
• Trái
• Trái căn
• Trái chủ
• Trái duyên
• Trái ngang
• Trái oan
• Trái tai
• Trái tai gai mắt
TRẢI
• Trải
TRẢM
• Trảm
• Trảm thôi
TRAN
• Tran
• Tran Thầy
• Tran thờ
TRÀN
• Tràn
• Tràn ngập
• Tràn trề
TRANG
• Trang
• Trang đài
• Trang điểm
• Trang hoàng
• Trang nghiêm
• Trang sức
• Trang Tử
• Trang trải
• Trang trí
• Trang trọng
TRÁNG
• Tráng
• Tráng cường
• Tráng đinh
• Tráng kiện
• Tráng sĩ
TRÀNG
• Tràng
• Tràng mộng xuân
• Tràng phan
TRẠNG
• Trạng
• Trạng cáo
• Trạng huống
• Trạng nguyên
• Trạng sư
• Trạng tỏ
• Trạng Trình
TRANH
• Tranh
• Tranh bá
• Tranh cạnh
• Tranh cử
• Tranh chấp
• Tranh danh đoạt lợi
• Tranh đấu
• Tranh đoạt
• Tranh đua
• Tranh giành
• Tranh luận
• Tranh ngôi
• Tranh phuông
• Tranh tài
• Tranh tụng
• Tranh thủ
TRÁNH
• Tránh
• Tránh dạng
TRAO
• Trao
• Trao duyên
• Trao đổi
• Trao múc
• Trao tơ
• Trao trâm
TRÁO
• Tráo
• Tráo chác
• Tráo trở
TRÀO
• Trào
• Trào lưu
TRẢO
• Trảo
TRAU
• Trau
• Trau chuốt
• Trau giồi
• Trau lòng
• Trau lòng tục
• Trau luyện
• Trau mình
• Trau tâm
• Trau tâm trau đức
• Trau thân
• Trau tria
TRẮC
• Trắc
• Trắc ẩn
• Trắc trở
TRĂM
• Trăm
• Trăm cay nghìn đắng
• Trăm đắng nghìn cay
• Trăm giũa nghìn mài
• Trăm họ
• Trăm năm
• Trăm phiền đeo đẳng
• Trăm tuổi
• Trăm trứng
TRẰN
• Trằn trọc
TRĂNG
• Trăng
• Trăng cùm
• Trăng già
• Trăng gió
• Trăng hoa
• Trăng huê
• Trăng khuyết
• Trăng mật
• Trăng tà
• Trăng thanh
• Trăng thinh
TRẮNG
• Trắng
• Trắng án
• Trắng đen
• Trắng ngần
• Trắng trợn
TRẮP
• Trắp
TRÂM
• Trâm
• Trâm anh
• Trâm hốt
TRẤM
• Trấm trơ
TRẦM
• Trầm
• Trầm đoàn
• Trầm hương
• Trầm kha
• Trầm lặng
• Trầm luân
• Trầm luân khổ hải
• Trầm mặc
• Trầm nịch
• Trầm ngâm
• Trầm tĩnh
• Trầm tư mặc tưởng
• Trầm trọng
• Trầm trồ
TRÂN
• Trân
• Trân cam
• Trân trọng
TRẤN
• Trấn
• Trấn an
• Trấn áp
• Trấn Đạo
• Trấn nhậm
• Trấn pháp
• Trấn tâm chi bửu
• Trấn thần
• Trấn thủ
TRẦN
• Trần
• Trần ai
• Trần cấu
• Trần duyên
• Trần đoàn
• Trần gian
• Trần hoàn
• Trần huờn
• Trần lổ
• Trần luỵ
• Trần phồn
• Trần tình
• Trần tục
• Trần thế
TRẬN
• Trận
• Trận cười ngàn vàng
• Trận chiến gom nhỏ lại
TRẬT
• Trật
• Trật tự
TRÂU
• Trâu
TRẦU
• Trầu
TRE
• Tre
• Tre tàn măng mọc
TRẺ
• Trẻ
• Trẻ bé
• Trẻ con
• Trẻ em
• Trẻ thơ
• Trẻ trung
TREO
• Treo
• Treo tham
TRÈO
• Trèo
• Trèo non lội suối
TRỀ
• Trề
• Trề nhún
TRỄ
• Trễ
• Trễ bước
• Trễ nải
• Trễ tràng
TRÊN
• Trên
• Trên dâu dưới bộc
• Trên bộc trong dâu
• Trên thuận dưới hoà
TRÊU
• Trêu
• Trêu cay ngậm đắng
• Trêu cợt
• Trêu hờn nuốt thảm
• Trêu ngươi
TRI
• Tri
• Tri âm
• Tri ân
• Tri cơ
• Tri giác
• Tri hành
• Tri hành hiệp nhứt
• Tri kiến Phật
• Tri kỷ
• Tri khổ nghiệp chướng
• Tri ngộ
• Tri túc
• Tri thiên mạng
• Tri thức
TRÍ
• Trí
• Trí binh
• Trí chúa
• Trí đặc tài
• Trí độ phi phàm
• Trí giả
• Trí Giác Cung
• Trí huệ
• Trí Huệ Cung
• Trí khôn
• Trí lự
• Trí lực
• Trí mưu
• Trí não
• Trí nhàn
• Trí óc
• Trí phàm
• Trí quân
• Trí sĩ
• Trí thức
• Trí tri
• Trí tri cách vật
• Trí xảo
TRÌ
• Trì
• Trì chí
• Trì giới
• Trì huỡn
• Trì kéo
• Trì niệm
• Trì tâm
• Trì trai
• Trì trệ
TRĨ
• Trĩ mẫu đơn
TRỊ
• Trị
• Trị an
• Trị bình
• Trị gia
• Trị gia bất nghiêm
• Trị loạn
• Trị thế
• Trị thế thái bình
• Trị thuỷ
• Trị vì
• Trị xảo Trừ tà
TRÍCH
• Trích
• Trích điểm
• Trích lục
• Trích tử
TRIÊM
• Triêm
• Triêm ân
• Triêm ngưỡng mẫu ân
TRIỀN
• Triền
• Triền bưng
• Triền cao vực thẳm
• Triền miên
TRIỂN
• Triển
• Triển khai
• Triển vọng
TRIẾT
• Triết lý
• Triết nhân
TRIỆT
• Triệt
• Triệt để
• Triệt giáo
TRIÊU
• Triêu mộ
• Triêu tịch
TRIỀU
• Triều
• Triều đại
• Triều đình
• Triều kiến
• Triều nghi
• Triều phục
• Triều Thiên
TRIỆU
• Triệu
• Triệu biện
• Triệu hồi
• Triệu Vân
TRINH
• Trinh
• Trinh liệt
• Trinh tiết
• Trinh trung
TRÌNH
• Trình
• Trình độ
• Trình môn
• Trình Quốc Công
• Trình tấu
• Trình tử
TRÌU
• Trìu mến
TRĨU
• Trĩu
TRO
• Tro
• Tro bụi
TRÒ
• Trò
• Trò cười
• Trò chơi
TRỌC
• Trọc
TRÓI
• Trói
• Trói buộc
• Trói lôi
• Trói trăng
TRÒI
• Tròi trọi
TRÒN
• Tròn
• Tròn méo
TRỌN
• Trọn
• Trọn đạo
• Trọn đời
• Trọn kiếp
• Trọn lành
• Trọn lòng
• Trọn nghì
• Trọn nghĩa
• Trọn thuỷ trọn chung
• Trọn trinh
• Trọn vẹn
TRONG
• Trong
• Trong đục bến nước
• Trong giá trắng ngần
• Trong hang vắng tiếng
• Trong ngần
• Trong sạch
• Trong trắng
• Trong trẻo
• Trong veo
TRÓNG
• Tróng gông
TRÒNG
• Tròng
• Tròng xanh
TRỌNG
• Trọng
• Trọng bịnh
• Trọng dụng
• Trọng đãi
• Trọng đại
• Trọng hậu
• Trọng hệ
• Trọng hình
• Trọng yếu
• Trọng khinh
• Trọng Ni
• Trọng Ni nhận vi sư
• Trọng ngãi
• Trọng nghì
• Trọng nghĩa
• Trọng quyền trọng phạt
• Trọng Sơn
• Trọng tài
• Trọng tước cao quyền
• Trọng tước cao quờn
• Trọng tương
• Trọng Thuỷ Mỵ Châu
• Trọng trách
TRÓT
• Trót
TRỔ
• Trổ
• Trổ tài
TRỐC
• Trốc
TRÔI
• Trôi
• Trôi giạt
• Trôi nổi
TRỐI
• Trối
• Trối chết
• Trối kệ
• Trối mặc
TRỒI
• Trồi
TRỔI
• Trổi
TRỖI
• Trỗi
• Trỗi bánh
• Trỗi gót
• Trỗi nhịp
TRỘM
• Trộm
• Trộm cắp
• Trộm cướp
• Trộm hương
TRÔN
• Trôn
• Trôn kim
TRỐN
• Trốn
• Trốn nắng
TRỘN
• Trộn
TRÔNG
• Trông
• Trông cậy
• Trông chờ
• Trông đợi
• Trông mong
• Trông nom
• Trông ngóng
TRỐNG
• Trống
• Trống Lôi Âm
• Trống lổng
TRỒNG
• Trồng
• Trồng đậu được đậu
TRƠ
• Trơ
• Trơ mắt
• Trơ trơ
TRỚ
• Trớ trêu
TRỞ
• Trở
• Trở bước
• Trở day
• Trở gay
• Trở gót
• Trở lại
• Trở lực
• Trở ngại
• Trở ngăn
• Trở pháp
• Trở quày
• Trở tâm tánh
• Trở tráo
• Trở về vị xưa
TRỢ
• Trợ
• Trợ giúp
• Trợ giúp nên công
• Trợ hoang
• Trợ yếu
• Trợ khó
• Trợ lịnh
• Trợ lực
• Trợ nguy
• Trợ nghèo
TRỜI
• Trời
• Trời ban
• Trời cao biển rộng
• Trời đất
• Trời động đất nghiêng
• Trời long đất lở
• Trời Nghiêu đất Thuấn
• Trời Phật
• Trời tru đất diệt
• Trời xanh
TRƠN
• Trơn
• Trơn trợt
TRỚN
• Trớn
TRỢN
• Trợn
• Trợn tráo
• Trợn trạo
TRỢT
• Trợt
TRU
• Tru
• Tru diệt
• Tru lục
TRÚ
• Trú
• Trú dạ
• Trú ngụ
TRÙ
• Trù
• Trù ếm
• Trù hoạch
• Trù nghĩ
• Trù phòng
• Trù tính
TRỤ
• Trụ
• Trụ cột
• Trụ nguyên tánh
• Trụ nghĩa
• Trụ tâm
• Trụ thần
• Trụ trì
• Trụ vững
TRUÂN
• Truân
• Truân chuyên
TRUẤT
• Truất
• Truất bỏ
• Truất quyền
TRÚC
• Trúc
• Trúc mai
TRỤC
• Trục
• Trục lợi
• Trục lợi xu danh
• Trục ngoại
• Trục tinh
• Trục xuất
TRUI
• Trui
TRUY
• Truy
• Truy điệu
• Truy hoan
• Truy hồn
• Truy nguyên
• Truy phong
• Truy tầm
• Truy tìm
• Truy tố
• Truy viễn
TRUỴ
• Truỵ lạc
TRUYỀN
• Truyền
• Truyền bá
• Truyền dạy
• Truyền đạo
• Truyền giáo
• Truyền hiền
• Truyền hương
• Truyền kế lửa hương
• Truyền kế tông môn
• Truyền kiếp kiếp
• Truyền lịnh
• Truyền nghiệp
• Truyền nhiễm
• Truyền nhủ
• Truyền pháp
• Truyền pháp mầu
• Truyền tâm pháp
• Truyền tin
• Truyền tử
• Truyền thần
• Truyền Thích giáo tá Như Lai
• Truyền thống
• Truyền Trạng
TRUYỆN
• Truyện
TRUNG
• Trung
• Trung can
• Trung can nghĩa khí
• Trung cổ
• Trung Dung
• Trung gian
• Trung giái
• Trung hậu
• Trung hiếu
• Trung kiên
• Trung kỳ
• Trung lương
• Trung nịnh
• Trung nguơn
• Trung nghĩa
• Trung tín
• Trung tông
• Trung thành
• Trung thần
• Trung thu
• Trung thứ
• Trung trinh
• Trung trực
• Trung ương
TRÚNG
• Trúng
TRÙNG
• Trùng
• Trùng ba
• Trùng dương
• Trùng huờn
• Trùng hưng
• Trùng Nhĩ
• Trùng phùng
• Trùng trùng
TRŨNG
• Trũng
TRUÔNG
• Truông
TRUỒNG
• Truồng trần
TRÚT
• Trút
TRỨ
• Trứ danh
TRỪ
• Trừ
• Trừ bạo
• Trừ căn
• Trừ diệt
• Trừ gian diệt nịnh
• Trừ hại
• Trừ yêu
• Trừ khiên
• Trừ khử
• Trừ nghiệt
• Trừ oan
• Trừ mị
• Trừ phi
• Trừ tà diệt mị
• Trừ tịch
• Trừ tuyệt
TRỮ
• Trữ
• Trữ đức
• Trữ vàng
TRỰC
• Trực
• Trực chỉ
• Trực giác
• Trực tiếp
• Trực vãng
TRƯNG
• Trưng bày
• Trưng Nữ Vương
TRỨNG
• Trứng
• Trứng mỏng
TRỪNG
• Trừng
• Trừng phạt
• Trừng răn
• Trừng trị
TRỬNG
• Trửng giỡn
TRƯỚC
• Trước
• Trước giặc xua binh
• Trước lâm
• Trước lâm thất hiền
• Trước mai
• Trước tử
TRƯỢC
• Trược
• Trược chất
• Trược khí
• Trược phú
• Trược quang
• Trược thanh
TRƯƠNG
• Trương
• Trương Liêu
• Trương Lương
• Trương Lương dâng dép
• Trương Phi
• Trương Quân
• Trương Tòng
• Trương Tử Phòng
• Trương vi rồng
• Trương Xưởng
TRƯỚNG
• Trướng
• Trướng gấm
• Trướng hùm
• Trướng loan
TRƯỜNG
• Trường
• Trường canh
• Trường công quả
• Trường công danh
• Trường công đức
• Trường cửu
• Trường đình
• Trường đổ bác
• Trường đời
• Trường học
• Trường hỗn độn
• Trường khảo
• Trường náo nhiệt
• Trường ngôn luận
• Trường ốc
• Trường phong nguyệt
• Trường phổ tế
• Trường Quy Thiện
• Trường sanh
• Trường sanh bất tử
• Trường sanh địa
• Trường Tiên
• Trường Tiên khoa Phật
• Trường tồn
• Trường thế
• Trường thi
• Trường thi công quả
• Trường thi Tiên Phật
• Trường trai
• Trường xuân
TRƯỞNG
• Trưởng
• Trưởng giả
• Trưởng lão
• Trưởng nam
• Trưởng thành
• Trưởng thượng
TRƯỢNG
• Trượng
• Trượng khinh
• Trượng nghĩa
• Trượng phu
• Trượng phu tùng
• Trượng tài khinh nghĩa
• Trượng tiết
TRƯU
• Trưu cay ngậm đắng
|
